Everest shyńyna 600 m qalǵanda: alpınıstpen suhbat

Biraq biz tek sátti aıaqtalǵan isti ǵana kóremiz, onyń kóleńkesinde jatqan qanshama adamnyń talpynysy men qajymas qaıraty bar. Bizdiń keıipkerimiz 39 jastaǵy Astana qalasynyń turǵyny Dáýren Qabı. Ottegi balonynsyz kóterilip, Everestke 600 metr qashyqtyq qalǵanda keri qaıtýǵa májbúr bolǵan Dáýren taýdyń qatal súzgisinen ótip, oń qolyndaǵy eki saýsaǵynan aıyrylǵan. Bastan keshken oqıǵasy jaıynda Qamshy.kz saıtynyń tilshisi surap bildi.

– Taýǵa shyǵýǵa degen qushtarlyq qashan paıda boldy? Alǵashqy ret shyńǵa shyqqanda ne sezindińiz? 

– Men Astana qalasynyń týmasymyn. Bilesiz, ol jerde taý joq. 2011 jyly jumystarymmen Almatyǵa keldim. Sol kezde Úlken Almaty kóliniń janynda ornalasqan 4317 m bıiktiktegi Sátbaev (Sovetov) shyńyna shyqtym. Alǵash ret taýǵa shyqqandyqtan, árıne, qıyn da kúrdeli boldy. Bıik shyńda turǵan áser bólek. Osyny qaıta sezingim keletinin túsindim. Kelesi jyly Qyrǵyzstandaǵy 7134 m bıiktiktegi Lenın shyńyna shyǵý úshin týrǵa jazyldym. Alaıda bazalyq daıyndyqtyń bolmaǵandyǵynan baǵyndyra almadym jáne alǵash ret taý aýrýynyń barlyq sımptomdaryn sezindim.

– Taýǵa shyǵýǵa degen qulshynysyńyzdy qalaı sýretteısiz? Buny essiz ynta ne adrınalın izdeýge degen talpynys dep ataımyz ba?

– Oryssha aıtqanda, buny «oderjımost» demes edim. Men úshin bul jáı hobbı jáne ol adrenalınmen jandana túsedi. Kúndelikti ofıs ishinen shyqpaı jumys isteıtindikten, ómirime nár beretin, árlendire túsetin bir qyzyǵýshylyq izdedim. Taýǵa shyǵý degen tek adrenalın ǵana emes, bul erkindiktiń tereń sezimi, ózińdi jáne jolyńdaǵy qıyndyqtardy jeńý. 5 myń metrden bıiktiktegi taýlarǵa shyǵý ol qashan da daıyndyqty talap etedi. Bir jyl buryn jospar quryp, fızıkalyq turǵyda jáne qarjylaı daıyndalamyn, qajetti zattardy satyp alamyn.

Kez kelgen sátti aıaqtalǵan ekspedısııa kóp endorfın beredi. Bir jyl kútip, uzaq joldy artqa tastap, klımatqa beıimdelip, aman-saý shyńǵa shyqqandaǵy áser sanańda jattalyp qalady. Qaıtadan osyndaı qaterli de qyzyqty saparǵa bekingende ne úshin bara jatqanyńdy jaqsy túsinesiń.  

– 5 myń metr bıiktikten joǵary qandaı shyńdarǵa shyqtyńyz?

– Reseı jerindegi Elbrýs (5642 m), Kavkazdaǵy Qazbek shyńy (5033 m), Lenın taýyna (7013 m) talaı ret bardym. Alpınızmge endi kelgen adamdarǵa Lenın shyńyna shyǵýǵa keńes berer edim, sebebi joly qaýipsiz, jaıly. Eki jyl buryn Manaslý taýyna (8163 m) shyqtym.  Sátsiz aıaqtalǵan sapar qatarynda Han Táńiri men Everest. Biraq alpınıster qorytyndyǵa emes, adam talpynysyna baǵa beredi. Shyńyna jete almasań da, bul úlken tájirıbe. Bizdiń yrqymyzǵa kónbeıtin jaǵdaılar kóp. Sol úshin taýǵa shyǵý tek shyńyna jetýmen ólshenbeıdi. Maqsat boldy jáne osy maqsatqa saı áreket ettiń, bar kúsh-jigerińdi saldyń.

– Taýǵa shyǵýǵa qalaı daıyndaldyńyzdar?

–  Biz kez kelgen taýǵa kóterilý kezinde densaýlyqty kútýge tyrysamyz. Sýyq tıdirmeý, aıaǵyńdy jaraqattap almaýdan bastap usaq-túıekke deıin asa zer qoıamyz. Denimizdegi bar dertti emdep daıyndalamyz. Jyl on eki aı dárýmender ishemiz. Osylaı qıyndyqtyń aldyn alamyz. Fızıkalyq salmaqqa daıyn bolatyn myqty densaýlyqtan buryn psıhologııalyq saýlyq ta mańyzdy. Qatty sharshaý kezinde kóp adamnyń júıkesi syr beredi. Bul búkil grýppaǵa, jalpy ekspedısııaǵa áser etedi. Bárine tájirıbe kerek. Kezeń-kezeńimen úırenemiz. Mysaly, Lenın shyńyna shyǵar kezde belgili bir stresstik jaǵdaıdy bastan ótkerdiń, sodan qorytyndy jasadyń. Ne isteý kerek jáne neni istemeý kerektigin úırendiń. Turaqty taýǵa shyǵatyn adamdar tózimdi keledi. Olar únemi kúlip júredi, aınalasyndaǵylarǵa jyly shyraımen qaraıdy. Everestke shyǵý 45 kúnge deıin sozylý múmkin. Sol ýaqyt ishinde kóńil-kúıiń bir qalypta júrýge talpyný qajet. Bul bir iske asyrýǵa tıisti is sııaqty qarapaıym nárse emes. Jumys barysynda qajetinshe ózgertip, adam aýystyryp óz erkindigińe sala almaısyń. Ekspedısııada bulaı bolmaıdy.

– Everestke shyǵý kezinde qandaı qıyndyqtarǵa keziktińiz?

– Álemdegi eń bıik shyńǵa baramyn degen oıdyń ózi úlken qıyndyq. Ideıa sanańa kelgende-aq Everest degen ataýdyń jankeshtilik, aýyrlyqpen baılanysyn túsinesiń. 24/7 oıyńnan esh shyǵara almaǵan ıdeıany aqyry júzege asyrýǵa myqtap bekinesiń. Maqsatyńdy iske asyrý úshin deneńdi daıyndaısyń, Gımalaı men Nepalǵa baryp, atmosferasyn sezinesiń, aınaladaǵy taýlarǵa, 7 myń bıiktiktegi shyńdarǵa shyǵýyń kerek.

Qaladan kelgen adam úshin bári kedergi kórinýi múmkin. Mysalǵa, biz bazalyq lagerge barǵanda, qatty sýyq boldy, qar tolassyz jaýyp turdy, jeldi sýrettep berý qıyn. Kalorııaly tamaq ta joq, ol óz kezeginde óte qajet. Joǵary kóterilgen saıyn aýa raıy buzyla túsedi. Qar kóshkini jıi júredi. Adam ólimi kóp. Biraq bul taýǵa shyǵyp júrgen adamdar úshin qalypty nárse.

О́z basymdaǵy jaǵdaıǵa kelsek jalǵyz-aq kedergi – ol ottegi tapshylyǵyn seziný. Sonyń áserinen men shyńǵa 600 metr qalǵanda keri qaıtýǵa májbir boldym. Tańda jalǵastyrýdy josparlaǵanbyz, biraq oıanǵanda aıaq-qolymdy úsik shalǵanyn sezdim.

– Nege ottegi balonyn qoldanýdan bas tarttyńyz?

– Ottegi balonyn Manaslý taýyna (8 713 m) shyqqanda qoldandym. Jospar boıynsha otteginsiz shyǵý kerek edi, sońǵy sátte top músheleri sheshimin ózgertti. Keıin men sol isime ókinip qaldym. Sebebi ottegi dopıng. Alpınızm de sport túri. Al kez kelgen sport túrinde dopıng qoldaný qate. Otteginiń kúshimen ǵalamsharǵa da ushyp kelýge bolady. Everestke shyǵý kezinde bundaı artyqshylyqtan bas tartqanmyn. Tek sońǵy sátte bıiktegen saıyn otteginsiz jete almaıtynymdy túsindim.

– Shyńǵa 600 m qalǵanda ne sezindińiz?

– Sezim degendi sezinýge de qulyqty bolmadym. 8 myń metr bıiktikte otteginsiz kele jatqan adam kúıin sýrettep berý múmkin emes. Tynys alý, aldyńdaǵy joldy baǵdarlaý, sozylyp jatqan jipke ustaný sııaqty qarapaıym nárselerge bar zeıinińdi salǵandyqtan, basqa nárseni oılaı da almaısyń. Bar oılaıtynyń aldyǵa qadam basý. Al júrý úshin saǵat ottegi kerek. Bıiktegen saıyn ottegi azaıady. Qoldanǵan azǵana mólsherdegisi tek mı jumysyn qalypty saqtap turýǵa ǵana jetedi.

Keshki saǵat 9-da lagerden shyqtyq. Shamamen alty saǵattaı júrgen soń keri qaıtýǵa májbúr boldyq. Tańǵa jýyq 7-de 7900 m bıiktiktegi tórtinshi lagerge jetip, qondyq. Ottegi balonyn alyp, tynyqqan soń sapardy jalǵastyrý kerek edik, biraq oıanǵanda aıaq-qolym úsip ketken eken. Jyldam ekinshi lagerge deıin túse bastadym. Sol jerden keıin tikushaqpen alyp ketti.

Aýrýhanada aıǵa jýyq jattym. Eki kúrdeli ota jasap, oń qolymdaǵy eki saýsaǵymdy kesti. Qazir saýsaqtarym búgilmeıdi, teri salǵan soń qarapaıym bótelkeniń qaqpaǵyn asha almaı qaldym. Azdap qalypqa kelip jatyrmyn.

– Arzanǵa soqpaıtyn saparǵa qansha qarajat jumsadyńyz? Oqyrmanǵa gıd qyzmeti, týr baǵasy men qajetti jaraqtardyń baǵasy qyzyq bolar.

– Bul óte mańyzdy suraq. О́te qymbatqa túsken sapar boldy. Uzaq ýaqyt daıyndaldym, uzaq jınadym. Týr fırmasymen biraz saparǵa barǵandyqtan, maǵan belgili paıyzda jeńildik jasady. Jalpy, barlyq jaǵdaıy jasalǵan týrdyń baǵasy 35 000 dollar (16 mln teńge shamasy), oǵan qosa 7-8 myń dollar qajetti zattardy satyp alýǵa qajet. Týr baǵasynyń qymbat bolýy sebebi, jáı ǵana zonaǵa kirý quny 11 myń dollar. Bul Nepal memleketiniń qoıǵan baǵasy.

– Everestke qaıta shyǵar me edińiz? Tabıǵat aldynda bir dármensizdik kúıin keship, ókinish bolmady ma?

– Dál qazir eshqandaı bıik taýlarǵa shyǵýdy kózdep otyrǵan joqpyn. Kishigirim bıiktikke ǵana kóterilip, aǵzaǵa az-azdan salmaq salyp jatyrmyn. Qalpyma tolyq kelgende jospar qura bastaımyn, biraq Everestke emes. Ony keleshektiń enshisine qaldyrdym. Tabıǵat aldynda dármensizdik sezindim, qaıta taýǵa shyǵýdan qorqamyn demeımin. О́kinish te joq. Bunyń bári taza tájirıbe dep túıdim.

– Everestke shyǵýdy josparlap otyrǵandarǵa qandaı keńes beresiz?

– Almaty turǵyny bolsa, daıyndyqqa bir jyl jetkilikti. Eger, árıne, ottegimen shyǵýdy josparlasa. Bastysy, daıyndyq kezinde qandaı da bir dene jaraqatyn alyp qalmaýy kerek. Qazir alpınıstik kompanııalar taýǵa múlde shyǵyp kórmegen, daıyndyǵy nashar adamdardy ertip ákele beredi. Barlyq jeńildikterdi paıdalanyp, súıený arqyly erkin shyqqandardy kózimmen kórdim. Ottegi balonyn da erte qoldana bastaıdy. Bundaı jaǵdaıda kez kelgen adam álemdegi eń bıik shyńǵa shyǵa alady. Aqsaq, kózi kórmeıtin soqyr adamdar da shyqty. Túıini sol, óz shamań jetpegen nársege aqsha quıasyń.

–  Suhbatyńyzǵa rahmet!