Qazaqstanda ultaralyq birlikti saqtaý – memlekettiń ishki saıasatynyń basym mindetteriniń biri. Bizdiń elde 150-den astam etnostyń ókilderi turady jáne olar birge álemdik arenada elimizdiń ulttyq ereksheligin kórsetýge múmkindik beredi.
Osyǵan oraı Jambyl oblystyq «Polonez» polıak tili ortalyǵy jáne mádenıeti» qoǵamdyq birlestiginiń basshysy Larısa Kalkova oblystaǵy etnosaralyq birlik pen mádenıet týraly aıtty.
QHA úshin mamyr aıy mańyzdy. 1 mamyrda biz Qazaqstan halqynyń birligi kúnin atap óttik, al 31 mamyrda — Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn eske alý kúni-mıtıngiler men kezdesýler ótedi, onyń barysynda Qazaqstan tarıhyndaǵy jáne ony mekendegen etnostardaǵy qaıǵyly kezeń týraly kýálikter men faktiler aıtylady.
Mamyr aıy QHA úshin mańyzdy aılardyń biri. 1 mamyrda biz Qazaqstan halqynyń birligi kúnin, al 31 mamyrda — Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn eske alý kúnin atap óttik-mıtıngiler men kezdesýler ótedi. Onyń barysynda Qazaqstan tarıhyndaǵy jáne ony mekendegen etnostardaǵy qaıǵyly kezeń týraly kýálikter men faktiler aıtylady.
– Qazaqstan halqynyń birligi kúni biz QHA-men birlesip túrli is-sharalar ótkizemiz. Mamyr merekelerinde biz tabıǵatqa, jaqsyraq jastarmen birge shyǵýǵa tyrysamyz. Árıne, ártúrli oıyndar, vıktorınalar ótkizemiz, sonda ol ana tilin meńgerip, Qazaqstan tarıhy, Polsha tarıhy boıynsha bilimderin jetildiredi. Al 2 mamyrda bizde polıak týy kúni, shetelde polıak Polonııalarynyń kúni, 3 mamyrda — Polsha Respýblıkasynyń Konstıtýsııasy kúni bar. Biz bul kúnderdiń barlyǵyn atap ótemiz, óıtkeni olar bir-birimen baılanysty.
Qazaqstan halqynyń birligi kúni biz QHA-men birlesip túrli is-sharalar ótkizemiz. Mamyr merekelerinde biz tabıǵatqa, jaqsyraq jastarmen birge shyǵýǵa tyrysamyz. Árıne, ár túrli oıyndar, vıktorınalar ótkizemiz, sonda ol ana tilin meńgerip, Qazaqstan tarıhy, Polsha tarıhy boıynsha bilimderin jetildiredi. Al 2 mamyrda bizde polıak týy kúni, shetelde polıak Polonııalarynyń kúni, 3 mamyrda — Polsha Respýblıkasynyń Konstıtýsııasy kúni bar. Biz bul kúnderdiń barlyǵyn atap ótemiz, óıtkeni olar bir-birimen baılanysty.
Biz mezgil-mezgil ómirlik qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵan balalardy qoldaý ortalyǵynda is-sharalar ótkizemiz. Ol jerde qamqorlyqqa alynǵan top bar. Sonymen qatar, biz barlyq is-sharalardy basqa etnomádenı ortalyqtarmen, kóbinese evreı, nemis, qytaımen birge ótkizýge tyrysamyz, biraq basqalarmen de ózara árekettesemiz. Biz bir elde turamyz, ortaq Otanymyz ben ortaq bolashaǵymyz bar, bir-birimizdi jaqsy bilýimiz kerek, jerlesterimizdiń mádenıeti men dástúrlerin bilýimiz kerek. Mamyr, aıtpaqshy, bul úshin óte qolaıly – tabıǵattyń ózi kóktemgi gúldený, qaıta týylý beıbit, dostyq kóńil-kúı týdyrady.
Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn eske alý kúnine keletin bolsaq, árıne, qaıǵyly kún, eske alý kúni. Aıta ketý kerek, Qazaqstandaǵy dıasporalardyń basym bóligi deportasııa nátıjesinde paıda boldy. О́tken ǵasyrda polıaktardyń jer aýdarylýynyń eki tolqyny boldy. 30-shy jyldardyń ortasynda jáne 40-shy jyldary arhıv derekteri boıynsha Qazaqstanǵa 380 myńnan astam polıak jer aýdaryldy. Tarıhtyń bul betterin eshkim qaıtalaǵysy kelmeýi úshin ǵasyrlar boıy este saqtaý kerek. Deportasııalanǵan otbasylar ǵana zardap shekken joq. Jergilikti turǵyndar da jappaı saıası qýǵyn-súrginge ushyrady, sondyqtan bul bizdiń ortaq qaıǵymyz.
Eger jer aýdarylǵandar raqymshylyqtan aman qalsa jáne ketpese, bul olardyń ekinshi Otanyn osynda tapqanyn bildiredi. Al jer aýdarylǵandardyń balalary Qazaqstanda jáne basqa Otanda dúnıege kelgen joq. Etnomádenı ortalyqtarǵa birigýimiz – oqshaýlaný emes, ata-babalarymyzǵa qurmet, olardyń qundylyqtary men dástúrlerine qurmet.
– Bul jadty saqtaýǵa qandaı dástúrler men ádet-ǵuryptar kómektesedi?
– Qazaqstan halqynyń eń basty dástúri – qonaqjaılylyq. Jaqsy dastarhan biz kezdesip, qýanyshtar men problemalarmen bólisip, ortaq is-sharalar ótkizgen kezde áńgimelesýdi biriktiredi. Aıtpaqshy, qazaqtar men polıaktardyń dástúrleri toǵysady, qonaqty qalaı qarsy alý kerek, ony qalaı qabyldaý kerek, halyqtyń jany kórinedi. Polshaǵa barǵanda polıaktar da sizdi ústelge otyrǵyzýǵa tyrysady, olardy tamaqtandyrý dámdi bolady. Al polıaktar munda kelgende, eń aldymen biz qonaqtardy ulttyq taǵamdardan dám tattyramyz. Iаǵnı, mádenı dástúrler – ulttyq taǵamdar, semantıkalyq júktemeni kóteretin taǵamdardy daıyndaý ádisteri.
Shyǵarmashylyq dástúrleri, ártúrli óner túrleri de biriktiriledi. Polıaktar, qazaqtar sııaqty, án salatyn halyq. Polıak aqyndary aıtystardy polıak tiline aýdardy. Aıtystar polıaktardyń chastýshkı án aıtý dástúrimen úndesedi. Bul janr da bastapqyda aıtys retinde paıda boldy. Jalpy, Polıak Halyq mýzykasy — slavıan halyqtarynyń ishindegi eń kóne mýzykalardyń biri. Polonezder, mazýrkalar, halyq ánderin óz shyǵarmalarynda kórshi halyqtardyń kompozıtorlary, atap aıtqanda orys kompozıtorlary Mıhaıl Glınka, Petr Chaıkovskıı, Aleksandr Alıabev jıi qoldanǵan. Polonezdi Iogann Sebastıan Bah jazǵan.
Ulttyq kıim kııý dástúrleri de bar. Bul, aıtpaqshy, qazir jańa qozǵalys, jańa trend, olar da biriktiredi. Jastar ulttyq kıimniń keıbir elementterin zamanaýı kıimde qoldanýǵa tyrysady. Qazaq ulttyq kostıýminiń kóptegen bólshekteri basqa ulttardyń sánimen jáne Ulttyq stılderimen úılesedi. Taǵy da, bul bárimizdi biriktiredi jáne jaqyndastyrady.
Bizdiń qyzdar munyń bárin ádemi jáne oryndy úılestiredi, tipti olardyń stılin qaıtalaýǵa degen umtylys bar. Kóbinese bizge Polshadan qonaqtar keledi, olar kóshede osyndaı kıimderdi kórip, ony qaıdan satyp alýǵa bolatynyn suraıdy. Qonaqtar men qazaqtyń ulttyq kıimin de qyzyqtyrady.
– Siz basqa etnomádenı birlestiktermen yntymaqtastyq týraly aıttyńyz. Bul qalaı bolady?
– "Etnomádenı" sóziniń ózi osy yntymaqtastyqtyń baǵyty týraly aıtady — kóbinese mádenıet salasynda. Bul ártúrli buqaralyq mádenı is-sharalardy: konsertterdi, kórmelerdi, túrli kezdesýlerdi birlesip ótkizýdi bildiredi.
Eń qarapaıym mysal-birlesken kezdesýler. Meniń oıymsha, Qazaqstannyń ashanasy — eń baı taǵamdardyń biri. Bizde bir dastarhanda ıngredıentter jıyntyǵy, konsıstensııasy, pisirý ádisteri jáne tipti tutyný tásilderi boıynsha túbegeıli erekshelenetin taǵamdar bar — keıbir kúrishti qasyqpen, basqalaryn shanyshqymen, basqalaryn taıaqshalarmen jeıdi. Kem degende kespe alaıyq: qazaqtarda kespe sorpada eń az dámdeýishtermen, ózbekterde lagman ádette ystyq sorpamen, koreılerde-kýksıde beriledi, ony kóbinese sýyq jeıdi jáne t.b. Nemese toltyrylǵan qamyr: orystarda-tushpara, ýkraındarda — tushpara, polıaktarda-perogı, kavkazdyqtarda borekı jáne hınkal. Mine, biz hınkaldy jeımiz, onda tek pııaz qosylǵan tartylǵan et bar jáne biz onyń túrik ekenin bilemiz, al jasyl kóp jerde grýzın jáne t.b. Iаǵnı, as úı arqyly biz halyqtyń aspazdyq dástúrlerimen tanyspyz dep aıtqym keledi. Aspazdyq dástúrlerdiń ózi, mysaly, ómir týraly kóp nárse aıta alady. Kóshpeli halyqtardyń ashanasynda ártúrli et taǵamdary kóp, otyryqshy adamdarda kókónister kóp, teńiz jaǵasynda balyq pen ashy dámdeýishter basym, shyǵysta jemister, keptirilgen jemister, dámdeýishter kóp. Munyń bári ómir saltyna baılanysty-buryn adamdar eń ońaı nárseni jeıtin. Shamamen aıtqanda, shopandar et, balyqshylar — balyq, jer óńdeýshiler — dándi daqyldardy tutyndy. Tek as úı etnıkalyq top týraly qansha aqparat bere alatynyn túsinesiz be! Siz sondaı-aq ulttyq kostıýmderdi, bılerdi, rásimderdi jáne t.b. "oqı" alasyz.
Qazaqstanda eń ádemi jyl bar, meniń oıymsha, Jańa jyl. Bul Naýryz. Munda ártúrli dástúrler de bar. Mysaly, kúrdter men ázirbaıjandar ottan sekiredi — tazartýdy beıneleıtin zoroastrlyq rásim. Qytaılyqtar biregeı qaǵaz shamdaryn jaǵyp, pırotehnıkany iske qosady-bul zulym rýhtardy qorqytady dep sanalady. Qazaqtar keremet At sporty oıyndaryn ótkizedi - dástúr ejelgi dáýirden bastalady, óıtkeni naýryzdaǵy kóshpeli aýyldar rýlyq jerlerge jınalyp, kezdesýdi atap ótti. Mundaı mysaldar da kóp…
Árıne, biz bárimiz birge dinı merekelerdi atap ótemiz. Olardyń barlyǵy da mádenı dástúrlermen, etnostardyń rýhanı ómirimen baılanysty. Jaqynda katolıktik Pasha boldy. Biz ony nemister qoǵamymen birge atap óttik, olardyń arasynda katolıkter de bar. Birlesken Pasha kezdesýleri, is-sharalar ótkizildi. Bul katolıktik Rojdestvoda da boldy. Shirkeýde Rojdestvo qyzmeti ótti, oǵan bizben birge memlekettik organdardyń ókilderi de, basqa etnomádenı ortalyqtardyń dostary da keldi. Ásirese jas jambyldyqtar belsendi, olar úshin qarym-qatynas, mádenı almasý turǵysynan eshqandaı shekara joq. Olar qyzyǵýshylyq tanytady, qorshaǵan álemdi zertteıdi, uıalmaıdy, suraqtar qoıýdan tartynbaıdy.
Biz ózimiz pravoslavıelik jáne musylmandyq merekelerge baramyz. Elestetip kórińizshi, biz qansha dástúrdi birge bilemiz jáne toılaımyz, munyń bári bizdi qalaı baıytady!
Sondyqtan qazir bizdiń elimizde kóptegen aralas nekeler bar, oǵan eshkim tań qalmaıdy. Mine, biz ózimizdiń barlyq aıyrmashylyqtarymyzǵa qaramastan, bir — birimizdi túsinemiz, qabyldaımyz jáne qurmetteımiz: Tilder, dinder, dástúrler-bul Qazaqstannyń biregeıligi men birligin kórsetedi.
– Qazaqstan halqynyń búgingi birligin saqtaýǵa bola ma dep oılaısyz ba?
– Múmkin. Bul QHA-nyń jumysy. Joǵaryda aıtqanymdaı, biz ótkizetin is-sharalar etnostardyń bir-birin jaqsyraq tanýyna baǵyttalǵan. Biz basqalarǵa degen qurmet pen dostyqty damytamyz, bir-birimizdi qoldaýǵa tyrysamyz. Bizde QHA-da qaıyrymdylyqpen aınalysatyn, adamdarǵa qıyndyqtardy jeńýge kómektesetin kóptegen adamdar bar.
Árıne, beıbitshilikti saqtaýdyń basty faktory – jastar. Biz ony qalaı tárbıeleımiz, qandaı qundylyqtardy egemiz — bizdiń bolashaǵymyz osyǵan baılanysty. Sondyqtan QHA-da jastar qanaty jumys isteıdi. Kóptegen is-sharalar jas urpaqqa baǵyttalǵan.
Mysaly, Abaı oqýlary ótti, Biz qazaq poezııasymen, polıak poezııasymen tanysamyz. Biz bul kezdesýlerdi mektepterde, joǵary oqý oryndarynda ótkizýge tyrysamyz, sondyqtan jastar óz eliniń, óz halqynyń tarıhy men mádenıetine qyzyǵýshylyq tanytady. Biz tarıhı taqyryptar boıynsha dóńgelek ústelder ótkizemiz, mysaly, polıaktar men qazaqtardy ne baılanystyratyny, bizdiń oblysta Uly Otan soǵysyna deıin, kezinde jáne odan keıin bolǵan polıak sarbazdarynyń jerlenýi qalaı bolǵandyǵy týraly aıtamyz. Jas jambyldyqtar osy is-sharalarǵa baıandamalar, esseler jazýǵa tyrysamyz: siz derekkózderdi ózińiz kúregende, taqyrypty kótergende, zerttegende, sezingende, bilim ómir boıy qalady.
Pikir qaldyrý
pikir