Prezıdent sózi jalpyhalyqtyq qarsylyqqa ulasýy múmkin – zańger Abzal Quspan

Prezıdent Q.Toqaev Qazaqstan halqyna arnaǵan joldaýy barysynda "orys tili Qazaqstandaǵy resmı til" degendi aıtty. Eldegi basty zań – konstıtýsııa boıynsha orys tilinde mundaı statýs joq. Belgili zańger, til máselesi boıynsha kóptegen isterge qatysqan quqyqqorǵaýshy Abzal Quspan prezıdent málimdemesi Qazaqstanda quqyqtyq nıgılızmniń asqynyp turǵanyn bildiretinin aıtady.

Sózinshe, orys tilin Qazaqstandaǵy resmı til deıtindeı zańdyq negiz joq.

– Konstıtýsııanyń kepili bolyp esepteletin prezıdenttiń ózi zańda jazylǵan nárseni bir basqa, saıasatty bir basqa júrgizetini – quqyqtyq nıgılızmniń eń órshigen, asqynǵan túrin bildiredi. Quqyqtyq nıgılızm dep bizdegideı zań men tájirıbedegi jaǵdaıdyń sáıkes kelmeýin aıtamyz. Bul – bara-bara azamattardyń zańǵa degen qurmetsizdigin, senbeýin týdyrady. Quqyqtyq nıgılızmniń eń aqyrǵy shegi memlekettiń qulaýyna ákelip soǵady, – deıdi zańger.

Abzal Quspan prezıdent málimdemesi qazaqtildi orta men orystildi ortada eki túrli reaksııa týdyrady degen pikirde.

– Prezıdent málimdemesi orys tildi ortada "áne, prezıdenttiń ózi osylaı dedi" dep qazaq tilin mensinbeý, úırenýge tyryspaý áreketin údetýi yqtımal. Al qazaqtildi ortada Toqaev sózderi jappaı narazylyqqa ushyraıtynyn belgili. Tipti jalpyhalyqtyq qarsylyqqa ulasýy múmkin. Eger olaı bolyp jatsa, búgin osylaı degen prezıdent erteń úlken tolqýdyń aldyn alý úshin basqa nárse aıtatynyna, "qazaq tilin damytý kerek" dep shyǵatynyna senimdimin. Al bul aldaý, arbaý 30 jyldan beri jalǵasyp keledi. Jalǵasa beredi de. О́ıtkeni qazaq tiliniń qajetin túsinetin adam bılikte az. Men ortalarynda júrmin ǵoı, olarda qazaqtildi ortany saýatsyz, qarańǵy dep oılaıtyndar, "qazaqtildi ortanyń basy qosylmaıdy, olarmen sóılesip te kerek emes" deıtinder kóp, – deıdi ol.

Zańger prezıdent málimdemesi búgingi bıliktiń Reseıge qanshalyqty kiriptar ekenin aıqyn ańǵartyp turǵanyn aıtady.

– Bizdiń bılik bir nárseni túsinýi qajet. On jyldan keıin nemese jıyrma jyldan keıin Reseı bir jaqqa kóship keteıin dep jatsa, onda olardyń qas-qabaǵyna qaraı turý kerek degenmen keliser edim. Biraq Reseı búgin-erteń quryp ketkeli turǵan el emes qoı. Olarmen ómirbaqı kórshi bolamyz. Sondyqtan ulttyq máselemizdi sheshýdiń ýaqyty keldi. Iá, prezıdent osylaı deýge májbúr bolyp otyr. Biraq qashanǵa deıin májbúrlikpen júrik, qashanǵa deıin Reseıdiń qas-qabaǵyn ańdımyz... 30 jyl kúttik, endi neshe jyl kútýimiz kerek... Bılik qaz-qalpynda otyrsa, otyra bersin. Endi el bolyp, jurt bolyp azamattar máseleni óz qolyna alýy kerek. Til máselesi Qýat Ahmetovtyń, Til maıdany qozǵalysynyń nemese meniń jeke basymnyń máselesi emes. Ulttyq másele, – deıdi zańger.

Sońǵy ýaqytta til máselesi qoǵamda qyzý talqyǵa túsip jatyr. Jýyrda "Til maıdany" qozǵalysy belsendileriniń qazaqsha qyzmet kórsetýdi talap etken áreketterine baılanysty Reseıdiń birqatar baspasóz quraldary "Qazaqstanda orys tiline qysym jasalyp otyr" dep aqparat taratty.

Uzamaı prezıdent ákimshiligi tóraǵasynyń birinshi orynbasary Dáýren Abaev belsendilerdiń áreketin "úńgir patrıotızmi" dep atady. Keı saıasattanýshylar Abaev málimdemesin Máskeý bıligine mundaı áreketter Qazaqstan bıligi tarapynan uıymdastyrylyp otyrmaǵanyn uǵyndyrýǵa tyrysqanymen túsindiredi.

Artynsha Til maıdany qozǵalysynyń jetekshisi Qýat Ahmetovtyń ústinen bas prokýratýra qylmystyq kodekstiń 174-baby (Áleýmettik, ulttyq, rýlyq, násildik, tektik-toptyq nemese dinı alaýyzdyqty qozdyrý) boıynsha qylmystyq is qozǵap, belsendi birer kún buryn Qazaqstannan ketýge májbúr bolǵan. Ol qazir Ýkraına astanasy Kıevte.

Sondaı-aq Qazaqstanda jańa oqý jyly qarsańynda qazaq ata-analar balasyn orys synybyna, oryssha bilim beretin mektepke berip jatqany týraly áńgimeler áleýmettik jelide jıilegen. Áńgimeni statıstıkalyq derekter de rastaǵan. Sońǵy 5 jylda qazaq mektepterinde oqıtyn bala sany 18 paıyzǵa, orys mektepterinde oqıtyn bala sany 20 paıyzǵa artqan.

Birneshe sarapshy munyń sebebin "bılik basyndaǵylar qazaq tilin talap etýshilerge degen kózqarasyn "úńgirdegi ultshyldar" dep ashyq bildirip otyrǵan kezde, jurt qazaq tiliniń bolashaǵyna senbeıtinimen baılanystyrady.

Oqı otyryńyz:

♦ Toqaev sózden súrindi. Prezıdent til janashyrlaryn Reseıge jyǵyp berdi me?

♦ Balasyn orys mektebine beretin qazaqtar nege kóbeıip jatyr?