Keshirińizshi, baseke! (Ázil áńgime)

«Zyǵyrdandy qaınatatyn tirlik qoı, mynaý! «Aıtsam tilim kúıedi, aıtpasam dilim kúıedi» demekshi, betin tilip, aıtyp-aıtyp tastamasa bolar emes qoı, júdá. Bir emes, eki emes, nemene áıtpese? Syılasyp júrgen soń úndemeı-aq, keldim. Shydamnyń da shegi bar, sheginer jol qalmady. «Artymda Máskeý». Degenge kónse kóndi, kónbese ezýine eńiretip, úsh saýsaqty ıisketip jibereıin».

Jańaǵy bir aýyz sóz ishtegi jaıtastyń biltesine ot tıgizip, alaı-dúleı etsin. Taý qoparatyn ekpinmen dalaǵa atyp shyqtym.

...Bizdiń mekemede bir qora adam kirip-shyǵyp, aılyq alyp júretin. En jaılaý bolmasa da, emin-erkin órisi bar bul mekemeni de naryq deıtin jaryqtyq tary qýyrǵandaı qýyryp, qýsyryp-aq keledi. Anda-sanda kelip, esinep qaıtyp júrgenderdiń kópshiligi «shtat qysqartýdan» yqshamdalyp, bebeýlep bez terip ketkeli qash-shan! Mekeme órdegilerdiń oıyndaǵynsha, ońtaılanyp-aq qaldy-aý. Biriniń túsin, biriniń esimin eske túsir almaı aljasatyn kóp kisiden saýsaqpen sanarlyq qyzmetker qaldy qazir. Bastyq, onyń orynbasary – men, esepshi kelinshek, shopyr, úı sypyrýshy. Boldy. Ázirge qalqaıyp júrgenimiz osy beseý. «Aǵaıyndy altaý edik, óle-óle jeteý boldyqtyń» keri me?

Obaly ne kerek, bastyqtyń men degende yqylasy táýir-tin. Únemi jyly sóılep, iltıpat bildirip júredi. Keıde madaqtap, syılyq berip qoıatyny da bar. «Rahmet» deımin de, bergenin qaltama sala salyp, rıza bolyp, quntıyp júre beretinmin. Bul mekemede eń stajy kóp men. Shtat qysqartýdyń «oǵyna» ilinbeı júrgenimde sonyń arqasy bolar.

Biraq sońǵy kezde bastyqtyń maǵan degen kózqarasynda kiltıpan bar sekildi. Burynǵydaı kóp izdemeıdi, olaı-bulaı jumsaı da bermeıdi. Bar-joǵym kók tıyn sekildi. Tipti áneýgúni ózi:

– Áýpeı, jumysqa kúnde kelip, áýre bolmaı-aq, tek dúısenbide habarlasyp tursań boldy. «Srochno» qajet bolsań, shaqyrtarmyn, – degen.

–E, – dedim de onsha mán bermedim.

Ilgeride jaz bolsa boldy, sandalyp, dalada túneıtinbiz. Qurt-qumyrsqa, shegirtke-pegirtkemen kúresetin ósimdik qorǵaýdyń aýdandyq bólimshesiniń kóktemde kún kúrkiregennen, kúzgi salqyn jańbyr sirkiregenge deıin aıdalada ýralap ýymyzdy shashyp, ústimiz laq-tekedeı sasyp, egistikterdegi zııankesterdi qyryp-joıyp, bosyp júretinbiz. Biz júrgen jerde maıda-shúıde jándik ataýly júrmeıtin. Shyńǵyryp qashatyn. Ol da bolsa qudaıdyń bergen abyroıy eken-aý, shirkin. Qaıran, saǵym jyldar!

Sońǵy birer jylda qurt-qumyrsqa azaıdy ma, álde olardy qurtý jolyn ózderi taýyp aldy ma, eshkim kele ǵoı dep jalynbaıdy. «Jaý qaıda?» dep qylyshty jalańdatýǵa ózimizdiń de qulqymyz joq. Sebebi, qarjy joq, dári joq, maı joq, joq, joq...Áıteýir ózimiz barmyz. Barmyz dep tańdaıymyzdy taqyldata almaımyz. Kóz tıeıin dep tur-aý, shamasy. Bastyq bir sózinde: «Áli de yqshamdalyńdar» degen tapsyrma bar dep qalǵan. Sodan aldyn ala saqtanyp, jumysqa kúnde eki mezgil kelemin de turamyn. Biraq isteıtin jumys joq, mánisin joǵaryda aıttym ǵoı.

Keshe de basekeń jyly shyraımen: – Aı saıyn berip jatqan aılyǵymyz joq, senderden de uıatty boldym. Kúnde kel dep qınamaımyn. Jurt sekildi saýda-paýda jasap, áreket ete berińder. Kerek kezde shaqyrtamyn. Biz Qyzǵaldaq ekeýimiz (esepshi kelinshek) esepterdi rettep, keńsede bolarmyz, – dep qamqorsyǵan. Osy sózinen sekem alyp qaldym. Bastyq bitkenniń «Jumystan keshiktiń, nege kelmediń?» dep zirkildeıtin ádeti emes pe? Bul kisiniń munysy nesi? «Batpan quıryq, aıdalada jatqan quıryq». Jyljytyp, jyljymalatyp, sýyndyryp, syrtqa ıtere salar. Bir kúni «shtatyń qysqardy» deı salmaqshy ma? Meniń kókeıimniń qaltarysyndaǵy ury oı osy. Ánsheıinde jumysqa keshigip keletin basym, qazir jarty saǵat buryn keńseniń aldynda qaýynnyń qaraqshysyndaı qazdıyp turamyn. Keshke zorǵa degende ketemin. Isteıtin isiń bolmaǵan soń da qıyn eken, eski-qusqy gazet-jornaldy jıyp ákelip, oqımyn da otyramyn. Bastyq pen esepshi ekeýi birdeńe-sirdeńeni qaıta-qaıta eseptep, biriniń kabınetine biri kirip-shyǵyp, qapylysyp júredi, áıteýir. Ne isteıtinderin ıtim bilip pe.

«Kóp izdemeımin» degeni kóńilimdi kóktep, shalqamnan túsip shaljıyp jatsam, bastyqtyń shoferi kelip, búgin kelmeı-aq qoısyn degen habardy taǵy da aıtty. Osydan soń ǵoı, biz tyqqandaı shoshyp túskenim. Sekemshil kóńilimniń túkpirindegi buǵyp jatqan ashýdyń bári atoılap, qoıqaptyń aýzyna keldi. Jyly-jyly sóılep júrip, jylp etkizeıin degen eken, ońbaǵan! Ne pále áıtpese?!  Kelmeı-aq qoı degeni azdaı, endi úıge habar jiberipti. «Qoıandy qamys, erdi namys óltiredi», «qarańdy batyr» degendi bopsalaǵany ǵoı bul, namystan jarylyp ólip baramyn,. Qorlyq qoı mynaý! Talaı jyl «sosıalıstik jarys jeńimpazy» bolǵan adamnyń estıtin sózi osy ma? «Bylamyq ishem degen asym ba edi!» Oıbaı-aı! Sumdyq, masqara!

Keńsege qaraı shýyldap, ushtym sodan. Aıaǵym  ár jerden bir tıedi. Bara bastyqtyń jaǵasynan ala ketpesem...

Qystaq shetine ornalasqan mekemeniń esigin saldyr-suldyr etkizip, ishke kirip bardym. Mássaǵan, tym-tyrys eshkim joq qoı munda. Sol ekpinmen  bastyqtyń kabınetiniń esik tutqasyna jarmastym. Degenmen, aptyǵym basylyp qalypty. Susy bar. «Áýlıe qoldamasa esek deldal bolmaıdy». ońaı adam bastyq bola ma? Sonda da keri sheginbeı, esikti eńiretip tartyp kep qalaıyn... Tartyp qaldym da, qalshıyp qatyp qaldym. Iа ári, ıa beri kete almaı, arbalaǵan albastydaı bolǵanymdy qarashy. Ne kórip turmyn, aıran asyrmyn. Kóziń bolǵan  soń kóredi ekensiń. Dıvan ústinde basekeń esepshi kelinshekti tas qyp qushaqtap, aýzyna aýzyn salyp jatyr eken. Uıat-aı! О́ldim-aý! Sileıip ıa ary, ıa beri kete almaı turyp qalyppyn. Áıteýir bir kezde sasqalaqtap:  – Sálemetsiz be? – deppin ǵoı. Umar-jumar ekeýi toq urǵandaı selk etisti de apyr-topyr atyp turysty. Betteri – qasapshynyń ıtiniń aýzy-basyndaı qyp qyzyl. Uıattyń órti shyǵar, kim bilsin. Meniń de jetisip turǵanym shamaly, osy ekeýiniń biri ózge emes, ózim sekildi órtenip baramyn.

Esin tez jınaǵan basekeń meni syrtqa ıtere-mıtere shyǵaryp, esikti tars japty. – Tapqan ekensiń sálemdesetin jerdi, – dedi yshqyryn ustap, yrsyldap turyp. – Kelmeı-aq qoısyn! – degen habar jiberdim ǵoı, sen súmelekke. Ne izdep júrsiń, bul jerden, ıtiń laqty ma?! Erteńnen bastap kózińe kók shybyn úımeletermin, ońbaǵan! Sharýalaryn bitirip alsyn dep jeńildik jasasam. – Sálemetsiz be? – dep erbıip jetip kelipsiń, sáplak!

Mánisti endi túsingen men súmpıip turyp: – Keshirińizshi, baseke! – dep qyńsylaǵandaı boldym-aý, nem bar edi?!

Nurmahan Eltaı