Logıstıkalyq salanyń ósýi: Qazaqstan úshin logıstıka qalaı tabys tabýǵa múmkindik beredi?

Sıfrlyq dáýirde jáne onlaın satyp alýlardyń órkendeýinde biz qolymyzda bolý úshin ınternet-dúkende tapsyrys berilgen zat nemese gadjet qansha qashyqtyq jáne qansha shekara ótetini, júzetini nemese ushatyny týraly múldem oılanbaımyz. Bul tutynýshylarǵa tanys "ǵajaıyptyń" artynda COVID pandemııasynan keıin qarqyndy damyp kele jatqan jahandyq tasymaldaý jáne logıstıka ındýstrııasy tur.

Qazaqstan arqyly Azııa men Eýropa arasyndaǵy iri saýda marshrýttary ótedi. Memleket pen bıznes qazirdiń ózinde trıllıondaǵan dollarǵa baǵalanǵan taýarlardy tasymaldaýdyń álemdik pırogynyń bólimine qatysýdan paıda tabýda. Sarapshylar ózderiniń shaǵyn bıznesin bastaǵysy keletin, biraq áli ne isteý kerektigin sheshpegen qazaqstandyqtardyń nazaryn ózderi úshin jahandyq saýdaǵa qatysý jáne jetkizý tizbegine ený múmkindigine aýdarady. Eń qarapaıym nárse — tanymal marketpleıste onlaın dúken ashý.

Saýda tek geografııalyq landshaftty ózgertpeıdi

Saýda joldary men kerýender ejelgi zamannan beri qorshaǵan álemdi ózgertti. Olardyń jolynda qalalar ósip, olarmen birge ár túrli kontınentterge órkenıet keldi. Saýda 21 ǵasyrda álemdik ekonomıka men damýdyń qozǵaýshy kúshi bolyp qala beredi. Mordor Intelligence konsaltıngtik kompanııasynyń baǵalaýy boıynsha 2024 jyly álemdegi júk jáne logıstıkalyq tasymaldar naryǵynyń kólemi 6 trln dollardan asýy múmkin.

Sarapshylardyń pikirinshe, Qazaqstan bul pırogtyń jaqsy bóligin "tistep" alady jáne, saıyp kelgende, saıasatkerler men ekonomıster kópten beri aıtyp kele jatqan tranzıttik áleýetin tıimdi iske asyra alady. Qazirdiń ózinde Qazaqstan arqyly ótetin Shyǵys Qytaı men Azııa-Tynyq muhıty aımaǵynan Eýropaǵa qurlyqtyq kólik marshrýttarynyń iri jobalary iske asyrylýda. Jańa ınfraqurylym belsendi salynýda jáne eski Infraqurylym jańǵyrtylýda, olarmen birge kólik jáne logıstıka salasyn pandemııaǵa deıingi deńgeıge deıin qalpyna keltirý jáne qazirdiń ózinde salynǵan ınvestısııalardy óteıtin jáne elge jańa kapıtal tartatyn odan da úlken bolashaq ósýdi kútý boıynsha boljamdar ósýde.

Aıjan Beıseeva, Ortalyq Azııadaǵy kólik jáne logıstıka boıynsha sarapshy:

– Qazaqstanda logıstıkalyq salanyń aıtarlyqtaı ósýi baıqalady, ony bým dep ataýǵa bolady. Bul, bálkim, úlken qoımalardyń kireberisterinde avtokólik fýralarynyń kezegin kórmeıtin nemese Ýkraınadaǵy pandemııa men oqıǵalardan keıin Almaty áýejaıyna únemi qona bastaǵan Boeing 747 tıpti úlken kólik ushaqtaryna nazar aýdarmaıtyn iri qalalardyń turǵyndaryna aıtarlyqtaı baıqalmaıdy.

Men jaqynda áriptesimmen Almatyǵa Aqtaýǵa issapardan oraldym, onda biz teńiz portynda boldyq jáne bul sapar kúshti áser qaldyrdy. Biz konteınerlerdiń teńiz paromdaryna úzdiksiz tıelýin nemese kerisinshe Kaspıı teńizi arqyly Qytaıdan Eýropaǵa nemese Eýropadan Qazaqstan men Ortalyq Azııaǵa tasymaldanatyn júkterdi túsirýdi baıqadyq. Eger sandar týraly aıtatyn bolsaq, onda Kólik mınıstrliginiń derekteri boıynsha 2024 jyldyń birinshi jartyjyldyǵynda kóliktiń barlyq túrlerimen júkterdi tasymaldaý kólemi ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 4,5% - ǵa ósti. Júk kólikteri men uzyndyq ólshegishterdiń sany da artyp keledi, bul avtomobıl kóligi qyzmetterine suranystyń artyp kele jatqanyn kórsetedi. Júk tasymalynyń ósýi qoıma keshenderiniń qurylysy men jańǵyrtylýyna túrtki bolady. Colliers International málimetteri boıynsha, 2023 jyly Qazaqstandaǵy qoıma alańynyń kólemi 1,5 mln sharshy metrden asty.

Júk tasymalynyń ósý sebepteriniń ishinde Aıjan Beıseeva Qazaqstanda jáne óńirde ınfraqurylymnyń belsendi damýyn atap kórsetedi. Úkimetter avtomobıl joldary men temirjoldardy, teńiz porttary men áýejaılardy salýǵa jáne jańartýǵa ınvestısııa salýda. 2022 jyly Ýkraınada soǵys qımyldarynyń bastalýy jáne Reseıge qarsy sanksııalardyń engizilýi logıstıkalyq tizbekterdiń kúrdeli qaıta qurylýyna ákelip soqtyrdy, bul Reseıden ótip, Qazaqstan arqyly Azııadan Eýropaǵa júk aǵynynyń artýyna ákeldi.

Tájikstandyq áriptes Aıjan Beıseeva kólik baǵyttarynyń ózgerýi óńirdegi ımporttyq taýarlar baǵasynyń ósýine qalaı jáne nege áser etkenin túsindiredi.

Larısa Kıslıakova, Ortalyq Azııanyń kólik-logıstıkalyq áriptestiginiń tóraǵasy

- Ýkraınadaǵy qaqtyǵyspen baılanysty Reseıge qarsy sanksııalar men saýda men esepteýlerge shekteýlerge baılanysty kóptegen kompanııalar Reseıdiń aınalasynda júkterdi jetkizýdiń balama joldaryn izdeýge májbúr boldy. Bul Qytaıdyń batysynan bastaý alatyn, Qazaqstan, Kaspıı teńizi, Ázirbaıjan, Grýzııa arqyly jáne odan ári Eýropaǵa ótetin Transkaspıı halyqaralyq kólik marshrýtynyń (THTM) tanymaldylyǵynyń ósýine ákeldi. Logıstıkany qaıta retteý jáne kólik qyzmetterine suranystyń artýy logıstıkalyq kompanııalardyń tasymaldary men qyzmetterine baǵanyń ósýine ákeldi jáne nátıjesinde bul Ortalyq Azııa elderindegi túpkilikti ımporttyq taýarlar baǵasynyń ósýine ákeldi. Biraq jetkizý baǵyttarynyń mundaı ózgerýi salaǵa ınvestısııalardy jáne jańa marshrýttardy damytýdy yntalandyrady. О́ńir elderiniń ekonomıkasy munyń oń áserin sezinýde jáne bolashaqta bul úrdis jalǵasady.

Kólik marshrýttarynyń landshafty men saýda jetkizilimderiniń shuǵyl ózgerýine baılanysty tutyný naryqtaryndaǵy baǵa kúızelisteri ótken nárse. Sarapshylar memleket pen bıznes úshin de, shaǵyn kásipkerler men tutynýshylar úshin de ashylǵan aıqyn artyqshylyqtar men múmkindikterge nazar aýdarýǵa keńes beredi, olar birge azyq-túlik, tutyný taýarlary, mashınalar men kúrdeli jabdyqtardyń jahandyq jetkizý tizbeginiń býyndaryn quraıdy. Sonymen qatar, bul tizimde ınternet-dúkenderden onlaın tapsyrystardyń úlesi tez ósýde.

Kólik-logıstıka salasynyń bolashaǵy

Astana halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń (AHQO) Taldamalyq esebiniń derekteri boıynsha sońǵy 15 jylda Qazaqstan 35 mlrd. Kólik jáne logıstıkaǵa. Qazaqstanda júk tasymaldaý kólemi 10 jylda 28% — ǵa-2014 jylǵy 487 mlrd. tonna-kılometrden 2023 jyly 621 mlrd-qa deıin ósti. 2019 jyly pandemııaǵa deıin kólik logıstıkasy 5,6 trln teńgege qyzmet kórsetip, JIО́-niń 8% -. qamtamasyz etti. Úkimet Qazaqstannyń JIО́-degi kólik pen logıstıkanyń úlesi 2025 jylǵa qaraı 9% - ǵa deıin ósedi dep boljap otyr. Salystyrý úshin: damyǵan elderde bul kórsetkish 13-14% jetedi.

AHQO esebinde Qazaqstan arqyly ótetin qurlyqtyq marshrýttar arasynda onyń negizgi haby retinde Orta dáliz nemese TMTM dep atalatyn Qazaqstannyń róli erekshe kózge túsedi. "Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵyty" Halyqaralyq qaýymdastyǵy 2017 jyldyń qańtarynda quryldy. Búginde ol 11 eldiń 25 ınfraqurylymdyq jáne logıstıkalyq kompanııalaryn biriktirip, búkil marshrýt boıynsha logıstıkalyq ınfraqurylymnyń sınergııasyn qalyptastyrady. Dúnıejúzilik bank 2030 jylǵa qaraı Ortalyq Azııa men Kavkazdyń ekonomıkalyq ósýi esebinen osy baǵyt boıynsha jyl saıynǵy tasymaldaý kóleminiń 11 mln tonnaǵa deıin úsh esege ulǵaıýyn boljap otyr.

Mundaı kúshti boljamdar sarapshylarǵa qııal sııaqty kórinbeıdi. Mine, jyldam ósýdiń paıdasyna aıtatyn bir ǵana mysal. Kólik mınıstrliginiń málimetteri boıynsha Qytaıdan Eýropaǵa konteınerlik júkterdiń tranzıti ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda ótken segiz aıda 20 esege jýyq ósti jáne 2023 jyldyń 8 aıynda 1,1 myń JFE-ge qarsy 19,9 myń JFE (jıyrma fýttyq balamasy) sanyna jetti.

Tımýr Qojahmetov, jetkizý tizbegin basqarý salasyndaǵy keńesshi:

— Qytaı ekonomıkasy búkil álemde suranysqa ıe tutyný taýarlaryn qoljetimdi baǵamen óndirý jáne eksporttaý úshin jumys isteıdi. 2022 jylǵa deıin Qytaıdan Eýropaǵa negizgi qurlyq júkteri Reseı arqyly temirjol jáne avtomobıl joldary arqyly ótti. Sanksııalar engizilgennen keıin bul marshrýttar jabyldy. Úndi muhıty arqyly Sıngapýr arqyly jáne odan ári Sýes kanaly arqyly Jerorta teńizine júkterdi jetkizýdiń teńiz joly uzaǵyraq ýaqyt alady jáne júkterdi tasymaldaý qymbatyraq. Osylaısha, Qytaı taýarlarynyń baǵa tartymdylyǵy teńestiriledi. Sondyqtan Qytaı TMTM damytýǵa múddeli. Bir jaǵynan, bul kúrdeli baǵyt, óıtkeni ol mýltımodaldy, ıaǵnı konteınerler men júkterdi poıyzdardan teńiz kemelerine tıeý qajet, al Aqtaý men Quryq porttarynyń ınfraqurylymynyń qýaty ázirge shekteýli. Paromdar negizinen Ázirbaıjan bolyp tabylady ázirge Kaspııdi aralap júr jáne olar ósip kele jatqan kólem úshin jetkiliksiz. Ekinshi jaǵynan, Transkaspıı baǵyty ońtústik-shyǵys Azııa elderine, Afrıkaǵa, Taıaý Shyǵysqa jáne Eýropaǵa Qytaı taýarlaryn tez jáne arzan jetkizý úshin qurlyq pen teńiz saýda joldaryn biriktirýdi maqsat etetin "beldeý jáne jol" dep atalatyn orta patshalyqtyń bastamasyna óte organıkalyq túrde enedi.

"TMTM" qaýymdastyǵynyń málimetteri boıynsha Aqtaý jáne Quryq qazaqstandyq teńiz porttary arqyly aıyna orta eseppen 6 myńǵa deıin júk konteıneri ótedi. Osy jyldyń 8 aıynda Aqtaý teńiz porty 18 125 júk avtokólik quralyn óńdedi (ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 26% - ǵa ósti). Bul rette ózbek avtokólik quraldarynyń aǵyny 65 % - ǵa ósti. Qytaılyq avtotasymaldaýshylar da bıyl TMTM baǵytyn ıgere bastady. Búginde Quryq-Baký jelisinde 10-ǵa deıin parom jumys isteıdi, onyń ishinde vagondar men avtomashınalardy tasymaldaıtyn 6 ámbebap parom (paromdardyń syıymdylyǵy 28-54 vagon nemese 32-50 ATS).

Eýropalyq Qaıta Qurý jáne damý banki (EQDB) Ortalyq Azııanyń kólik ınfraqurylymyn edáýir jaqsartý jáne turaqty baılanystardy qamtamasyz etý úshin qajetti ınvestısııalardyń jalpy kólemin 18,5 mlrd eýro deńgeıinde baǵalaıdy. Oǵan 33 ınfraqurylymdyq jobany damytý kiredi. Qazaqstan úshin quny 5,5 mlrd eýro bolatyn 13 joba anyqtaldy.

Aıjan Beıseeva, Ortalyq Azııadaǵy kólik jáne logıstıka boıynsha sarapshy:

 – Sheteldik oıynshylardyń mańyzdy kólik toraby retinde aımaqqa degen qyzyǵýshylyǵy birneshe iri birlesken kásiporyndardyń qurylýymen rastalady. Caspian integrated Maritime Solutios Ltd, "QazMunaıGaz" UK AQ men Abu Dhabi ports Group birlesken kásiporny, Transkaspıı munaı tasymaldaryn ulǵaıtý úshin munaı tankerlerin satyp alǵan. Bul KPMC Ltd., Qazaqstannyń kólik-logıstıkalyq sektorynda Aqparattyq tehnologııalar salasynda qyzmet kórsetý úshin qurylǵan "Qazaqstan Temir Joly "UK" AQ (QTJ) jáne PSA International (Sıngapýr) birlesken kásiporny. Middle Corridor Multimodal Ltd-di atap ótýge bolady., QTJ birlesken kásiporny, "Ázirbaıjan temir joldary" JAQ jáne "Grýzın temir joly" AQ TMTM-de mýltımodaldy jáne kóliktik-logıstıkalyq qyzmetter salasyndaǵy úılestirilgen saıasatty qamtamasyz etý jáne iske asyrý úshin qoldanylady.

Úlken bálish bolsa birneshe bólshekke ból

Sarapshylar aıtatyn logıstıkalyq ındýstrııanyń órkendeýiniń taǵy bir mańyzdy faktory – elektrondyq kommersııanyń ósýi. Marketpleısterde, ásirese qazaqstandyqtarǵa jaqsy tanys qytaılyq Alibaba Express, TEMU, PinDuoDuo alańdarynda onlaın-saýdany damytý logıstıkalyq qyzmetterge, ásirese taýarlardy túpkilikti tutynýshyǵa jetkizý salasynda suranysty yntalandyrady.

Tımýr Qojahmetov, jetkizý tizbegin basqarý salasyndaǵy keńesshi:

- Eger Qazaqstan Reseıge qosalqy sanksııalyq ónimder eksporty ótetin qaqpalardyń birine aınaldy desem, qupııany ashpaımyn. Bir jarqyn mysal, ótken jyldyń qorytyndysy boıynsha Qazaqstanda kir jýǵysh mashınalardy tutynýdyń 40% - ǵa kúrt ósýi tirkeldi, bul rette el halqy tek 3-4% - ǵa ósti. Osylaısha, Qazaqstanda satyp alynǵan kir jýǵysh mashınalar sanksııalar men engizilgen shekteýlerge baılanysty ımporttyq turmystyq tehnıkany satyp ala almaıtyn reseılik tutynýshylardyń suranysyn qanaǵattandyrýǵa ketti. Olardyń ózderi ony qajetti kólemde shyǵarmaıdy, sondyqtan olar bizdiń aımaq arqyly ártúrli taýarlardy qaıta eksporttaý shemalaryn qoldanady. Sondyqtan biz Shymkent tarapynan Almatyǵa kire beriste A klasty qoımalardyń jappaı qurylysyn kórip otyrmyz.

Almaty – Astanaǵa jáne odan ári Ekaterınbýrg pen Ombyǵa Ortalyq Azııadan keletin iri kólik haby. Sondaı-aq, qytaı men Eýropadan Reseıge taýarlardy tıeý jáne jóneltý júrip jatyr. Sonymen qatar, tutyný taýarlarynyń úlken kólemi — bul reseılikterdi ınternet-dúkenderde satyp alý, olar úshin yńǵaıly ǵana emes, sonymen qatar álemdik brendterdiń kıimderi men aıaq kıimderin, úı taýarlaryn, gadjetterdi nemese turmystyq tehnıkany onlaın rejıminde satyp alýdyń jalǵyz múmkindigi boldy. Reseıge qarsy sanksııalar men shekteýler uzaq ýaqytqa sozylady jáne bul Reseıge jabdyqtar, jabdyqtar men mashınalar jetkizetin iri jáne orta kompanııalarǵa ǵana emes, sonymen qatar, mysaly, Almaty baraholkasynda saýda jasaıtyn shaǵyn jeke kásipkerlerge de aqsha tabýǵa múmkindik beredi. Olar óz taýarlaryn Reseıge sol Wildberries qabyldaý pýnktteri arqyly jiberedi. Men logıstıkada jumys isteımin jáne ınvestısııalyq ıdeıalar bermeımin, biraq men Reseı sııaqty úlken naryqtyń qanaǵattandyrylmaǵan suranysynan aqsha tabýdy eskere otyryp, tanymal marketpleıste tutyný taýarlaryn satý úshin ınternet — dúken ashý óte naqty ekenin kóremin.

Sondaı-aq keden beketteri Qazaqstannyń Qytaımen shekarasynda ornalasqan. "Nur Joly" avtomobıl ótkizý pýnkti arqyly 266,5 myń ATS ótti. О́tken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda ótkizý qabileti 2 esege artty.

"Qaljat" avtomobıl ótkizý pýnkti arqyly 2024 jyldyń 8 aıynda 30 myńǵa jýyq avtokólik quraly ótti. О́tken jyldyń osy kezeńimen salystyrǵanda ótkizý qabileti 24% - ǵa ósti.

Eldiń tranzıttik áleýetin damytý jáne shektes eldermen taýar aınalymyn ulǵaıtý maqsatynda Úkimet Qytaı Halyq Respýblıkasymen, О́zbekstan Respýblıkasymen jáne Túrikmenstanmen shekaradaǵy ótkizý pýnktterin tolyqqandy jańǵyrtýdy bastady.

Modernızasııa Qazirgi zamanǵy talaptarǵa sáıkes kelmeıtin eski ınfraqurylymdy buza otyryp, jańa ótkizý pýnktterin salýdy qamtıdy.

Modernızasııamen qatar, kedendik beketterdi baqylaýdy sıfrlandyrý jáne ortalyqtandyrý boıynsha jumys júrgizilýde, ol Astana qalasynda ornalasqan, oǵan irgeles baqylaý qyzmetteri, onyń ishinde Shekara qyzmeti ornalastyrylady.

О́zgerister ótkizý pýnktteriniń ınfraqurylymyn jaqsartýǵa múmkindik beredi, shekaradan yńǵaıly ótý jáne memlekettik baqylaý túrlerin sapaly júrgizý úshin barlyq jaǵdaılar jasalady, ótkizý qabiletin 6 esege ulǵaıtady jáne taýarlardy ótkizýdiń barlyq sıklin avtomattandyrý arqyly shekaradan ótý ýaqytyn 30 mınýtqa deıin qysqartady.