Atom energetıkasynyń mıfteri men shyndyǵy: semeılikter atom elektr stansııasyn salý máselesi boıynsha sarapshylardy tyńdap, óz pikirlerin aıtty

8 tamyzda Semeı qalasynda Qazaqstanda atom elektr stansııasyn (atom elektr stansııasyn) salý jónindegi josparlar jarııa talqylandy.

Is-sharaǵa oblystyq jáne qalalyq máslıhattardyń depýtattary, jergilikti atqarýshy organdar men qoǵamdyq keńesterdiń, ekologııalyq uıymdardyń ókilderi, energetıka salasyndaǵy jetekshi sarapshylar, ǵalymdar men oblys ortalyǵynyń belsendi turǵyndary jınalyp, atom elektr stansııasynyń qurylysyna qatysty óz pikirlerin bildirdi.

Uıymdastyrýshy Qazaqstannyń Azamattyq alıansy boldy, sarapshylar retinde Energetıka mınıstrliginiń, "Qazaqstandyq atom elektr stansııalary" JShS, Ulttyq ıadrolyq ortalyq jáne Iаdrolyq fızıka ınstıtýtynyń ókilderi shaqyryldy.

Spıkerler sóz sóıleý barysynda Qazaqstanda atom energetıkasyn damytýdyń josparlary men perspektıvalaryn, sondaı-aq AES qurylysynyń qaýipsizdigi, ekologııalyq taza jáne ekonomıkalyq tıimdiligi máselelerin usyndy.

Qoǵam ókilderi men oblys turǵyndary AES qurylysy týraly óz pikirlerimen bólisti jáne spıkerlermen onyń qorshaǵan ortaǵa áseri máselelerin talqylady.

Qoǵamda týyndaǵan negizgi máseleler, atap aıtqanda, atom elektr stansııasynyń qurylysyn qarjylandyrý máselesi boldy. Sonymen qatar, oblys turǵyndary AES-ten paıdalanylǵan sýdy kádege jaratý, qaldyqtardy kómý, atom elektr stansııasyna qyzmet kórsetý úshin qajetti quzyretti mamandardyń bolýyna qyzyǵýshylyq tanytty.

Sarapshylar atalǵan suraqtarǵa tolyq jaýap berdi. Atap aıtqanda, qurylys quny máselesi boıynsha atom elektr stansııasyn salýǵa ketetin aıtarlyqtaı shyǵyndar obektiniń uzaq qyzmet etý merzimimen birge ony paıdalanýdyń tómen qunymen óteletini atap ótildi. AES elektr energııasynyń quny elge baılanysty kVt*saǵatyna 2-den 12 sentke deıin aýytqıdy.

Sarapshylar sonymen qatar AES reaktorlaryn salqyndatý úshin sýdy paıdalaný algorıtmin egjeı-tegjeıli túsindirdi. Sarapshylardyń pikirinshe, bul úshin kóp mólsherde sýdyń qajettiligi taǵy bir mıf. Mysaly, eger AES Balqash kóliniń sýyn salqyndatý úshin paıdalanatyn bolsa, onda shyǵyn jylyna 63 mln.m3 aspaıdy – bul kól betinen sýdyń tabıǵı býlanýynyń 0,3% - y, bul kóldiń sý balansyna is júzinde eshqandaı áser etpeıdi. Sýdy kádege jaratýǵa keletin bolsaq, shyn máninde reaktor tizbekterindegi sý eshqaıda ketpeıdi, biraq bul tizbekterde únemi aınalady.

Qaldyqtardy kádege jaratý máselesi boıynsha: qýaty 1200 MVt reaktor jumys istegen kezde jylyna 50-60 m3 radıoaktıvti qaldyqtar túziledi. Qazir JEK-ten aıyrmashylyǵy, mundaı qaldyqtardy qaýipsiz óńdeý úshin tıimdi tehnologııalar bar, onda jabdyqty kádege jaratý jáne qorshaǵan ortany qalpyna keltirý qarajaty esepke alynbaıdy. Paıdalanylǵan ıadrolyq otyn qaldyqtarǵa jatpaıdy, óıtkeni onda janbaǵan ýran qalady jáne odan ári plýtonıı túziledi – ıadrolyq otynda qoldanylatyn taǵy bir element. Paıdalanylǵan ıadrolyq otyndy óńdegennen keıin mamandar odan da úlken energetıkalyq komponenti bar jańa otynǵa shıkizat alady.

Mamandardyń bolýyna keletin bolsaq, obektini salý sheńberinde vendorlar jergilikti kadrlardy belgili bir ýaqyt ishinde oqytýdy qamtamasyz etýge mindettenedi.

Alynǵan túsindirýlerden keıin Semeı qalasynyń jurtshylyq ókilderi eldegi beıbit atom energetıkasyn damytýǵa qatysty óz pikirlerin bildirdi.

Oblys qoǵamdyq keńesiniń múshesi Abaı Nıkolaı Isaev:

"Atom elektr stansııasynyń qurylysy týraly aıtatyn bolsaq, men ony qoldaımyn. Bir kezderi biz ıadrolyq polıgondy jabýdy jaqtadyq, biraq bul basqa áńgime. Biz – qoǵam qaıratkerleri-atom elektr stansııalaryn salý máseleleri boıynsha halyqaralyq konferensııalarǵa qatysyp, elderinde stansııalary bar adamdardyń pikirlerin estidik. Bul Fransııa, AQSh. Olardyń barlyǵy atom elektr stansııasynyń paıdasy zııannan áldeqaıda kóp, eger bar bolsa. Qazir Japonııada 17 blok iske qosylýda, onyń ishinde 2 jańa blok. Qaýipsizdikke qarasaq, III jáne III + býyn stansııalary is júzinde múldem qaýipsiz. Qorshaǵan ortanyń lastanýy turǵysynan tipti kún batareıalary zııandy zattardy shyǵarady. О́z atom elektr stansııalarynan tolyǵymen bas tartqan jáne ekonomıkanyń ósý qarqyny aıtarlyqtaı tómendegen Germanııanyń mysaly. Tipti atom elektr stansııasynyń qurylysyna qatty qarsylas bolǵan Polsha da qazir óz pozısııalaryn qaıta qarady".

Ulttyq ıadrolyq ortalyqtyń bas dırektory Erlan Batyrbekov:

"UIаO jumysynyń baǵyttarynyń biri Qazaqstan Respýblıkasynyń atom energetıkasyn damytý bolyp tabylady. Búgingi tańda elimizdiń atom energetıkasynda qoldanylatyn barlyq ázirlemeler bizdiń zertteýlerimizdiń aıasynda UIаO-da jasalǵan. Atom elektr stansııasynyń qurylysy, árıne, kóptegen salalardyń damýyn tartatyn joǵary tehnologııalyq prosess. Qurylystyń mýltıplıkatıvti áseri ǵylymnyń ózi, ónerkásip, kadrlar daıarlaý úshin de sózsiz bolady. Atom elektr stansııasynan eshqandaı zııan bolmaıdy, óıtkeni búgingi kúni III jáne III + býyn reaktorynyń qurylysy usynylady. Bul reaktorlar belsendi jáne passıvti zamanaýı qaýipsizdik deńgeılerimen jabdyqtalǵan. Reaktor qalypty kúıden shyqqan jaǵdaıda, qaýipsizdik júıesi ony ońtaıly jumys rejımine qaıtarady".

"Komıtet polıgony 21" QB múshesi Rafaıl Hazıpov: "biz búgin eshqandaı sheshim qabyldamaımyz, atom elektr stansııasyn salý máselesin talqylaýmen aınalysamyz. Alda memleket Halyqpen keńesetin referendým bolady. Bul óte demokratııalyq. Qurylys týraly túpkilikti sheshim tek referendým nátıjeleri boıynsha qabyldanady. Jeke ózim atom elektr stansııasyn salýdy qoldaımyn. Birinshiden, biz ýran óndirisi boıynsha álemdik kóshbasshylarmyz. Biz ony álemniń kóptegen elderine satamyz jáne bul otyn jumys isteıdi. 40 jyldan astam ýaqyt boıy Semeı ıadrolyq synaq polıgony jumys istep, óńirge orny tolmas zııan keltirdi. Biraq biz ǵylym aldyq, bizde Kýrchatov qalasy jáne Ulttyq ıadrolyq ortalyq bar, onda mamandar osyndaı máselelermen aınalysady. AES-ten qorqýdyń qajeti joq. Iаdrolyq synaqtar boldy, biz olardan óttik. Atom elektr stansııasy synaq emes, bul búkil álemde qoldanylatyn joǵary tehnologııalyq prosess. Júzdegen atom elektr stansııalary jumys isteıdi. Al qatty otyndy paıdalanýdy jalǵastyrý-arhaızm".

Talqylaýǵa shaqyrylǵan sarapshylar atom elektr stansııalaryn salý úshin qarastyrylyp otyrǵan tehnologııalar qaýipsiz ekenin atap ótti, óıtkeni III jáne III+býyndarynyń reaktorlaryn paıdalaný josparlanýda. Reaktorlardyń bul túri barlyq qaýipsizdik talaptaryna jaýap beredi jáne ekologııalyq kórsetkishteri jaqsarady. Bul atom elektr stansııasynyń radıasııalyq fony joq degendi bildiredi, al atmosferaǵa SO2 shyǵaryndylary mınımaldy (sol JEO-men salystyrǵanda).