Almaty Ortalyq Azııanyń úzdik qalasy bolyp tanyldy

Brıtandyq The Economist jýrnaly ómir súrýge yńǵaıly jáne jaıly álem qalalarynyń jyl saıynǵy reıtıngin jarııalady. Reıtıngte birneshe kórsetkishter boıynsha álemniń 173 qalasy baǵalanady. Bul reıtıngke qandaı qalalar bar? Qamshy.kz aqparat agenttigi atalǵan suraqtyń jaýabyn oqyrman nazaryna usynǵandy jón kórdi.

Global liveability index nemese ómir súrýge jaramdylyq ındeksi bes sanattaǵy 30-dan astam túrli faktorlarǵa negizdelgen ártúrli qalalardaǵy ómir súrý jaǵdaılarynyń kórsetkishterin baǵalaıdy: turaqtylyq, densaýlyq saqtaý, mádenıet jáne qorshaǵan orta, bilim jáne ınfraqurylym.

Qaladaǵy árbir faktor sandyq kórsetkishter boıynsha da, ishki jáne jergilikti taldaýshylardyń pikiri boıynsha da baǵalanady. Sodan keıin upaılar 1-den 100-ge deıin baǵalanady, munda 100 tamasha kórsetkish bolyp sanalady.

Úzdik 10 qalanyń qataryna kim kirdi?

2024 jyly turýǵa eń jaqsy qala (saýalnama 12 aqpannan 17 naýryzǵa deıin júrgizildi) Avstrııa astanasy Vena dep tanyldy. О́tken jyldaǵydaı, arman qalasy dep atalatyndar senimdi qoǵamdyq kólik, kórnekti bilim berý jáne densaýlyq saqtaý mekemeleri, qaýipsizdik, Mádenı is-sharalar men oıyn-saýyq nusqalarynyń keń tańdaýy úshin joǵary baǵalandy.

О́mir súrý deńgeıi boıynsha álemdegi eń jaqsy on qalaǵa Kopengagen, Sıýrıh, Jeneva, Kalgarı, Vankýver, Melbýrn, Sıdneı, Osaka jáne Oklend kirdi.

"Batys Eýropa jaılylyq pen ómir súrýge jaramdylyqtyń eń jaqsy kórsetkishteri bar aımaq bolyp qala beredi", – deıdi Reıtıng avtorlary. Sonymen qatar, Soltústik Amerıkanyń qalalary bilim alý úshin eń qolaıly".

Osyǵan qaramastan, Eýropanyń 30 qalasy turaqtylyq sanatynyń nasharlaýyna baılanysty "dıversııalyq narazylyqtardyń" (mysaly, Germanııa, Irlandııa jáne Belgııa) kóbeıýi jáne qylmys deńgeıiniń joǵarylaýyna baılanysty azdap tómendedi. Sonymen qatar, AQSh 25 Qala úshin ortasha 90,5 ball jınady, delingen zertteýde.

Aýtsaıderlerge kim kirdi?

Reıtıngtiń eń tómengi jaǵynda Damask ornalasqan. Sırııa astanasy 2013 jyldan beri ındekstegi eń az ómir súretin qala bolyp qala beredi jáne 2024 jyly nebári 30,7 upaı jınady. Onyń turaqtylyq kórsetkishi 20 deńgeıinde. Qala nátıjeni Karachımen (Pákistan) bólisedi.

Sonymen qatar, Kıev pen Tel-Avıv kesteniń tómengi qataryna tústi.

"Taıaý Shyǵystaǵy qaqtyǵys Tel-Avıvti tómen túsirdi. Izraıldiń hamaspen qaqtyǵysy Tel-Avıvtiń reıtıngte birden 20 pozısııaǵa, 112-shi orynǵa túsýine ákeldi. Kıev sonymen qatar ekinshi jyl qatarynan ındeksten tys on qalaǵa túsip, osy sanattaǵy nashar nátıjelerdi kórsetedi".

Sonymen qatar, upaılardyń eń kóp ósýi Taıaý Shyǵysta da tirkeldi: BAÁ (Abý-Dabı, Dýbaı) jáne Saýd Arabııasy (Rııad, Djıdda jáne ál-Hobar) qalalarynda.

Basqa nashar qalalarǵa keletin bolsaq, reıtıng jasaýshylardyń pikirinshe, olardyń problemalary uqsas: kedeılik, ınflıasııa, qol jetimsiz turǵyn úı, azamattyq narazylyqtyń joǵary deńgeıi.

Ádildik úshin Global liveability index reıtıngi "shamadan tys anglosentrızm"úshin jıi synǵa ushyraıtynyn eskerińiz. Sonymen, 2010 jyly The New York Times reıtıng avtorlaryn Batys áleminiń qalalaryna sózsiz artyqshylyq bergeni úshin aıyptady.

Al Qazaqstan tizimde bar ma?

Qazaqstannyń bir ǵana qalasy Global liveability index kartasynda kógildir túspen belgilengen – bul Almaty. Kógildir tús 60-tan 80-ge deıingi kórsetkishterdi bildiredi. Bir qyzyǵy, aǵylshyndar qazaqstandyq qalany "Shyǵys Eýropa"ornyna ornalastyrdy.

Ońtústik astana birneshe jyl boıy reıtıngtiń ortasynda, Máskeý men Ystambuldyń janynda turaqty bolyp keledi (96-98 oryn). Bul rette Almaty álemdegi eń arzan júz qalanyń qataryna kiredi. 

Almaty reıtıngte 65-ten joǵary ball jınaıdy, onda turaqtylyq 75 ball deńgeıinde baǵalanady, Densaýlyq saqtaý-67 ball, mádenıet jáne qorshaǵan orta – 58 ball.

Qazaqstanǵa keletin bolsaq, Economist sarapshylary buǵan qatysty boljam jasady. 

Atalǵan derekke saı, orta merzimdi perspektıvada Qazaqstanda turaqty ósim baıqalatyn bolady. О́ıtkeni negizgi kapıtalǵa ınvestısııalardyń ósýi munaı óndirýdiń joǵary deńgeıimen jáne aqsha-kredıt saıasatyn jumsartýdy jalǵastyrýmen ushtastyra otyryp, ekonomıkany yntalandyrady. 

"Eldiń iri egemendi qory jáne halyqaralyq oblıgasııalar naryǵyna aqylǵa qonymdy qoljetimdilik qarjylandyrýdyń qolaıly jaǵdaılaryn qamtamasyz etedi, bul Qazaqstanǵa Ortalyq Azııadaǵy óńirlik áriptesterinen artyqshylyq beredi", delingen atalǵan aqparatta. 

Sondaı-aq, sarapshylar Ýkraınadaǵy oqıǵalarǵa baılanysty Qazaqstan dıplomatııalyq qatynastarda saqtyqpen áreket etetinin jáne beıtaraptyqty saqtaıtynyn atap ótti. Brıtandyq ǵalymdar QR-ǵa qarsy jappaı qaıtalama sanksııalar ekitalaı dep sanaıdy.