"Hıdjab degen qazaq áıeliniń kıimi emes"

1 aqpan – álem boıynsha Hıdjab kúni dep atap ótiledi eken. Bul kúni barlyq musylman emes áıelder de áýret jerlerin jaýyp, oramal taǵyp júredi.

Hıdjab kúnin Nazma Khan esimdi Nıý-Iork turǵyny bastaǵan desedi. Ol bul kúni musylman emes qurbylaryna da jabyq kıinýdiń ózindik bir baqyt ekenin sezindirý maqsatynda oılap taýypty.

Osy hıdjab, oramal taǵý – Qazaqstanda búgingi kúnniń qyzyp turǵan máselesi, el arasynda qıly pikir júr. Biri hıdjabty qazaqtyń baıyrǵy kımeshegi dese, biri ony arabtyń kıimi deıdi.

Osy oraıda Qamshy.kz etnograf Bulbul Kápqyzymen suhbattasyp, bul ekeýiniń aıyrmashylyǵyn surady:

– Oramal men hıdjabtyń aıyrmashylyǵy kóp. Hıdjab – qazaqtyń ulttyq kıimi emes.  Qazaq qyz balasyn úkilep ósirgen. Qyz bala kishkene kúninen oranǵan joq. Úkili kámshat, bórik, úkili taqııa kıgen. Iаǵnı, kishkentaı qyz kúninde taqııa kıse, boıjetken shaǵynda bórik kıgen. Qyz balanyń taqııasy men jigittiń taqııasy eki bólek ekenin eskergen jón. Al turmysqa shyǵyp, balaly bolǵannan keıin kelinshekter kımeshek kıgen. Biraq basyna qara oramal salyp, oranbaǵan. Tipti aza tutyp, qaıǵyly jaǵdaıǵa túskende de basyna qara emes, aq oramal salǵan. Al qazirgi hıdjab, nıkabtyń úlgilerine qarasaq, kóbi mańdaıyna qap-qara oramal baılap, jaýyp alady. Mine, aıyrmashylyǵy. Taǵy bir aıtarym, qazaq kelinshekteri tym tumshalanyp kıinbegen. Kımeshektiń biteý, jabyq bolǵanynyń sebebi, adam 30 jastan asqannan keıin buǵaǵy túsip ketedi dep, kımeshekti buǵaqty tartyp qoıatyndaı etip tikken. Odan keıin kımeshek sándi, kesteli bolǵan.

– Bylaı qarasaq, kımeshek pen hıdjabtyń oramalyn taǵý ádisi uqsaıtyn sekildi...

– Kımeshek – ejelden daıyn, adamnyń bet-pishinine, ıegine sáıkestendirilip, kestelep tigilgen. Kımeshektiń ózinde qyzyl jaq, sary jaq,  aq jaq dep úshke bólinedi.  Qyzyl jaqty kımshekti, qyzyl jippen kestelep, jas kelin jas kezinde, bir balaly bolǵannan keıin kıse, sary jaqty orta jastaǵy, 50-ge taıap qalǵan áıelder kıgen. Al aq jaqty joldasy qaıtqannan keıin, Paıǵambar jasyna jetken apalarymyz kıedi. Kımeshek eshqashan kestesiz bolmaǵan. Sebebi, keste tiri adamnyń ómir súrgeniniń belgisi. Al aqyrettiń kıimi appaq bolǵannan keıin, odan aıyrmashylyǵy bolýy úshin túrli órnektermen kestelengen.

Hıdjab pen oramal taǵý ádisi múldem uqsamaıdy. Hıdjabty moıyndy orap taǵady. Kımeshek sonaý zamannan daıyn kúıinde kıiletin bolsa, sovet ýaqytynda qazaq áıelderi kımeshekti sheship, shyt baılaǵan. Shytty jelke tustan baılaǵan. Tamaǵyn jappaǵan. Al kımeshek tamaqty jaýyp, shashty kórsetpegen. Sol jaǵynan kımeshek pen hıdjabtyń uqsastyǵy bar. Aıyrmashylyǵy sol – hıdjab túrli-tústi oramaldan bolsa, kımeshek tek aq tústen tigilgen. Joǵarydaı aıtqanymyzdaı, qyzyl, sary, aq jiptermen ǵana kestelengen.

– Ár rýdyń ózine tán kımeshekteri bolǵan ba?

– Árıne, qazaq ulty rýlary men óńir erekshelikterine qaraı kımeshek kıgen. Uly júz, Orta júz, Kishi júzdiń ózine tán kımeshegi bolǵan. Máselen, Orta júzde Naıman kımeshek, Kereı kımeshek, Qyzaı kımeshek, Arǵyn kımeshek dep bólinedi. Kishi júzde Adaı kımeshek degen bar. Kishi júz kımeshek syrtynan ilmeli jaýlyq pen buramaly jaýlyq oraǵan. Orta júz kımeshek syrtynan shylaýysh kıgen. Uly júz kúndik oraǵan. Sonysymen ár rýdyń kımeshek kııý ádisi erekshelenedi.