«Fermerlerdiń kúsh jigeri jaqsy nátıjege jetkizedi»: Jambyl oblysyndaǵy agroóndiris qalaı damyp jatyr?

Oblys ákimdiginiń aýyl sharýashylyǵy basqarmasy aǵymdaǵy jyldyń tórt aıyndaǵy jumysty qorytyndylady. Basqarma basshysynyń mindetin atqarýshy Nurjan Muhashev agroónerkásiptik keshendi damytý jáne aldaǵy josparlar týraly aıtyp berdi. Atalǵan suhbatty Qamshy.kz aqparat agenttigi oqyrman nazaryna usynady.

- Nurjan Nurlanuly, osy ýaqyt ishinde oblystaǵy aýyl sharýashylyǵy salasynda qandaı nátıjelerge qol jetkizildi?

- Tórt aıdyń qorytyndysy boıynsha sala oń dınamıkany kórsetýde. Aǵymdaǵy jyly Aýyl sharýashylyǵyn damytýǵa 40,7 mıllıard teńge bólindi, onyń ishinde sýbsıdııalar berýge – 19,6 mıllıard teńge, "aýyl amanaty" jobasyn iske asyrýǵa – 13,1 mıllıard, Soltústik Qazaqstan oblysynyń tájirıbesi boıynsha jeńildetilgen nesıeleýge – 8 mıllıard teńge bólindi. Sondaı-aq qosymsha 30,8 mıllıard teńge somasyna sýbsıdııalar berýge bıýdjettik ótinimder joldandy. Búgingi tańda 4720 aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshilerge 10286,5 mıllıon teńge sýbsıdııa tólendi. О́ndirilgen ónim kólemi boıynsha turaqty ósý saqtalýda. Qańtar-naýryz aılarynda 44,7 mıllıard teńgege ónim óndirildi, ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda kórsetkish eki paıyzǵa artty. Bul rette ósimdik sharýashylyǵy ónimin óndirý 386,1 mıllıon teńgeni, mal sharýashylyǵy ónimin óndirýdi qurady — 44,3 mıllıard teńge. Negizgi kapıtalǵa 3,1 mıllıard ınvestısııa salyndy.

- Jeńildetilgen nesıeleý men sýbsıdııalaý qandaı nátıje berdi?

- Memleket tarapynan qoldaý sharýalarǵa klassıkalyq bıznes-mindetterdi sheshýge kómektesedi: óndiristerdi ashý jáne keńeıtý, qýattardy jańǵyrtý jáne jańa tehnologııalardy engizý, paıdany ulǵaıtý jáne rentabeldilikti arttyrý. Bul jaǵdaıda bıýdjetten aqsha jaı ǵana emes, sonymen birge olar qaıtarym ákeledi dep esepteledi. Agrobızneske kómek jańa jumys oryndaryn qurýǵa, ishki naryqty óz ónimderimen qanyqtyrýǵa, salyq túsimderiniń ósýine, jańa tehnologııalardy engizýge, ınfraqurylymdy damytýǵa yqpal etedi jáne nátıjesinde óńirdiń jalpy ekonomıkalyq ósýine jumys isteıdi. Jergilikti mal ósirýshiler nesıeleý arqyly maldy belsendi túrde satyp alady. Iri qara mal 4,2 paıyzǵa, qoı 5,3 paıyzǵa, jylqy 7,4 paıyzǵa jáne qus 13,4 paıyzǵa ósti. О́tken jylmen salystyrǵanda et óndirisi 2,7 paıyzǵa, sút óndirisi 1,3 paıyzǵa, jumyrtqa óndirisi segiz paıyzǵa ósti.

- Mal sharýashylyǵy týraly áńgimeni jalǵastyra otyryp, qunarly naýqan qalaı júrip jatqany týraly aıtyp berseńiz.

 

— Jappaı tóldeý naýryzdyń aıaǵy men sáýirdiń basynda bastaldy, biraq keıbir sharýashylyqtarda naýqan aıaqtalýǵa jaqyn. Aǵymdaǵy jyly barlyq sanattaǵy sharýashylyqtarda 1831,5 myń qoı, 228 myń sıyr, 79,9 myń bıe ustalady. Búgingi tańda 502,5 myń qozy, 62,7 myń buzaý jáne 13,5 myń qulyn alyndy. Bul mańyzdy nátıje. Mal azyǵy bar, veterınarııalyq súıemeldeý tıisti deńgeıde uıymdastyrylǵan.

- Jambyl aýyl sharýashylyǵy ónimderin ótkizýdiń eksporttyq naryqtarynyń ashylýymen jaǵdaı qalaı?

- Kásipkerlik sýbektilerine ónimdi eksporttaý kezinde taýardy jyljytý jáne logıstıka shyǵyndarynyń bir bóligin óteý boıynsha memlekettik qoldaý kórsetiledi. Osylaısha, Jambyl maqsary maıyn óndirýshiler óz ónimderin Qytaıǵa, Japonııaǵa, Reseıge, О́zbekstanǵa, kondıterlik ónimder — О́zbekstanǵa, Qyrǵyzstanǵa, Grýzııaǵa, Qytaıǵa, et –  Iranǵa, Bahreınge, shujyq ónimderi men irimshikke – Reseıge eksporttaıdy. Osy jyldyń qańtar-aqpan aılarynda 5,5 myń AQSh dollaryna 54 myń tonna aýyl sharýashylyǵy ónimi eksporttaldy. О́ńdelgen ónimniń úlesi 46,3 paıyzdy qurady. Jyl basynan beri 372,2 tonna et eksporttaldy, onyń ishinde 20,7 tonna sıyr eti, 116,2 tonna qoı eti, 80 tonna qus eti jáne 155,3 tonna shujyq.

– Aýyl sharýashylyǵy shıkizatyn qaıta óńdeý úlesin ulǵaıtý jáne qosylǵan quny anaǵurlym joǵary ónim óndirý mańyzdy mindet bolyp tabylady…

– Sýbsıdııalaý jáne kredıtteý tetikterin jetildirý esebinen sút óńdeý jáne et óńdeý kásiporyndarynyń júktemesi ulǵaıady. Et-sút ónimderin qaıta óńdeý biz úshin perspektıvaly baǵyt bolyp tabylady. Jyl basynan beri sút óńdeý kásiporyndary 15 myń tonnaǵa jýyq sút óńdedi. Tıisinshe, sary maı, irimshik, súzbe, kilegeı óndirisi artty. О́simdik maıy, makaron jáne shujyq ónimderiniń ósýi men óndirisi baıqalady.

– Egis aıaqtalady. Nurjan Nurlanuly, osyǵan qatysty aldyn-ala qorytyndy jasaı alasyz ba?

– Kóktemgi egis jumystaryn ýaqtyly júrgizý úshin barlyq qajetti sharalar qabyldandy: topyraq pen tuqymdar jaqsy daıyndaldy, mıneraldy tyńaıtqyshtar kóbirek engizildi, ylǵal súıgish daqyldardyń paıdasyna sebý qurylymy ózgertildi. Osy maýsymda aýyl sharýashylyǵy daqyldary 644,5 myń gektar jerge ornalastyrylatyn bolady. Aıtpaqshy, qant qyzylshasyn 7,9 myń gektarǵa sebý josparlanǵan, is júzinde 9,7 myń gektar egilgen.

Aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń ónimdiligi men sapalyq kórsetkishterine áser etetin negizgi faktorlar joǵary ónimdi tuqymdardy paıdalana otyryp, agrotehnologııalardy saqtaý, mıneraldy tyńaıtqyshtardy engizý, sondaı-aq mashına-traktor parkin jańartý bolyp tabylady. Bul baǵytta dáıekti jumys júrgizilýde. Tuqym sharýashylyǵyn sýbsıdııalaýdyń arqasynda biz egistikterdegi elıtalyq tuqymdardyń úlesin arttyrdyq. Jalpy bıyl 44,8 myń tonna tuqym daıyndaldy.

– Al mashına-traktor parkin jańartý qarqyny qandaı?

— Búginde ósimdik ósirýshiler barlyq qajetti zattarmen qamtamasyz etilgen. Kóktemgi dala jumystaryna 7506 dana aýyl sharýashylyǵy tehnıkasy, onyń ishinde 4783 traktor qatysady. Bıyl 491 birlik aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn satyp alý josparlanýda, jyl basynan beri 197 birlik satyp alyndy. Jańartý kórsetkishi 2,2 paıyzdy qurady jáne jyl sońyna deıin 5,5 paıyzǵa deıin jetkiziledi. Tehnıkany jańartýǵa satyp alynatyn aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn sýbsıdııalaý jáne kredıtter men lızıng boıynsha jyldyq syıaqy mólsherlemelerin arzandatý, sondaı-aq olardy tehnıka lızıngi úshin bastapqy jarna retinde paıdalaný úshin avanstyq ınvestısııalyq sýbsıdııalar alý múmkindigi yqpal etedi.

- Jeńildetilgen dızel otyny Jambyl fermerleriniń qajettiligin jaba ma?

— Bıyl aýdandarǵa janar-jaǵarmaı materıaldaryn jetkizýde úzilis joq. Dala jumystaryna aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshilerge 10,8 myń tonna dızel otyny bólinip, jeti óńirlik operator anyqtaldy. Bir lıtr dızel otyny 250 teńge turady. Qazirgi ýaqytta operatorlar 7,7 myń tonna dızel otynyn tóledi, onyń 6,7 myń tonnasy oblysqa jetkizildi, 2,9 myń tonna (43,3 paıyz) satyldy.

— Kóptegen fermerler egin egý shyǵyndarynyń ósýine shaǵymdanady. Tyńaıtqyshtar, tuqymdar, ósimdikterdi qorǵaý naryǵyndaǵy baǵalar rettele me?

- Tyńaıtqyshtardyń, pestısıdterdiń jáne tuqymdardyń negizgi túrleriniń baǵasy turaqty. Tek qysqa merzimdi maýsymdyq aýytqýlar baıqalady, sodan keıin ortasha jyldyq baǵada bolady. Olar qazir ótken jyldyń deńgeıinde. Aǵymdaǵy jyly 332,4 myń gektar alqapqa 53,3 myń tonna mıneraldy tyńaıtqysh engizý josparlanýda. Árıne, bul kólem ǵylymı negizdelgen qajettilikten áli alys. Alaıda, mıneraldy tyńaıtqyshtardy sýbsıdııalaý somasynyń jyl saıyn ulǵaıýy aýyl sharýashylyǵy óndirýshilerin olardy ǵylymı usynystarǵa sáıkes engizýge yntalandyrady.

"Keń dala" baǵdarlamasy boıynsha kóktemgi dala jumystaryn qarjylandyrýǵa 2,5 mıllıard teńge qarastyrylǵan. Búgingi tańda 102 agroqurylymnan 1,5 mıllıard teńgege ótinim kelip tústi, 1,3 mıllıard teńgege 84 ótinim qarjylandyryldy.

– El Úkimeti "Aýyl amanaty" baǵdarlamasyna úlken úmit artyp otyr. Bıylǵy jyly aımaqta ne isteldi?

– "Aýyl amanaty" baǵdarlamasy-aýyldy damytýdyń jańa draıveri. Jalpy alǵanda, 2029 jylǵa qaraı búkil el boıynsha mıllıon aýyl turǵyndaryn qamtyp, 350 myń jańa jumys ornyn ashý josparlanýda. El tarıhynda tuńǵysh ret osy maqsattarǵa orasan zor soma — trıllıon teńge bólindi. Eń bastysy, baǵdarlama qarjymen tolyq rastalǵan. Biz 4 jyldyq jumys qorytyndysy boıynsha jetkilikti tıimdilikti kórip otyrmyz.

Bıyl oblysta baǵdarlamany iske asyrýǵa 10,5 mıllıard teńge bólindi. 1200 ótinimge nesıe berý arqyly 1672 jumys ornyn qurý josparlanýda. Erejege sáıkes bólingen qarajattyń 50 paıyzy mal satyp alýǵa, qalǵan 50 paıyzy kooperatıvterge jáne óz bıznesin ashýǵa jumsalady.

Mal sharýashylyǵynda 5,3 mıllıard teńge somasyna 915 ótinim, ósimdik sharýashylyǵynda — 285 ótinim (5,2 mıllıard), óz isin ashýǵa — 75 ótinim (757 mıllıon) qarjylandyryldy.

– Oblysta AО́K-ge ınvestısııa tartý boıynsha belsendi jumys júrgizilýde. Qandaı jobalar júzege asyrylady?

– Agroónerkásiptik keshendi damytý jónindegi Jol kartasyna sáıkes 2024-2026 jyldarǵa 32 ınvestısııalyq jobany iske asyrý josparlanǵan. Osy jyldyń sońyna deıin segiz mıllıard teńgege 12 joba iske asyrylyp, 241 jumys orny ashylady. 2025 jyly 52,7 mıllıard teńgege (457 jumys orny) 19 jobany iske asyrý josparlanýda. 2026 jyly bir, biraq iri jobany iske asyrý josparlanǵan — 120 mıllıard teńgege 25 jumys orny qurylady.

Shaǵyn fermerlik sharýashylyqtar men iri kásiporyndardy qurýdy qarjylandyrý bastaldy, ıaǵnı et-sút jáne О́simdik sharýashylyǵy klasterleri úshin shıkizat bazasyn damytýdyń irgetasy qalanatyn bolady.

Osylaısha, óńirde 33,1 mıllıon teńge somasyna úsh et baǵytyndaǵy qus fabrıkasy, jeti sút-taýar fermasy (14,7 mıllıon), eki kókónis qoımasy (2,5 mıllıon), eki bordaqylaý alańy (345 mıllıon), jylyjaı (120,2 mıllıon), qarqyndy baq (2,1 mıllıon) jumys isteıdi. Sonymen qatar, balyq sharýashylyǵyn qurý boıynsha eki jobany (600 mıllıon), jańbyrlatyp sýarý júıelerin ornatý boıynsha eki jobany (6,4 mıllıon) iske asyrý josparlanýda.

"Agroónerkásiptik keshendegi jobalarǵa jeńildikpen kredıt berý" baǵdarlamasyn iske asyrýǵa (Soltústik Qazaqstan oblysynyń tájirıbesin tırajdaý) segiz mıllıard teńge bólindi. Bul qarajatqa 12 ınvestısııalyq jobany iske asyrý kózdelgen: úsh sút-taýar fermasyn (5,1 mıllıon), alty kókónis qoımasyn (4,2 mıllıon), sý únemdeý tehnologııalaryn engizý boıynsha úsh jobany (2,5 mıllıon) ashý.

- Nurjan Nurlanuly, birqatar oblystardaǵy sý tasqynyna baılanysty jaǵdaı keri áserin tıgize me?

— Qazir kóptegen óńirler ishki naryqty turaqtaýǵa jáne ımportty almastyrýǵa basa nazar aýdara otyryp, agroónerkásiptik keshendi damytý strategııasyn qaıta qaraýda. Árıne, sý tasqyny zardap shekken aımaqtarda kóktemgi dala jumystaryn júrgizýge óz túzetýlerin engizdi, bul óz kezeginde azyq-túlik taýarlaryna suranystyń artýyna ákeledi. Bizdiń mindetimiz – jalpy egin jınaýdyń ósýin arttyrý úshin sapaly egis naýqanyn júrgizý. Bul úshin memleket barlyq qoldaý kórsetedi: tuqymdardy, pestısıdter men tyńaıtqyshtardy sýbsıdııalaýǵa qosymsha qarajat bólinedi, agrarshylar baqtar salý jáne jylyjaı alańdaryn keńeıtý jónindegi ınvestısııalyq jobalardy iske asyrýǵa sýbsıdııalar alady. Sondaı-aq qazirgi zamanǵy sýarý júıelerin satyp alýdy sýbsıdııalaý arqyly sýarmaly jerlerdiń kólemi ulǵaıady. Joǵary reprodýksııaly tuqymdarmen egiletin alqaptardyń úlesin ulǵaıtý, sondaı-aq mıneraldy tyńaıtqyshtardy engizý kólemin ulǵaıtý boıynsha jumystar júrgizilýde. Bul sharalardy iske asyrý joǵary jáne turaqty ónim alýǵa, ósimdik sharýashylyǵynyń jalpy óniminiń kólemin josparlanǵan ındıkatorlarǵa deıin arttyrýǵa múmkindik beredi.

— Joǵaryda aıtylǵandardy qorytyndylaı kele, aǵymdaǵy jyly agroónerkásiptik keshende aıtarlyqtaı jumys jasaldy degen qorytyndy jasaýǵa bolady. Aǵymdaǵy jylǵa ónimdilik boıynsha qandaı boljamdar bar?

— Biz ótken jylǵy sabaqtardan baıypty qorytyndy jasadyq jáne qazirgi ýaqytta tótenshe tabıǵı-klımattyq jaǵdaılarda da joǵary turaqty nátıjelerge qol jetkizýdi úırenip jatyrmyz. Ozyq tehnologııalar men ınnovasııalardy engizý, mal sharýashylyǵyn jedel damytý, aýyl sharýashylyǵy ónimderin tereń óńdeýdi damytý boıynsha jumystar kúsheıtildi. Biz aýyl eńbeginiń ekonomıkalyq turǵydan tıimdi bolýyn jáne ár aýylda laıyqty ómir súrý deńgeıin qamtamasyz etýimiz kerek.