«Báribir ózgeris bolmaıdy» dep mıtıngilerge de shyqpaıyq

20 qańtar kúni jýrnalıst Ermurat Bapıdiń «Qamshyǵa» bergen suhbaty shyqty. Suqbat berýshiniń Demokratııalyq partııa qurǵysy kelip júrgen qoǵam belsendisi Janbolat Mamaı jaıly aıtqan oılary týraly keıbir áleýmettik jeli qoldanýshylary «bul suhbattyń maqsaty – Mamaıdy nasıhattaý ma» dep pikir bildirgen. Artynsha, «Qamshy» saıty Janbolat Mamaıǵa senimsizdik bildirgen birneshe qoǵam belsendisiniń pikirin jarııalady. Endi mine, «Qamshy» tilshisiniń Demokratııalyq partııa bastamashyl tobynyń jetekshisi Janbolat Mamaıdan alǵan suqbaty usynylyp otyr.

– Ulttyq qoǵamdyq senim keńesi qurylǵan tusta siz Nazarbaev rejıminde saıası reforma jasalady deý – halyqty aldaý, keńestiń qurylýy – avtorıtarlyq rejımniń ǵumyryn uzarta túsý úshin jasalǵan amal degen maǵynada pikir aıttyńyz. Sizdiń partııa qurý týraly bastamańyzǵa senimsizdik bildirip, sizdi bıliktiń jobasy deýshilerdiń de aıtar ýáji osyǵan saıady. Buǵan ne deısiz?

– Nursultan Nazarbaev basqaratyn rejım óz betimen eshqashan saıası reformalarǵa barmaıtyny túsinikti. Ol óz erkimen bılikti bireýge bermeıtini de barshaǵa aıan. Biraq «Nazarbaev saıası reforma jasatpaıdy» dep qol qýsyryp otyra beremiz be? Onda «báribir ózgeris bolmaıdy» dep mıtıngilerge de shyqpaý kerek, qarsylyq ta tanytpaý kerek, onda ózińniń pikirińdi de bildirmeýiń kerek. Iá, bılik saıası ózgeristerge barǵysy kelmeıdi. Biraq, biz sol ruqsat bermegenine qaramastan, jasalyp jatqan qysymǵa qaramastan kúresýimiz kerek. Avtorıtarly rejımdi jeńýdiń basqa qandaı joly bar? Sezge 1 myń adamnan turatyn kvorým jınaýǵa múmkindik bere me, álde adamdardy joldan ustap, bul josparymyzdy buza ma, ázirge belgisiz. Sezd ótetin jerdi bermeı qoıýy da múmkin. Búginde polısııa men ákimshilik qyzmetkerleri jaqtastarymyzdyń úıine baryp, qysym kórsetip jatyr. Sezd qarsańynda bizdiń delegattardy úıinen shyǵarmaı qoıýy da ǵajap emes. Men ózim Almatydan esh jerge shyǵa almaı otyrmyn. Alaıda biz soǵan qaramastan saıası kúresimizdi toqtatpaımyz. Saıası partııa quramyz deý arqyly eshqandaı qysymǵa qaramastan kúresýge bel býǵanymyzdy kórsetip otyrmyz. Kúrespesek, eshqandaı ózgeris bolmaıdy. Qazir qoǵam oıaý, enjar emes jáne búgingi bılikke degen narazylyq kúshti. Sondyqtan barlyǵymyz birlesip, osyndaı myqty saıası uıym qurýǵa, saıası partııanyń irgesin qalaýǵa  tolyq múmkindigimiz bar dep oılaımyn.

– Sizdi synaıtyndar «Janbolat jýrnalıstik qyzmetpen aınalysýǵa tyıym salynǵanyna qaramastan, derekti fılmder túsirip júr. Bul qalaı? Demek oǵan bılik ruhsat berip otyr» degen pikir aıtyp júr. Osy týraly oıyńyz qandaı?

– Áýeli, myna nárseniń basyn ashyp alý kerek. Derekti fılmderdi túsirý – jýrnalıstik qyzmet emes. BAQ týraly arnaıy zańǵa nemese medıa saladaǵy túsinikke sáıkes, qandaı da bir merzimdi basylymǵa, saıtqa, telearnaǵa jumysqa tursam, onda ol jýrnalıstik qyzmet bolady.

Al men túsirgen fılmder resmı telearnalarda kórsetilgen joq, ol fılmder resmı BAQ-tyń tapsyrysymen jasalǵan joq. Fılmder ınternetke júkteldi, áleýmettik jelilerde kórsetildi. Máselen, elde júzdegen bloger bar. Biraq olardyń bárin jýrnalıst deı almaımyz ǵoı. Olardy zańdyq turǵydan jýrnalıst dep eshkim sanamaıdy. Sol sııaqty meniki de jýrnalıstik qyzmet emes. Meniki zertteýshilik, tarıhı-aǵartýshylyq jumys. Sondyqtan bul fılmder úshin maǵan quzyrly organdar tarapynan eskertý jasalǵan joq. О́ıtkeni oǵan negiz joq. Biraq Zulmat fılmi shyqqannan keıin, ony Arman kınoteatrynda 2 jarym myńǵa tarta adam kórgennen keıin, youtube jelisinde jarty mıllıonǵa jýyq qaralym jınaǵannan keıin, fılmge qatysty Reseıdiń syrtqy ister mınıstrligi málimdeme jasaǵannan keıin maǵan memlekettik muraǵattardyń barlyǵynyń esigi jabyldy. Men prezıdent muraǵatyna da, ortalyq memlekettik muraǵatqa da, arnaıy memlekettik muraǵatqa da kire almaı qaldym. Kez kelgen adamnyń kirýine bolatyn ashyq murajaı – Karlagqa meni kirgizýden bas tartty. Qaraǵandydaǵy bedeldi tulǵa – Aıtqoja Fazylov sııaqty qoǵam qaıratkeriniń aralasýymen zorǵa degende kirýdiń sáti tústi. Kezekti fılmimniń tusaýkeserin ótkizýge kelisken Sezar kınoteatry premerany ótkizýden bas tartty. Men osyndaı qyspaqta qaldym. Sondyqtan salynǵan tyıymǵa qaramastan meni jýrnalıstik qyzmetpen aınalysty deý, oǵan bılik kóz jumyp qarady deý – negizsiz.

– Sizdińshe, ózińizge kúmánmen qaraıtyn kúdikshil adamdardy qozǵaýshy nárse ózderi aıtyp júrgen argýmentter ǵana ma, álde basqa da astyrtyn sebepter bolýy múmkin be?

– Bul jerde birneshe faktor bar dep oılaımyn. Bıliktiń de jasap jatqan áreketi bar. О́ıtkeni bılik Qazaqstanda myqty oppozısııalyq partııa qurylýyna, árıne qarsy. Ondaı saıası kúsh qurylatyn bolsa, bıliktiń kúni sanaýly bolady. Parlament saılaýynda da, prezıdent saılaýynda da bıliktiń bizge qarsy turatyn eshqandaı múmkindigi bolmaıdy. Sondyqtan árıne, memlekettik mashına bizge qarsy jumys isteıdi. Joǵaryda aıtqanymdaı, jaqtastarymyzdyń úıine baryp qysym jasaý, aqparattyq shabýyldar, UQK-niń feısbýktaǵy «Vragı naroda Kazahstana» degen arnaıy tobyna túrli materıaldar jarııalaý, bılikke jaqyn aqparat quraldaryndaǵy qarsy materıaldar bunyń barlyǵynyń artynda bılik tur.

Bizge qarsy túrli nárselerdi uıymdastyryp otyrǵan ekinshi tarap –saıası básekeden qorqatyn Muhtar Áblázov bastaǵan adamdar. Olar da elde myqty saıası partııanyń, myqty saıası kúshtiń paıda bolýynan úrketin sııaqty. О́ıtkeni erteń rejım aýysqan jaǵdaıda halyqtyń qoldaýyna ıe bola alatyn jańa saıası kúshtiń paıda bolýyna olar da múddeli emes. Osy rette bılik pen Áblázovtyń múddesi bir jerde toǵysyp otyr deýge bolady. Olardyń rıtorıkasy da, sózi de, jasap jatqan áreketteri de uqsas. Bizdi «bıliktiń jobasy» deıtindeı qoldarynda birde-bir dálel ne argýment joq. Jalań qaralaý ǵana.

– Bul senimsizdik sizderge qalaı áser etip jatyr?

– Buǵan bola ýaıymdap jatqan biz joq. О́zimizdiń aq ekenimizdi, nıetimizdiń shynaıy ekenin, týra baǵytta ekenimizdi isimizben halyq aldynda dáleldeımiz.

– Partııa qurylǵaly jatqanda eldegi qabyrǵaly basylymdardyń biri –Jas Alashqa zaıybyńyzdyń bas redaktor bolyp taǵaıyndalýyna qatysty pikirińizdi bilgimiz keledi.

– Jas Alashqa jańa bas redaktordyń taǵaıyndalýyn quryltaıshylardan suraǵan durys shyǵar. Dese de, usynys quryltaıshylar tarapynan bolǵanyn aıta keteıin. Oǵan bıliktiń esh qatysy joq. Bolýy da múmkin emes. Jas Alash gazeti belgili memleket jáne qoǵam qaıratkeri, marqum Altynbek Sársenbaevtyń otbasyna tıesili. Sol kisiler gazette reformalar jasaǵysy kelip, osyndaı sheshim qabyldady.

– Jas Alash quryltaıshylarynan osyndaı usynys jasalǵanda qoǵamdaǵy kúmándi qoıýlata túspeıik degen oımen usynystan bas tartý týraly oı boldy ma?

– Kúmáni «qoıýlanatyn» degende olar naqty kimder?! Onsyz da «otyrsaq opaq, tursaq sopaq» qylyp júrgen belgili bir 10-15 adamnyń pikiri úshin Inga óziniń jýrnalıstik qyzmetinen, kásibinen, josparlarynan bas tartpaıtyny túsinikti. Basty aıtarym – Jas Alash gazetiniń Demokratııalyq partııaǵa esh qatysy joq. Biz Jas Alashqa qarjylyq qoldaý kórsetetindeı jaǵdaıda emespiz. Keler jyly Jas Alashtyń shyǵa bastaǵanyna 1 ǵasyr, ıaǵnı 100 jyl tolady. Osyndaı tarıhy, ataǵy, bedeli, oqyrmany bar gazet óziniń aq jolynan taımaıdy. Aqıqatty tý etip, barlyǵyna teń qaraıdy. Men túsinsem, solaı bola da beredi.

– Demokratııalyq partııa tirkelip, saıası partııa retinde zańdy túrde jumysyn bastap ketti delik. Eger de negiz bolsa, qajet dep tapsa Jas Alash demokratııalyq partııany synaı ala ma?

– Bul bir gıpotetıkalyq suraq qoı. Oǵan birdeńe dep jaýap berýdiń ózi asyǵystyq. Eger Demokratııalyq partııa halyqtyń talabymen alda-jalda tirkelip jatatyn bolsa, parlament saılaýyna jiberiletin bolsa, onda biz «Nur Otandy» tas-talqan etemiz. Halyq daýsynyń basym kópshiligin alamyz. Al Jas Alash kerek dep tapsa, oǵan negiz bolsa, synaıdy, árıne.

– Taǵy bir gıpotetıkalyq suraq bolsyn. «Respýblıka» ataýymen jańa partııa qurǵaly jatqan bastamashyl top jetekshisi Bella Orynbetova Jas Alashqa bas redaktor bolyp kelse, qalaı qabyldar edińiz?

– Buny quryltaıshylardyń sheshimi dep qana qabyldaımyn. Bary sol. Eshqandaı saıası astar izdemeımin. Taǵy da atap óteıin, Jas Alash halyqtyq múdde jaǵynda júrgen basylym. Ony men oqyrman retinde ǵana emes, birneshe jyl sonda jumys istegen adam retinde de jaqsy bilem. Sondyqtan oǵan kimdi taǵaıyndasa da ony quryltaıshylar sheshedi.

– Demokratııalyq partııa aınalasyndaǵy saýaldarǵa kelsek. Partııa quratyndaryńyzdy aıtyp, baspasóz máslıhatyn ótkizgende, qarjy máselesiniń ashyq bolatynyn málimdedińizder. Bul qazir qanshalyqty ashyq másele?

– Partııanyń qarjylyq jaǵdaıy tolyqtaı ashyq taqyryp. Bizge halyq ishinen shyqqan azamattar, kásippen aınalysatyn adamdar qoldaý jasap otyr. Alaıda olar úlken kásipkerler emes. Bılikke jaqyn olıgarhtyq toptar emes.  Olardyń atyn ataımyz ba, joq pa, qashan jáne qaı ýaqytta ataımyz – kómek bergen kisilerdiń ózine de baılanysty. Aldymen olardyń ruqsatyn alýymyz kerek. О́ıtkeni bizdiń bastamashyl toptyń qataryna qosylǵan qarapaıym azamattardyń ózine qysym jasalyp jatqan kezde, bizge qarjylaı qoldaý kórsetetin azamattarǵa da qysym kórsetilmeıtinine kim kepil?! Sonyń saldarynan olar Qazaqstannan kóship ketýge májbúr bolýy nemese túrmege jabylýy múmkin. Sondyqtan ol kisilerdiń bostandyǵyna qater tóndirý  – aqymaqtyq bolar edi.

– Jalpy qarjylyq jaǵdaılaryńyz qalaı?

– Bizde qarjy jaǵynan tarshylyq bar. О́ıtkeni bizdiń qarjylyq múmkindikterimiz aıtarlyqtaı emes. Sol sebepti shtabtaǵy azamattar volonterlik negizde jumys isteıdi. Biz eshkimge jalaqy tólep, kommersııalyq negizde jumysqa tartyp otyrǵan joqpyz. Almatydaǵy keńsemizdi, onda jumys isteıtin adamdardyń sanyn kórip kez kelgen adam bul aıtylǵandarǵa kóz jetkize alady. Biz ıdeıanyń tóńireginde toptasyp, jumys istep otyrmyz. Partııa tirkelip jatsa, jarna júıesin engizetin shyǵarmyz.

– Jýrnalıst, JSDP partııasynyń burynǵy tóraǵasy, Qazaqstandaǵy birneshe partııanyń qurylýynyń basy-qasynda bolǵan Ermurat Bapı partııa qurýǵa kemi jarty mln-nan 1 mln dollarǵa deıin qarajat ketedi deıdi. Sizderdiń esepterińizshe, shamamen qansha qarajat ketedi eken?

– Ermurat Bapı aıtqan bul soma biz úshin óte úlken qarajat. Bizdiń múmkindikterimiz bul somanyń mańaıyna da jýymaıdy. Dál qazir bizden shyǵyp jatqan qarjynyń negizgi bóligi el aralaýǵa jumsalýda. Onda da poıyzben, ońtústiktegi óńirlerge ózimizdiń jeke avtokólikterimizben baryp júrmiz. Buǵan meılinshe az qarjy jumsaýǵa tyrystyq. Sezd ótetin jerdi jalǵa aldyq. Budan bólek bizde qarajat qajet etetin shyǵyndar joq.

– Sezd qatysýshylary óz qarajatyna kele me?

– Iá, olar óz qarjysyna keledi. Biz o basta solaı keliskenbiz. О́ńirlerden keletinderdiń jol-pulyn tóleýge múmkinshiligimiz joq.

– Qazaqstanda bılikti synaýshylardyń ózin bireý synaı qalsa, onda ol bıliktiń jobasy, bıliktiń aıtaǵymen synaǵan bolyp shyǵa keledi? Bunyń túpsebebi nede dep oılaısyz?

– Onyń ártúrli sebepteri bolýy múmkin. Men ózimiz týraly aıtar bolsam, Demokratııalyq partııanyń synap jatqan ol – bıliktiń resýrstary. Negizi ár jaǵdaı ártúrli ǵoı. Bizdiń jaǵdaıymyzda synaýshylar taǵy da aıtam, bılikke jaqyn ne bolmasa solarmen aýyz jalasqan toptar.

– О́zińiz syndy qalaı qabyldaısyz?

– Ábden qalypty qabyldaımyn. Synasa, demek, qaýiptenedi, sanasady degen sóz. Biraq ár synaýshyǵa, qaralaýshyǵa jaýap berip otyratyn ýaqytym joq. О́zim urys-keriske, daý-damaıǵa túsetin adam emespin. Synshylarǵa aıtar jaýabym: biz adal jolda ekenimizdi sózben emes, ispen dáleldeımiz. Halyqty sońymyzdan ertip, oıdaǵydaı nátıjelerge jetken kezde ol sózdiń bári dalada qalady dep oılaımyn.

– Suhbatyńyzǵa rahmet!

Oqı otyryńyz:

♦ Ermurat Bapı: TOQAEVTYŃ TО́ŃIREGI nazarbaevshyldardyń QORShAÝYNDA QALDY

♦ "Bılik Janbolat Mamaıdyń aýzyn maılap satyp aldy nemese ózi kóndi"