Jambyl oblysynda qaıda demalýǵa bolady?

Jambyl oblysy biregeı týrıstik áleýetke ıe. Eń baı tarıhı-mádenı muranyń, ádemi tabıǵı landshafttardyń, flora men faýnanyń alýan túrliliginiń úılesimi aımaqty erekshe etedi. Qamshy.kz aqparat agenttigi Jambyl oblysy týrısterge ne usyna alatyny týraly aqparatty oqyrman nazaryna usynady.

IýNESKO obektileriniń tizimine engizilgen myńdaǵan tarıh jáne mádenıet eskertkishteri, qyzyqty tabıǵı jáne sáýlet obektileriniń kóbi Áýlıeata jeriniń aýmaǵynda ornalasqan.

Jambyl óńiri týrızmniń kóptegen túrlerin usyna alady-tarıhı-mádenı týrızm, arheologııalyq, etnıkalyq, at sporty, ekologııalyq, medısınalyq-saýyqtyrý, agrotýrızm. Munda týrızmniń ekstremaldy túrleri - djıp-týrlar, ań aýlaý, balyq aýlaý damıdy. Nusqaýshylarmen birge paraplanmen ushý úshin Qarataý jotasynyń, sondaı-aq Qyrǵyz jáne Talas Alataýynyń shatqaldary paıdalanylady.

Tabıǵı sulýlyqtardyń arasynda týrıstiń aıaǵy áli aıaq baspaǵan qorǵalatyn buryshtar bar. Aımaq tabıǵı-klımattyq aımaqtardyń tolyq jıyntyǵymen jomarttyqpen daryndy. Bir kúnde siz osyndaı birneshe tabıǵı aımaqtardy – qumdy qopsytqyshtar men ystyq dalalardan alpilik shalǵyndarǵa, muzdy sýy bar taý ózenderine jáne Tıan-Shan silemderindegi Máńgilik qarǵa deıin júre alasyz.

Bul ejelgi eskertkishteri kóp jáne týrızmniń túrli túrlerin damytý úshin áleýeti joǵary Qazaqstannyń eń qyzyqty jáne tartymdy óńirleriniń biri.

Jambyl oblysynda 180 qonaq úı, 434 tamaqtaný pýnkti, 7 sanatorıı, 15 demalys orny, 11 balalar saýyqtyrý lageri, 47 týrıstik uıym, 78 qolónershi jáne 25 kólik sýbektisi jumys isteıdi.

Tabıǵı sulýlyq jáne demalys aımaqtary

Jambyl oblysy kóptegen týrısterdi tarta alar edi. О́ziniń qasıetti nysandarymen, karalmnyń taý shańǵysy kýrortymen, Merki aýdanynyń emdik sýlarymen jáne ásem sulýlyǵymen. Qarataý, Talas jáne Qyrǵyz Alataýy taýlarynyń silemderi alpınızm men ekstremaldy týrızm úshin qolaıly-parashıýtpen sekirý jáne paraplanmen ushý, Kóksaı jáne Makbal shatqaldary, Aqsý-Jabaǵyly qoryq oryndary, Merki taýlary, Talas jáne Shý ózenderiniń jaıylmalary, Jýaldardyń ekzotıkasy. Ters-Ashybulaq sý qoımasy, Balqash, Alakól, Bılikól kólderi sý oıyn-saýyqtary úshin yńǵaıly. Jambyl dalasynda shytyrman oqıǵaly týrlar ótkizýge bolady. Siz qazir álemde tanymal saýyqtyrý jáne aýyldyq týrızmdi damyta alasyz.

Qazirgi adamdar qobaljyǵan jáne júıke qalalarynan sharshap, aýyldyq tynyshtyqqa, taza aýaǵa, taza ónimderge jáne jaıbaraqat ýaqyt ótkizýge umtylady.

Eger buǵan sheteldikter úshin ekzotıkalyq ulttyq ádet-ǵuryptar men dástúrlerdi, sporttyq oıyn-saýyq is-sharalaryn qosatyn bolsaq, onda jaqsy ınfraqurylymmen jáne sheber júrgizilgen jarnamalyq naýqanmen Jambyl oblysy kóptegen otandyq jáne sheteldik týrıstik fırmalardy qyzyqtyrýy múmkin.

Jambyl óńiri týrızmniń ártúrli túrlerin – tarıhı-mádenı, qajylyq, arheologııalyq, ekologııalyq (ańshylyq, balyq aýlaý, agrotýrızm), balalar-jasóspirimder, medısınalyq-saýyqtyrý, ekstremaldy damytý úshin barlyq múmkindikterge ıe.

Jambyl oblysynyń Tabıǵı landshafttary alýan túrliligimen jáne qaıtalanbas sulýlyǵymen tań qaldyrady. Otandyq týrızm salasynyń ókilderi Qazaqstannyń basqa eshbir óńiri Jambyl oblysy sııaqty ásem ásemdikterimen, tarıhı eskertkishterimen, týrıster úshin kóptegen tartymdy jerlerimen Daryndy emes ekenin atap ótti.

Kóksaı – mıstıkalyq sulýlyq

Tarazdan 60 km qashyqtyqta Jýaly aýdanynda Kóksaı ózeni qurǵan Kóksaı taý shatqaly ornalasqan, ol muzdyqtardan bastaý alady jáne taýlardan shyqqan kezde Jýaly ústirtin kesip ótedi. Sonymen, bul sheteldik týrıster arasynda erekshe tanymal jartastardyń erekshe formalary bar kanon boldy.

Kóksaı-Aqsý-Jabaǵyly qoryǵynyń eń Shyǵys shatqaly. Bul shatqal arqyly Qazaqstannyń Qyrǵyzstanmen shekarasy ótedi, onyń quramyna 20 ǵasyrdyń 90-jyldarynan bastap shatqaldyń aýmaǵy kiretin qoryqtyń shekarasymen sáıkes keledi.

Kóksaı shatqalynyń tómengi aǵysynda toǵaı ormandaryn, arsha ormandaryn tamashalaýǵa bolady. Munda Talas pen tıan-Shan qaıyńynyń, usaq japyraqty taldyń, Túrkistan taý kúliniń, butaly jáne aǵash tárizdi archıdiń sırek kezdesetin jáne joıylyp bara jatqan túrleri ósedi. Ári qaraı, shatqaldyń shyńdaryna kóterile otyryp, taýly sýbalpilik shalǵyndar men shalǵyndy dalalardy kezdestirýge bolady.

Bul ósimdikterdiń baǵaly sándik jáne dárilik túrleriniń naǵyz genofondyi. Olardyń ishinde Sent-Djon sýslasy, myńjapyraq, zezıfora, korovıaka, Samarqand zıresi, Kıpr, hosh ıisti túımedaq, mýskat shalfeıi, jylqy efedrasy, qyzǵaldaqtyń ártúrli túrleri, qara kúlgin sý jınaý.

Kóksaı kanony men Aqsý-Jabaǵyly shatqaly týrıster, alpınıster men paraplanshylar arasynda óte tanymal.

Aqsaı shatqaly

Aqsaı shatqaly Jýaly aýdanynda Baýyrjan Momyshuly aýylynyń aýdan ortalyǵynan 12 shaqyrym jerde ornalasqan. Shańdy joldan ótip bara jatqan bul kılometrler de Aqsaıdyń tabıǵı sulýlyǵyna tańdanǵysy keletinderdi toqtatpaıdy, munda eń taza mas aýa shópter men gúlderdiń hosh ıisterimen mas bolady. Shatqaldyń boıynda taý ózeniniń muzdy sýy gúrildeıdi-bul sýdy qoryqpaı ishýge bolady, ol tikeleı erigen muzdyqtardan aǵyp ketedi, olardyń AQ qaqpaqtary shatqaldyń tereńdiginde kórinedi.

Aqsaı shatqalynyń bıoalýantúrliligi tań qaldyrady – aǵashtar, shópter, butalar, gúlder Jomart kún sáýlesiniń astynda jáne Tıan-Shan Alataýynyń silemderine jatatyn taý shatqalynyń salqynynda gúldeıdi.

Jýalyqtar bul jerlerde aıý, qasqyr, arqar, túlki jáne osy aımaqtyń baı faýnasynyń basqa ókilderimen "betpe-bet" ońaı kezdesýge bolady dep málimdeıdi. Aqsaı shatqaly taýlarynyń shyńdarynda jylqy tabyndary jaıylyp júr. Shopandar olardy tik taý soqpaqtarymen eń bıik jerge aparady, óıtkeni olar eń jańa jáne shyryndy shóp dep sanaıdy. Demek, Jýaly qymyz tańǵajaıyp dámi, aıtpaqshy, jergilikti áıelder arnaıy jasalǵan aǵash stýpalarda uryp-soǵyp, kóptegen shatqaldarda jáne jazyqta ósetin dárilik shópti tımıan qosady.

Berikqara – qyzǵaldaqtardyń otany

Jambyl oblysynyń tańǵajaıyp tabıǵı jáne tarıhı oryndary otandyq jáne sheteldik týrısterdi tartady.

Jýalyda, Tarazdan 60 shaqyrym jerde, qyzǵaldaqtardyń álemdik Otany retinde resmı tanylǵan áıgili Berikqara shatqaly ornalasqan. Dál osy jerden olar Gollandııaǵa keldi, ol búginde qyzǵaldaqtardy búkil álemge eksporttaıdy. Endemıkterden basqa, qyzǵaldaqtyń bes túri bar, olardyń arasynda sırek kezdesetin Greıg pen Kaýfman túrleri Qyzyl kitapqa engizilgen jáne memleket qorǵaǵan.

Berikqara shatqaly-jambyldyqtardyń súıikti demalys orny. Keńes zamanynan bastap jazǵy demalys kezinde munda mektep oqýshylary demalýǵa keledi. Munda demalys aımaǵy (burynǵy pıoner lageri) jáne balalar men otbasylyq demalys ortalyǵy ornalasqan. Otbasylar densaýlyqqa paıdaly ýaqyt ótkizý úshin osynda keledi. Munda adamdarǵa yńǵaıly bolý úshin bári bar. Jaıaý serýendeýdi unatatyndar úshin taýlar arqyly qaýipsiz týrıstik marshrýttar jasaldy.

Jazǵy demalys kezinde Berikqara shatqalynda kópbalaly jáne az qamtylǵan otbasylardyń balalary, qosymsha qajettilikteri bar balalar, balalar úıiniń tárbıelenýshileri densaýlyǵyn jaqsartady. Qalǵan ýaqytta munda Qarataý taýlarynyń kórkem betkeılerimen serýendep, Jýaly jeriniń emdik aýasymen dem alǵysy keletinderdiń barlyǵy keledi, ony osy jerlerdiń týmasy jazýshy jáne qolbasshy Baýyrjan Momyshuly óz shyǵarmalarynyń birinde kishkentaı Shveısarııa dep atady.

Taza aýada jaıly demalý týrıstik taýly jaıaý soqpaqtarmen jáne kóne jádigerlerge qol tıgizý múmkindigimen birge Jambyl óńiriniń bul buryshyn erekshe jáne tartymdy etedi.

Berikqara shatqalynda tabıǵattyń sırek baılyǵy men ejelgi tarıhtyń eń qundy eskertkishteri qatar ornalasqan. Jergilikti tabıǵı qoryqta álemdegi jalǵyz Berikqara terek relıkti toǵaıy jáne soǵdy kezeńindegi kúl toǵaıy ósedi. Sonymen qatar, quryp ketý qaýpi tóngen janýarlar (Qarataý arqarlary, Úndi kirpisi) jáne qustar (jumaq ushqyshy) mekendeıdi.

Bizdiń dáýirimizge deıingi VI ǵasyrǵa jatatyn bes júz saq qorǵandarynyń kesheni shatqalǵa jaqyndap keledi. Tarıhshylardyń aıtýynsha, dál osy jerlerde Shyńǵys han óziniń kóptegen áskerlerimen birge bolǵan.

Makpal – taza aýa men ádemi peızajdar aýmaǵy

Jambyl oblysynda týrıster men jaı demalýshylardy tartatyn kóptegen tańǵajaıyp oryndar bar. Solardyń biri-Qyrǵyz Alataýynyń soltústik betkeıindegi Rysqulov aýdanynda ornalasqan Maqpal shatqaly.

Shatqal shamamen 20 myń gektar aýmaqqa, teńiz deńgeıinen 2800 metr bıiktikke jaıylǵan jáne orta taýly aımaqqa jatady. Shatqal shópti jaıylymdyq shalǵyndarymen erekshe.

Joǵarǵy taýly bóliginde Talas jáne tıan-Shan qaıyńynyń sırek kezdesetin endemıkalyq túrlerinen, Sıvers jabaıy alma aǵashtarynan, Regel almurtynan, dolanadan toǵaı ormandary ósedi.

Makpal shatqalynda sándik jáne dárilik shópterdiń alýan túrliligi bar Alpi jáne sýbalpi shalǵyndary bar, olardyń arasynda Qyzyl kitapqa enetin jáne joıylyp bara jatqan túrler - pıon, zıre, mııa, elekampan, gentıan, veronıka, ırıs, Greıg qyzǵaldaqtary, Kaýfman, Alberta jáne basqalary bar.

Paleolıttik avtoturaqtar – tanymal týrıstik marshrýttar

Jambyl oblysynyń aýmaǵynda ǵalymdar tapqan zattar, tas buıymdary bútin kúıinde saqtalǵan jalǵyz paleolıttik turaq bar. Sońǵy ýaqytta qazaqstandyq qoǵamda ejelgi zamannan bastap el tarıhyna degen qyzyǵýshylyq kúsheıe tústi. Jambyldyqtar tanymal tarıhı eskertkishterge ǵana emes, sonymen qatar qarabaıyr adamnyń ejelgi turaqtaryna da baryp, týǵan ólkesine ekskýrsııaǵa qýana barady.

Jambyldyqtar arasynda qazaq ǵalymy-aǵartýshysy Shoqan Ýálıhanov atyndaǵy Sarysý aýdanyndaǵy Qarasý shatqalyndaǵy Arystandy ózeniniń boıyndaǵy paleolıttik turaq ornyna ekskýrsııalar tanymal.

Qarataý jotasy (Jambyl oblysy) Bir kezderi Qazaqstan aýmaǵyndaǵy ejelgi adamdardyń qonystanýy úshin qolaıly aýdandardyń biri bolǵan. Salystyrmaly ylǵaldy jáne jyly klımat, jaıqalǵan ósimdikter, sol kezdegi alýan túrli faýna ejelgi paleolıt dáýirinde osynda paıda bolǵan adamnyń ómir súrýine jaǵdaı jasady, ǵalymdardyń pikirinshe, mıllıon jyl buryn Eýropa men Sibirden. Qazaqstandaǵy tómengi paleolıt dáýirindegi tas dáýiriniń eń kóne turaqtary Mańǵystaý oblysyndaǵy shaqpaq tastar jáne Jambyl oblysyndaǵy tómengi paleolıtke jatatyn arystandar bolyp sanalady.

Jambyl oblysynda paleolıt dáýiriniń keıingi kezeńindegi (mýster kezeńi) kóptegen turaqtar tabyldy. Olar-Shabaqty, Baryqazǵan jáne basqalary, olarǵa bes myńnan astam túrli myltyq jınaldy. 1958 jyly X. A.Alpysbaev ashqan Arystan turaǵy, zertteýshi sol jerden tas buıymdaryn, ot shuńqyrlary men oshaqtardy, jylqylardyń, bızondardyń, aqbókenderdiń, asyl buǵylardyń súıekterin tapty. Bul Qazaqstan aýmaǵyndaǵy tas buıymdary bastapqy kúıinde, ıaǵnı mýster dáýirinde (b. z. d. 140 — 40 myńjyldyqtar) adam qaldyrǵan kúıinde turǵan jalǵyz turaq.