Qazaqstanda 99 barys qaldy

2021-2022 jyldar aralyǵynda Qazaqstanda barys sany 170-ten 99-ǵa deıin azaıǵan eken.

Qyzyl kitapqa engen janýarlardyń sany týraly sońǵy derekter solaı deıdi.

Qazaqstannyń taý jotalarynda 223 barys bolǵan. 2018 jylmen salystyrǵanda olardyń sany eki ese azaıdy.

Orman sharýashylyǵy komıtetiniń málimetinshe, Qazaqstandaǵy qar barysy birneshe óńirdiń taýly aımaqtarynda mekendeıdi. Bul jabaıy mysyqtyń taralý aımaǵy Ile-Alataý, Jońǵar-Alataý, «Kólsaı kólderi», Qatonqaraǵaı, Saıram-О́gem, Sharyn, Altyn-Emel, Almaty jáne Aqsý-Jabaǵyly qoryqtary ulttyq saıabaqtary. Bul aımaqtardyń kóbi shekaralas aımaqtar, tıisinshe barys taýly aımaqtar arqyly Qytaıǵa, Qyrǵyzstanǵa jáne Reseıge qonys aýdaýy múmkin.

WWF Ortalyq Azııa baǵdarlamasy málimetinshe, Qazaqstannyń úlesine barys popýlıasııasynyń nebári 3%-y ǵana tıesili. Bizdiń respýblıka tarıhta qar barysy úshin ekologııalyq dáliz qyzmetin atqardy. Bul janýardyń mekendeý ortasyn el boıynsha qatań bólýge bolmaıdy. Sondyqtan ártúrli elderdegi barystardyń sany týraly derekterdi jarııalaǵan kezde, sarapshylar kóbine janýarlardyń kóshi-qonyna jeńildikter jasaıdy jáne sandardyń absolıýtti dáldigin talap etpeıdi, óıtkeni ártúrli ýaqyttaǵy keıbir adamdardy eki elde bir ýaqytta sanaýǵa bolady. Qar barysy men ekojúıeni saqtaýdyń jahandyq baǵdarlamasyna (GSLEP) sáıkes, álemde popýlıasııanyń boljamdy mólsheri 3 myńnan 5,4 myńǵa deıin jetedi. Iаǵnı, úlken aýytqý bolýy múmkin.

Jalpy, barystyń tirshilik etý ortasy 12 eldiń aýmaǵyn qamtıdy. Osy elderdiń barlyǵynda janýar Qyzyl kitapqa engen, barysty joıylyp ketýden qorǵaý baǵdarlamalary qabyldanýda. Aldyn ala boljam boıynsha, olar Qytaı taýlarynda eń kóp — 2,5 myńǵa deıin. Mońǵolııada (1 myń basqa deıin) jáne Úndistanda (600 basqa deıin) da kóp. Qazaqstan 100–110 bas kórsetkishimen (2001 jylǵy derek) 10-orynda.

Bul janýar úshin negizgi stress faktory adamnyń onyń mekendeý ortasyna antropogendik áseri. Birinshiden, bul Almaty oblysyndaǵy taýly aımaqtardy damytý, ekinshiden, olarda turaqsyz týrızmdi damytý. Jalpy, bul barys mekendeıtin taýly aımaqtarǵa baqylaýsyz týrızm. Jabaıy taý joldarynda adamnyń paıda bolýy jyrtqyshtardy qorqytady jáne olar alysqa kóship ketedi.

Popýlıasııanyń azaıýynyń taǵy bir faktory barystardyń qorek kózi taý artıodaktılderin zańsyz aýlaý bolýy múmkin. Tórtinshi áser etýshi faktor da adam áreketimen baılanysty. Mamandardyń pikirinshe, aýyl sharýashylyǵy janýarlary olardyń mekendeıtin jerlerine irgeles aýmaqta jaıylyp, jabaıy artıodaktılderdi bul jerlerden yǵystyrǵan kezde barystyń taralý aımaǵy ózgeredi.