Ermurat Bapı: TOQAEVTYŃ TО́ŃIREGI nazarbaevshyldardyń QORShAÝYNDA QALDY

Qazaqstandy 30 jylǵa jýyq basqarǵan Nursultan Nazarbaev bılikten ketip, onyń ornyna Qasym-Jomart Toqaevtyń prezıdent bolyp kelgenine on aı boldy. Jańa prezıdenttiń osy on aıdaǵy isteri nesimen este qaldy, saıası reforma júrgizý talpynystarynyń barysy qandaı, merziminen buryn ótýi múmkin delinip júrgen parlament saılaýy qarsańynda nendeı oqıǵalar bolyp jatyr, jalpy Qazaqstannyń saıası alańyndaǵy jaǵdaı qandaı degen saýaldardyń tóńireginde táýelsiz jýrnalıst, saıasatker Ermurat Bapıden suhbat alyp, pikirin bildik.

– Toqaev prezıdent atanǵan on aıda qoǵam artqan úmitti aqtady ma?

– Iá, sóz joq, Nazarbaevtyń 30 jyldyq jeke dara bıliginen ábden mezi bolǵan halyq prezıdenttik saılaýdan keıin Toqaevtan jańalyqtar dámetti, ózgeris jasaýǵa degen nıet kútti. О́kinishke qaraı, oǵan artylǵan qoǵamdyq úmit aqtalmady. Toqaev ınnaýgýrasııalyq sózinde «men Nazarbaevtyń saıasatyn jalǵastyram» dep, ezilgen eldiń úmitin aqtamaǵany bylaı tursyn, ol óziniń halyqtyq quziretin «kitaphanaǵa» kiriptar etip, qol-aıaǵyn «elbasysyna» matap berdi.

Degenmen, menińshe, Toqaev azamattyq turǵydan bolsyn, prezıdenttik paryz turǵysynda bolsyn, áldebir ózgeris jasaýǵa nıeti baryn sezdiredi. Sodan da bolar, dámeli qoǵamnyń bir bóligi odan áli de bir serpilis kútýde. Alaıda sońǵy on aıdyń nátıjesi kórsetkendeı, ol nıetin júzege asyrýǵa múmkindigi joq. Ol múmkindik áý basta, Nazarbaevpen ekeýara jasalǵan ymyra sharty boıynsha «óli týǵan» náreste bolǵan sııaqty. Ol qandaı shart, astyrtyn kelisimniń astarynda qandaı quıturqy bar – ol bizge beımálim. 

– Al Nursultan Nazarbaevtyń úmitin qanshalyqty aqtady dep oılaısyz?

– Nazarbaev el atynan, memlekettik quziretpen sheteldik saparlarǵa, halyqaralyq kezdesýlerge emin-erkin qatysyp, eldegi saıası elıtanyń kadr saıasatyn sheshýge ústemdik etip júrgenine qaraǵanda, onyń úmiti ázirge tolyq aqtalyp tur. Máselen, aryǵa barmaı-aq, sońǵy taǵaıyndaýlarǵa qarasaq: genereal «dıadıa Kolıa» Qasymovtyń – memlekettik kúzet basshylyǵyna, Isekeshevtiń – Qaýipsizdik keńesiniń hatshysy laýazymyna taǵaıyndalýy Toqaevtyń tolyq dármensizdigin dáleldeıdi. Prezıdenttiń tóńiregi tolyqtaı nazarbaevtyq kadrlarmen qorshalyp, onyń árbir qadamy jappaı baqylaýǵa alyndy. Endigi jerde onyń typyr etýge murshasy qalmady. Onyń ústine, parlament – Nazarbaevtyń ıeliginde, úkimettiń qojaıyny – taǵy da sol Nazarbaev; kúshtik qurylymdar – «KNB», prokýratýra, ásker, polısııa, prokýratýra, sot, «fınpol» tegisteı «birinshi prezıdenttiń» enshisinde. Sonda «toqpeıil» Toqaevqa ne qaldy?

«Qolbala» prezıdent o basta syzylyp berilgen joldan ońǵa, solǵa aýytqymaı, júrip kele jatyr. 30 jyl boıy eldi emin-erkin basqarǵan Nazarbaev miz baqpaı otyr, saıası rejım áli siresken kúıi tur. Osylardyń ózi Nazarbaevtyń Toqaevqa artqan úmiti tolyq aqtalǵanyn kórsetpeı me? Nazarbaevtyń bıligi jalǵasyp jatyr, Toqaev onyń saıası ómirin jalǵastyrýǵa barlyq jaǵdaıdy qamtamasyz etip otyr. Nazarbaevtyń bıligin meıilinshe uzartý ssenarıı ázirge múdirissiz jumys istep tur. Nazarbaev úmitiniń aqtalǵany degen osy!

– Elde qandaıda bir saıası reforma jasaý talpynystary ulttyq qoǵamdyq senim keńesi arqyly júrýde. Jýyrda ótken ekinshi otyrysta mıtıng ótkizý men saıası partııalardy tirkeý sharttarynyń ózgeretini, oppozısııalyq parlament ınstıtýty engiziletini aıtyldy. Bundaı ózgeristerge berer baǵańyz qandaı?

– Negizi, dál osy ózgeristerdi jasaý aýadaı qajet bolǵanda, ol úshin ulttyq keńestiń qajeti shamaly edi. Ony qoǵamnyń býyrqanǵan býyn shyǵarý úshin, saılaýdan keıin saıası belsendiligi artqan halyqtyń aptyǵyn basyp, narazy kóńil-kúı aýanyn basqaǵa aýdarý úshin, «saıası reforma osy keńes arqyly jasalady» dep, halyqqa úmit syılaǵandaı bolyp aldarqatý úshin qurǵany áý basta belgili jaıt edi. Toqaev pen Nazarbaevtyń saıası reforma jasaýǵa degen shynaıy nıeti bolǵanda, ony parlament arqyly júrgizer edi. Qanshama siresken, konservatıvtik qurylym desek te, parlament Nazarbaevtyń aıtqanynan shyqpaıtyn qolbala qurylym ekeni málim: bir ǵana prezıdenttik pármenmen barlyǵyn tas-talqan etip ózgertý – Nazarbaev úshin shyrt túkirgenmen birdeı edi. Bul araǵa eshqandaı konstıtýsııalyq quzireti, saıası-zańnamalyq mártebesi joq UQSK-ti umar-jumar tyqpalaý qajet emes-tin.

Al sol Ulttyq keńestiń ekinshi otyrysynda áldeqandaı etip dabyra etken bastamalar jýyq mańda júzege aspaıtyn sııaqty. Ony qoıyp, ol bastamalar áli kúnge parlamentke jetken joq. Ázirge olar parlamentte qolǵa alyndy, tıisti múddeli mınıstrlikter men vedomstvolar UQSK-te aıtylǵan bastamalarǵa qatysty zań jobalaryn daıyndaı bastady degen áńgimeni estimedik. Bulardy engizý qysqy kanıkýldan keıin bastala ma, álde kóktemge qala ma, tipti kúzge deıin sozyla ma ol jaǵy belgisiz. Al bul ózgerister parlament saılaýyna deıin engizilmese, onda taǵy sol eski, qasań zańdar sheńberindegi saılaýdyń kebin kıemiz. Onda qurylý ústindegi jańa saıası kúshter men partııalardyń múmkindikteri bolmaıdy.

Sondyqtan búgingi senim keńesi Nazarbaevtyń 30 jyldyq bıligin odan ary qaraı sozýǵa yqpal etetindeı saıası klımattyq jaǵdaıdy jasaýyn jalǵastyra beredi. Basqadaı tabandy ynta-jigerdi bul komıssııa tarapynan baıqaı almadym. Bálkim, keńestiń jekelegen músheleri bılikke qatań talap qoıyp, ne myna ózgerister jasalýy kerek, ne biz bul keńestiń legıtımdilige kúmán keltiremiz dese, batyl azamattyq qadamdar jasalsa, bılik jaqtan biraz qozǵalys baıqalar edi.

– Keńes quramynda talap qoıa alatyndar bar ma?

– Ondaı 4-5 adam bar. Tek olardyń ózi bılikpen ıyq qaǵystyryp, birge júrip, ózgeris jasaýdy qup kóretin sııaqty. Buǵan qoǵamnyń samarqaýlyǵy da óz yqpalyn tıgizip turǵan syńaıly. О́ıtkeni Qazaqstannyń qazirgi jaǵdaıynda qoǵam belsendiligi sondaı dúrkirep turmaǵan kezde, bıliktiń yqpalynsyz áldebir ózgeristerdi jasaý múmkindigi shekteýli degen sózdi sol belsendi degen komıssııa músheleriniń aýzynan estip qaldyq. Dese de, keńes músheleri bas kóterip, naqty ózgeristerdi talap etse, qoǵamda olardy qoldaýshylar tabylmaq túgili, dúrkirep kóterilip ketýi múmkin edi.

– Merziminen buryn ótýi bek múmkin parlament saılaýy taqyrybyna oıyssaq. Saılaýdy merziminen buryn ótkizý qanshalyqty qajet? Ol qoǵamǵa ne beredi?

– Eger Toqaev saılaýdan keıin óziniń quzyryn tolyq alǵan bolsa, onda merziminen buryn parlamenttik saılaý ótkizý birinshi kezekte saılanǵan prezıdenttiń ózine qajet edi. О́ıtkeni jańa prezıdent ustanǵan pozısııalaryna saı óziniń jaqtastarynyń úlken depýtattyq korpýsyn qurýy tıis bolatyn. Biraq kórip otyrǵanymyzdaı, Toqaevtyń mańyna kerisinshe nazarbaevtyq ısteblıshmenttiń adamdary jınalyp jatyr. Úkimettiń basshysy Asqar Mamın, Májilistiń jetekshisi Nurlan Nymatýllın, sońǵy Isekeshev pen Qasymov Toqaevtyń adamdary deýdiń eshbir reti joq. Bulardyń bári Toqaevtyń ıdeıalas adamdary emes, kerisinshe prezıdenttiń tóńiregin taryltýdyń «tarlandary». Menińshe, parlamentti taratý prezıdent saılaýynan soń, ınaýgýrasııadan keıin Toqaevtyń ınısıatıvasynda bolýy tıis edi. Nazarbaevtyń «qaltasyndaǵy» nurotandyq parlament halyqqa esh paıda ákelmeıtin ekenin áldeqashan dáleldedi.

Alaıda parlament saılaýy senim keńesinde kóterilmen bastamalar zań negizinde qabyldanǵannan keıin, azamattyq qoǵamnyń saılaýǵa túsý múmkindigi keńeıgennen soń ótkeni jón. Al eger saılaý eski zańnyń aıasynda ótetin bolsa, bılik pen qoǵam arasyndaǵy teketires ýshyǵyp, elde qarsylyq qozǵalysy órship, teńselis bolyp ketýi ábden múmkin. Tipti, múmkin emes, mundaı jaǵdaıda nazarbaevtyq turaqtylyq byt-shyt bolady.

– Ádilet mınıstrliginiń oppozısııalyq belsendi Janbolat Mamaı jetekshilik etetin «Qazaqstannyń demokratııalyq partııasyn» qurǵysy keletin bastamashyl topty tirkeýin áleýmettik jelide san-saqqa júgirtip boljap jatqandar bar. Solardyń arasynda Mamaıdy joba deýshilerdiń úni qattyraq estiledi. Buǵan qatysty ne oılaısyz?

– Men biletin Janbolat «bıliktik jobanyń» aıasynan alshaq azamat. Byltyr Janbolatty Jalpyulttyq sosıal-demokratııalyq partııasyna tóraǵalyqqa tartý jóninde biraz áreket jasap edim, onyń nátıjesi qalaı bolǵanyn Qazaqstan qoǵamy jaqsy biledi. Syrtqy kúshter men eldegi saıasat tehnologtary bolmaǵanda, bizdiń josparymyz júzege asqan jaǵdaıda, elde jańa partııa qurýdyń qajeti bolmas edi. Sebebi, meniń maqsatym – partııany qoǵamǵa alyp kelý-tin. Bizdiń ıdeıa júzege asqanda, qazir qazaqstandyq qoǵam eki polıýske bóliner edi. Biri – Janbolat Mamaıdyń tóńiregine toptalǵan JSDP platformasyndaǵy saıası kúshter qaýymdastyǵy, ekinshisi – bıliktiń qol astyndaǵy «Nurotandyq» alıanstyń polıýsi. Al Janbolatty «joba» deýshiler – Aqordanyń, UQK-niń, ishki saıasattyń tóńiregindegi «nurbottardyń» áńgimesi.

Janbolatty men jaqsy bilem. Men onyń saıası fıgýrasynan qoǵamdaǵy yqtımaldy kóshbasshy tulǵany kórem. Ol ult patrıottaryna da jaqyn, sońǵy kezde paıda bolǵan jańa qarsylyq qozǵalysynyń uıymdary – Oyan, Qazaqstan, Respublika, «Meniń tańdaýym» sııaqty lıberaldy kúshtermen de, Táýelsiz baqylaýshylar tobymen de onyń qarym-qatynasy jaqsy. Stýdenttik kezinen qoǵamdaǵy eski oppozısııamen jumys istep kórgen, ult zııalylary da ony jaqsy tanıdy. Onyń jetekshilik tulǵasy Qazaqstandaǵy azamattyq qoǵamdy toptastyrýǵa óte tıimdi tulǵa bolar edi. Al ony «joba» deýshiler osy qoǵamdyq ıdeıany ydyratýǵa tyrysýshylardyń isi dep oılaımyn. Jáne bul Mamaıǵa ǵana qarsy áreket emes, qoǵamdy biriktirmeý jolynda, ony jan-jaqqa ydyratý maqsatynda jasalǵan, birlikke lań salý úshin shyqqan saıası-tehnologııalyq áńgime. Eger qurylyp jatqan partııanyń yntaly top múshelerine qaraıtyn bolsaq, Tólegen Júkeev pen Janbolattyń ózinen basqasy saıasatqa sońǵy birer jylda ǵana kelgen jańa adamdar ekenin kóremiz. Sondyqtan Mamaı bıliktiń jobasy dep oılamaımyn. Onyń ishki jan-dúnıesi taza, men biletin Janbolat bılikpen ymyraǵa barmaıdy.

– Mamaı bılikpen esh ymyraǵa kelmegen bolsa, bıliktiń bastamashyl topty tirkeýi demokratııa talaptaryna saı júzege asqany ǵoı, álde bunyń astarynda qandaıda bir esep jatqan bolýy múmkin be?

– Iá, bul arada bılik yntaly topty tirkeýdi óz paıdasyna sátti paıdalana bildi. Yntaly top tirkeýge qajetti qujatty túske deıin ótkizse, Ádilet mınıstrligi ony sol kúni keshke deıin tirkep jiberdi. Olar 1 myń adamnyń aq-qarasyn tekserip te úlgermedi. Sonyń ózimen bılik qoǵamǵa «bul bizdiń jobamyz» degen syńaıda jalǵan sıgnal berdi. Janbolattyń bastamasyna kúmán keltirýshiler bul aılaǵa túsip qaldy. Al bul Aqorda saıasat tehnologtarynyń ádis-áreketi ekenin qoǵamnyń kúmánshil bóligi túsinbedi. Bılik yntaly topty edel-jedel tirkep jiberdi de, Mamaıdyń bastamasyn ózderi ázirlep jatqan saıası jobanyń tarmaǵy sekildi etip kórsetti. Qosanovtan keıin paıda bolǵan kúmánshil top «Mamaıdyń tobyn bılik 3-4 saǵattyń ishinde tirkep jiberdi, demek ol da joba» dep alaýlatyp-jalaýlatyp áketti. Al «nurbottar» toby bul sózdi úrlep, úlken áńgimege aınaldyrdy. Janbolatty «joba» deıtin kúdigi kóp aǵaıyndar aldarqatýdyń aılasyna túsip qalǵanyn sezbeıtin sııaqty.

Biraq sońǵy kúnderi partııa qurýshy yntaly top múshelerine qarsy bılik tarapynan qysym jasalyp jatyr. Bılik osylaısha bir qoldarymen ot kósep, ekinshi qolymen Janbolatty «joba» retinde kórsetýdiń «mańdaıdan sıpaý» syńaıdaǵy jandármen áreketin jasap jatyr. Bul túsinikti de: eger qoǵamnyń qoparyla qoldaýymen Janbolattyń partııasy tirkeýge alynatyn bolsa, Aqorda tyǵylatyn tesik tabylmaı qalady. Bul jerde Janbolattyń ózin keremet deýden aýlaqpyn, másele – qoǵamnyń bılikke qarsy qozǵalys tóńiregine toptasýǵa qushtarlyǵynda. Bir qaraǵanda, bul qushtarlyq saılaý aldynda Qosanovty qoldaýdyń álpetine uqsaıdy. Janbolatqa kúdik keltirýshilerdiń jalaýlatyp júrgeni de osy uqsastyqtan týatyn dabyra.

– Mamaı partııasy tirkelip úlgerýi múmkin be?

– Eger de parlamenttik saılaý kúzde ótetin bolsa, onda partııa qurýshy yntaly toptyń 20 aqpandaǵy quryltaıynan keıin qajetti daýysty jınaýǵa ýaqyty bar. El-jerdi aralaýǵa, júris-turysqa qajetti qarajat máselesi sheshilse bolǵany – demokratııalyq partııany demde daıar etýge múmkindik bolady. Kúdikshilder men «nurbottar» qansha jerden Janbolatty «joba» dese de, qoǵamnyń ózgeriske qushtar negizgi bóligi arasynda Janbolatty qoldaýdyń dınamıkasy da, dıapazony da kúshti.

Biraq ádilet mınıstrligi «kitaphananyń» tikeleı tapsyrmasymen daýys jınaý prosesin qıyndatyp, jınalǵan daýystardan nebir quıtyrqylyqtar tabýy ábden múmkin. Sondyqtan qoǵamdy bılikke qarsy toptastyrýshy partııany qurýda azamattyq qoǵamnyń ózi belsendilik tanytýy tıis. Mamaıdyń partııasyn tirkeýdi talap etý jóninde úlken tolqý týyp, qoǵamdyq pikir nópiri tasyp tursa, bılik partııany tirkeýge sózsiz májbúr bolady.

Al partııany tirkeý Janbolat pen onyń mańaıyndaǵy jıyrma shaqty qoldaýshy men yntaly myń adamnyń ǵana mindeti dep, qoǵam beı-jaı qarap otyrsa, partııa qurýǵa talpynǵan azamattar «sorpasynda» ózderi qaınap jatsa, onda árıne bılik buny óz múddesine paıdalanady: partııany tirkemeýdiń túrli amal-aılasyn tabady. Sondyqtan yntaly top tarapynan úlken úgit-nasıhat jumysy júrip, ózderiniń adal, shyn, azamattyq pozısııamen osyndaı áreketke bara jatqandaryn dáleldeı bilýi kerek te, qoǵam bul prosesti qoldaýy qajet. Bul bir ǵana Janbolat úshin qajetti mindet emes, bul – qoǵamnyń múddesindegi saıası-azamattyq is. Al eger Janbolat myna jaqta jalǵyz-jarym júgirip júrse, qoǵam myna jaqta «Janbolat – joba» dep, beımaral otyrsa, onda bul áreketten túk te shyqpaıdy.

– Eger Mamaı partııasy tirkelip ketse ne bolady?

– Eger Mamaıdyń demokratııalyq partııasy tirkelip, saılaýdaǵy baqylaýshylar tobynyń úlken armııasy jasaqtalatyn bolsa, onda bıliktiń sanasýdan basqa almaly qalmaıdy. Palament saılaýynda burynǵydaı 7 paıyzdyq aldarqatý kvotasyn bermeı, quryp ketkende, teń jarty daýysty alýdyń múmkindigi paıda bolady dep oılaımyn.

Biraq nazarbaevshyldar qoldaǵy bılikten aıyrylyp qalǵysy kelmeıdi ǵoı. Sondyqtan bılik «Aýyl», «Birlik» partııalarynan ótirik oppozısııa jasap, «Aqjol» partııasyn úkimetke «qarsy sóıletip», Halyqtyq-kosarevshilerdi radıkaldandyrǵan syńaı tanytyp, olarǵa parlamenttiń ózin synaıtyndaı múmkindikter berip, oppozısııalyq urandarmen shyqqan ózge de partııalardy tirkep jiberý arqyly Mamaıdyń partııasy jınaýy tıis daýysty ydyratyp, seldiretip jiberýi múmkin. Onda bıliktiń yqpalyndaǵy partııalarǵa senip qalatyndar toby paıda bolady. Qazaq eliniń ózi tarıhtan beri kósemdik-handyq negizde qurylǵan halyq qoı. Onyń mentalıtetinde klandyq, rýlyq qasıet qalǵan. Eger jasandy partııalar túrli urandarmen shyǵatyn bolsa, tutas aımaqtardaǵy daýystyń birazy solarǵa ótip ketýi ǵajap emes. Al ol partııalardy qarjylandyrýǵa memlekettik aqshasy da, ol aqshany tabýdyń amal-aılasy da jyrtylyp-aıyrylady.

– Eldegi birden-bir oppozısııalyq basylym – Jas Alashtyń bas redaktorlyǵyna Janbolat Mamaıdyń zaıyby – Inga Imanbaıdyń kelýin bireýler Jas Alash endi Mamaı partııasynyń únparaǵyna aınalady dese, bázbireýler bul bıliktiń kezekti oıyny dep jatyr. Bul jaıly ne deısiz?

– Jas Alash kezinde marqum Altynbek Sársenbaevtyń bastamasymen jekemenshik negizge kóshken qoǵamdyq-saıası gazet qoı. Altynbektiń bul sheshimi «lıkbezge» tánti qoǵam úshin keremet kómek boldy. Meniń bilýimshe, gazettiń búgingi negizgi aksıoneri Altynbektiń jesiri – Saltanat Atýsheva. Gazettiń bas redaktorlyǵyna Inga Imanbaıdyń kelýi osy aksıonerdiń sheshimi bolsa kerek. Al qandaı shalajansar bolsa da, qazaqstandyq zańnamalar negizinde menshik ıesiniń sheshimine qarsy shyǵýdyń, onyń astarynan áldebir kiltıpan izdeýdiń qajeti joq.

Men Jańaózen qyrǵynynda, ózge de mıtıngterde Inganyń jalyndy sózdermen alańǵa shyqqanyn talaı kórdim. Ol qoǵamda daýsy bar, ózindik úni bar, pozısııasy bekem, tabandy, qaıratkerligi myqty qyzdardyń biri. Men biletin Inga óz pozısııasyn, ustanymyn tárk etip, «Jas Alashty» bılikke jyǵyp beredi dep oılamaımyn.

– Joǵaryda elde azamattyq qoǵamnyń kenjelep turǵanyn meńzep, «qazaq eli kósemdik-handyq negizde qurylǵan halyq» dep qaldyńyz ǵoı. Munyń sebebi nede dep oılaısyz?

– Munyń sebebi – qoǵamda qalyptasqan qorqynysh pen úreıge baılanysty. Al oǵan sebep – sovettik kezeń, ımperııalyq basyp-janshý men sońǵy 30 jyldaǵy avtorıtarlyq rejım. Bılik halyqty úreı men qorqynysh arqyly bılep-tósteýdi qadet qylǵan. Sovettik kezeń óz aldyna, al táýelsizdik alǵannan keıin, qazaq halqy aınalasy 4-5 jyl ǵana shynaıy erkin, táýelsiz elde ómir súrdi. Qalǵan ýaqytta áldebir qyzyl ıdeologııanyń, keıinnen «aldymen – ekonomıka, saıasat – sodan soń» degen jalbaǵaı jalǵandyqtyń aıasynda shyrmaldy. Bılikke qarsy shyqqandardy sottaý, qamaý, qýǵyn-súrginge túsirý, atyp tastaý – nazarbaevtyq rejım úshin ádettegi áreketke aınaldy. Budan qoǵamda qorqynysh, údireıgen úreı paıda boldy.

Osy qasirettiń barlyǵyn janshyp, qoǵamdy ózgeriske bastaıtyn tulǵanyń qajettiligi týdy. Sonyń saldarynan qazirgi qoǵam top bastaǵan serkege zárý bolyp, ulttyq ıdeıalardyń aınalasyna toptasýǵa muqtaj bolyp qaldyq. Jan-jaǵymyzǵa jaltaqtap qaraımyz.

– Bıyl ál-Farabıdyń 1150, Abaıdyń 175 jyldyǵy atalyp ótilmek. Jýyrda prezıdenttiń «Abaı jáne HHI ǵasyrdaǵy Qazaqstan» degen maqalasy shyqty. Maqalada Abaı arqyly masyldyqty synaıtyn tustar bar. Muny qalaı qabyldadyńyz?

– Bıliktiń Abaı atymen masyldyqty synaýy – bul onyń ábden irip-shirip, edendik deńgeıge deıin túskeniniń kórinisi dep bilem. Abaı aıtqan masyldyq – ol múlde basqa dúnıe ǵoı. Biz eldiń batys jaǵynda jylyna 100 mln tonna munaı óndiremiz, mynaý jaqta halyq qaıyrshylyq hálde otyr. Ol 100 mln-nan túsken aqsha qaı qaltaǵa ketip jatyr? Nege halyq ataýly áleýmettik kómekke muqtaj bolyp otyr? Ataýly áleýmetti kómekti Nazarbaev pen Toqaev qaltasynan berip otyrǵan joq qoı. Ol halyqtyń óz aqshasy. Sol aqshany Ekspoǵa, halyqaralyq sımpozıýmdarǵa shashpaı, halyqqa taratyp berse, onda qazaqtyń qyrýar baılyǵy keńirdekten jeter edi. Osynshama baılyqtan túsip otyrǵan aqsha bola tura, kópbalaly analarǵa berilgen járdemaqyny mindetsiný – túısigi túzý, aqyly durys bıliktiń áreketi dep aıta almaımyn.

– Bıyl taǵy bir mereıtoı bar. Qazaqstannyń tuńǵysh prezıdenti 80 jasqa tolady. Bul mereıtoıdyń 2020 jyl kún tártibindegi orny qandaı bolmaq?

– Qazir bılik qoǵamnan seskene bastady. Áıtpegende, endigi Nazarbaevtyń 80 jyldyǵyna ázirlik bastalyp ketken bolar edi. Bes-aq aı qaldy. Áli tartynshaqtap otyr. Múmkin óz ishterinde birdeńeler jasalyp jatqan shyǵar, biraq jarııaly túrde áli eshqandaı joba bastalǵan joq. Qazaqstan halqy assambleıasy ma, álde zııaly qaýym ókilderi me bastama kóterip, osy «80 jyldyqty toılaıyq» dep shyǵýy arqyly bir ssenarııler oılastyrylyp jatýy múmkin.

Al ázirge bıliktiń tynysh jatýy qoǵamnan seskenisti, eldi dúrliktirip alamyz ba degen saqtyqty bildiredi dep oılaımyn. Biraq qalaı bolǵanda da bıliktiń 80 jyldyqty dúrkiretir ótkizýge tyrysatyny anyq. Bálkim, «arab ámirlikteriniń pálen degen sheıhy pálen mlrd aqsha aýdardy, demeýshiler shyǵyp jatyr 80 jyldyqty asarlatyp ótkizemiz» deýi ábden yqtımal. Biraq onyń bári aınalyp kelgende kózboıaýshylyq bolyp shyǵady. Sonymen qatar bul data astana kúni ǵoı. Sondyqtan 80 jyldyq eleýsiz qalmaıdy. Oǵan siz ben biz qam jemeıik...

– Suhbatyńyzǵa rahmet!

Oqı otyryńyz:

♦ "Bılik Janbolat Mamaıdyń aýzyn maılap satyp aldy nemese ózi kóndi"

♦ Janbolat Mamaı: «Báribir ózgeris bolmaıdy» dep mıtıngilerge de shyqpaıyq