Qazaq halqy zilzalanyń bolatynyn qalaı bilgen?

Baǵy zamandaǵy ata-babalarmyz, úlken zilzala bolarda, topan sý apaty qaptarda, órt apaty týylardan buryn qoradaǵy tórt túlik mal keshke tóbesi jabyq qorǵa kirmeı, dalaǵa qashady. Túnde tórt túlik bal baýryn jerge basyp jatpaı, turyp alady. Sıyr móńirep, jylqy kisinep, túıe bozdap, qoı-eshki mańyrap, qozy-laq shýlap tórt túlik maldan maza ketedi. 

Baılaýly turǵan jylqylar shylbyryn úzip, baılaýly túıeler búıdasyn úzip, baılaǵan sıyrlar baılaýly jibin úzip, shiderleýli jylqylar shiderin úzip syrtqa qaraı qashady. Úı janýarlary: taýyq, úırek, qazdar keshke qoraǵa kirmeı ýlap-shýlap, qanattaryn qaıta-qaıta jıi serpip, uıasyna kirmeı, jyly uıasyna qonaqtamaı dalaǵa qaraı qashady. Beı ýaqytta mezgilsiz qoraz shaqyryp, jan-jaǵyna súrkeıli habar beredi.

Jer astyndaǵy jylandar qystaǵy aıazǵa qaramaı jer betine, qar ústine shyǵyp alyp, basqa jaqqa qaraı kóshe bastaıdy. Tyshqandar inine kirmeı jer betinde kezedi. Aıý sııaqty uıqyǵa ketetin jabaıy janýarlar qysqy uıqysynan oıanyp, úńgirlerinen syrtqa shyǵady. Qurt-qumyrysqalar da jer betinen kórine bastaıdy.

Mysyq belin búkireıtip, bir jerge jatpaı, mazasyz mııaýlap, bergen tamaqty jemeı, úıden syrtqa qashady. Iesiniń aıaǵyn tyrmalap, syrtqa shyq degendeı beligi, ısharat áreket kórsetedi.

Jeti qazynanyń biri – ıt ulyp, abalap úrip, tynymyz júgirip, ıesine bir sumdyq bolarynan aldyn ala habar beredi. Aýa raıy qysta bolsa, jylyp jańbyr jaýyp, jel turyp,qar erip, týman basyp, jer qyzyp ár túrli ózgeris baıqala bastaıdy.

Tabıǵattaǵy qustar, uıasyna qonaqtamaı, jazyq dalalaǵa qaraı úshyp ketip, taqyr jerlerge jınalyp qonaqtap, ýlap-shýlap, shıqyldap búkil dalany qus daýysyna toltyrady. Adamdarǵa solaı habar beredi.

Al, Zilzala bolar buryn adamdardyń da kóńilderi ala qyzyp, alań-salań kúıge túsedi. Júrekteri bir nárse sezgendeı, joqtan ózge nársege alańdaı beredi. Minezi qalypsyzdanyp, sirkesi sý kótermeı, urysyp qalýǵa daıyn turady. Bul aýadaǵy kózge kórinbeı júrip jatqan magnıt óresiniń jer silkiner aldyndaǵy, sý tumany sııaqty aýa ózgerisinen týyndaıtyn tán ózgerisi. Biraq adamdar ony ózderi seze bermeıdy. Jer silkinýden kelgen sıgnal adam balasyna da osyndaı qupııa áser týǵyzady.

Atam qazaq tábıǵattaǵy mal men jan-janýarlardyń osy bergilerine qarap jaqyn arada jer silkinedi, úlken zilzala bolady dep joryǵan. Muny búkil halyqqa uqtyryp, qaýipsiz jerlerge kóship, mal men bastyń amandyǵyn saqtap qalǵan.

Zilzala, О́rt, Topan sý apattaryn – tilsiz jaý dep ataǵan. Alla ondaı tilsiz jaýdan bar adam balasyn, adamzat balasyn túgel aman saqtasyn!

Men osy oraıda, bıyl Túrkııadaǵy tabıǵı apat, tilsiz jaýdyń qurbanyna aınalǵan baýyrlarmyzǵa janashyrlyq bildire otyryp, olardyń týys-týǵandaryna qaıǵyra kóńil aıtamyn. Sońǵy 100 jylda bolǵan óte aýyr jer silkinisi myńdaǵan adamnyń qaza bolýyna ákep soqty. Túrkııa memleketi úshin ońaı emes...

Qaıǵyny qaıratqa aınaldyra otyryp, bereke-birlikte bola otyryp, úıindi astyna tiri qalǵandar men jaraly bolǵandardy toqtaýsyz qutqaryp jatyrsyzdar. Sizderge bir Alla ózi jar bolsyn. Mundaı surapyl apat endi qaıtalanbasyn. Adam balasynyń basyna salmasyn.

Túrik halqy er júrek , batyr halyq, haharman halyq, danyshpan halyq, tarıhta da talaı synaqtardan synbaı ótken halyq. Sizderge Alladan amandyq tileımin.

QR Jazýshylar Odaǵynyń , QR Jýrnalıstıka Odaǵynyń múshesi, Qazaq salt-dástúr, ádet- ǵuryp akademııasynyń akademıgi, "QR mádenıet úzdigi" tósbelgisiniń ıegeri, "QR qurmetti azamaty", Etnograf jazýshy:

Bolat Bopaıuly