Ǵylymı qyzmetker AES qaýipsizdigi jaǵynan túsindirdi

Iаdrolyq fızıka ınstıtýtynyń jetekshi ǵylymı qyzmetkeri Danııar Janseıitov AES qaýipsizdigi jaǵynan túsindirdi.

– Siz AES-te qaýipsizdigi jaǵynan tolyq kepildik beriledi me? Osyny qarapaıym adamdarǵa tolyq túsindirip berseńiz.
– Halyq «AES salynda ma biz eshqandaı jerdi paıdalanbaýymyz kerek, ol jerde adam turmaýy kerek, ol jerde aýyl sharýashylyǵymen aınalyspaý kerek» dep oılaýy múmkin. Olaı emes, qazirgi sanıtarlyq qorǵaý aımaǵy 3 shaqyrymnan aspaıdy.
Atom stansııasynyń otyny – ýran. О́zge stansııalardan aıyrmashylyǵy – osy. Eldegi 70 paıyzy kómirmen jumys isteıtin stansııalarda óndiriledi. Ýrannyń túrleri kóp. AES-ke 4-6 paıyz baıytylǵan Uranium-235 qoldanylady. Atom energııa jónindegi halyqaralyq agentiginiń statıstıkasy boıynsha, avtıvti aımaqta (reaktordyń otyn turatyn jeri) apat bolý yqtımaldylyǵy (balqyp ketýi) múlde múmkin emes. «Reaktor jarylady» deıtin adamdar bar. Bul – qate tujyrym. Reaktor jarylmaıdy. О́ıtkeni jarylý úshin Uranium-235-i 90 paıyz ýranmen baıytylýy kerek. Al, reaktorda 4-6 paıyzdy ýran ǵana bolady.
Endi reaktordyq qurylymyna keleıik. Reaktordyń korpýsy joǵary surypty 200 mıllımetr bolattan quıylady. Avtomattandyrylǵan júıe arqyly reaktor qyzǵan kezde sýytylyp turady. Aktıvti jáne passıvti ózara qaıtalanatyn qaýipsizdik júıeleri bar. Máselen adamı faktordan qatelik ketken jaǵdaıda, passıvti júıe iske qosylyp, der kezińde kemshiliktiń aldyn alady. Odan bólek, 3+ býyndy stansııalardaǵy aktıvti aımaq shamamen 12-20 metr bolady. Onyń syrtynda qorǵaý qabyǵy ornalasady. Ol 1 metri beton jaýyp turady. Bul aımaq tabıǵı jáne antropogendik qaýipterden saqtaıdy. Reaktor shahtasynyń tómengi bóliginde aýyr avarııalar kezinde aktıvti aımaqtyń balqýyn oqshaýlaý úshin «balqyma tuzaǵy» salynady. Jerdiń astyndaǵy dıametri – 12-20 metrdi quraıdy. 1000 jylda bir oqıǵa oryn alyp, reaktor balqyp, radıasııa bólinetin bolsa, avtıvti aımaq tómendegi «balqyma tuzaǵyna» túsip, avtomatty túrde onyń tóbesi jabylady.
Atom elektr stansııalary salystyrmaly túrde az otynmen jumys isteı alady. Salmaǵy nebári 3 gramm bolatyn ýrannyń ózi bir tonna kómir nemese 480 lıtr munaı sııaqty kóp energııa beredi. Bul Qazaqstannyń energetıkalyq qaýipsizdigin arttyrary sózsiz.