ERDIŃ ǵana emes… ELDIŃ NAMYSY KELETIN QORLAÝǴA QAShANǴY ShYDAIMYZ?!.

Eýrazııalyq Odaqtyń qurylyp, elimizdiń Reseıge ekonomıkalyq turǵydan táýeldi bolǵany azdaı, endi Reseıdiń keıbir “urda-jyq” saıasatkerlerleri Qazaqstanǵa kóz alartyp qaraýdy shyǵardy. О́tken aptada ǵana Edýard Lımonov Soltústik Qazaqstandy qosyp alý ıdeıasyn kótergen. Endi 23 aqpanda ótken merekelik jıynda, “Rossııa 24″ telekanalynyń tikeleı efırinde sóılegen sózinde Jırınovskıı “Orta Azııa memleketterin táýelsizdiginen aıyrý kerek” dep aıtqan. “Ortalyq Azııada eshqandaı respýblıka bolmaıdy. Ortaazııalyq federaldi aımaq – bas qala Vernyı! Búginde onyń Almaty degen jalǵan aty bar – meniń týǵan qalam. Bular О́zbekstan, Qyrǵyzstan, Tájikstan, Túrkimenstan, Qazaqstan degendi oılap tapty. Tek Ortaazııalyq federaldi aımaq bolady” dep basynady. Bir emes, birneshe memlekettiń namysyna tıetin Jırınovskıı men Lımonov sekildi ”sasyq” saıasatkerlerdiń sózderi ábden ashyndyrǵany ras. Osy oraıda, belgili aqyn, “Qazaq úni” gazetiniń bas redaktory Qazybek Isanyń kelesi maqalasyn jarııalap otyrmyz… 

Qazir álemdegi kóptegen memleketter  qym-qýyt oqıǵalardy bastan keshirip jatyr…  Sırııadaǵy soǵys órti órshimese, basylatyn emes. Tórt jylda bir bolatyn eń áıgili sport dodasy – Reseıdegi  Sochı Olımpıadasynyń ózi Ýkraınadaǵy qandy Maıdannyń tasasynda qaldy. Bul keıbir sanasyn ımperııalyq pıǵyl jaýlaǵan elderdiń aqylynyń ornyn aýzynan shyqqan arandatý sandyraqtarymen «toltyratyn»  Jırınovskıı, Lımonov sekildilerdiń qalaǵandarynsha úrýine erik berýde…

«…Gorod “Vernyı” – moı lıýbımyı gorod, kotoryı pereımenovalı v chert znaet chto – Almatý, doljen byt sentrom Sredneazıatskogo Federalnogo okrýga, v kotoryı voıdýt Kazahstan, Ýzbekıstan, Týrkmenıstan, Kırgızııa ı t.d., a Ýkraıný – v devıatyı federalnyı okrýg s sentrom Harkov...» – dep  soǵady V.Jırınovskııiń.

Al Qazaqstannyń soltústik, shyǵys, batys oblystaryn Reseıge qaıtarý kerek» dep siltegen jazýshy Edýard Lımonov   QR Syrtqy ister mınıstrliginiń Reseıge joldaǵan qarsylyq notasyna pysqyryp ta qaramaı, tipti odan da asyp túsip, Qazaqstandy mazaq etkendeı jaýap qaıtardy.

«Ýkraına týraly aıta otyryp, sózdiń arasynda orystar negizin qalap jáne sonda turyp jatqan, KSRO ydyraǵannan keıin qazaq aýmaǵynda qalyp qoıǵan reseılik qalalar Reseıge qaıtarylýǵa tıis jáne Reseıdiń olardy keri talap etýge quqyǵy bar dep aıtqanyma Qazaqstan ashýlanypty.

Aıtalyq, buryn Jaıyq (Iаık, Iаıskıı) qalashyǵy dep atalǵan, aıtpaqshy, Pýgachev kóterilisiniń ortalyǵy bolǵan Oral (Ýralsk)qalasy, sumdyq-aı, nege ol Qazaqstanǵa tıesili bolýy kerek? Nemese Aktıýbınsk, nemese Petropavlovsk, nemese Semıpalatınsk, nemese Pavlodar nemese Ýst-Kamenogorsk… Bular – orys qalalary. Qazaqtarda qala múldem bolmaǵan, olardyń mádenıeti dástúri  kóshpendilik.

Qazaq jýrnalısteri sońǵy kúnderde maǵan jıi-jıi qońyraý shalyp jatyr. Qazaq SIM (Syrtqy ister mınıstrligi) Reseı SIM-nen maǵan birdeme jasaýyn talap etip otyr. Al olar, mınıstrliktegiler maǵan ne isteı alady? Meni shaqyryp alyp, kózin qysyp, SIM menimen kelisetinin ǵana sybyrlap aıtady da. Aıtpaqshy, men dál osyny 90-shy jyldardyń basynan bastap aıtyp kelemin. Qazaqtardyń da demagogııamen shuǵyldanbaı, Reseı qalalaryn beıbit jolmen qaıtarǵany jón. Qazaqtardyń mádenıeti tipti kóshpeli, olar malymen jer-jerde kóship júrgen, tek sońǵy tarıhı zamanda ǵana otyryqshy retinde sonda tura bastaǵan. Bótenniń menshigin qaıtaryńdar!»  – dep ottaıdy Lımonov degen aljyǵan shal…

Bul jerde qazaqtyń «ıt úredi, kerýen kóshedi» degen maqaly júrmeıdi.  Sebebi bul «ıtterdiń» úrýi táýelsiz elderdiń kóshine eleýli nuqsan tıgizetini,  yntymaqty elderdiń yrysyn  urysqa aınaldyrǵysy keletini anyq bolyp tur…

Sodan soń, «áı, solardy qoıshy» deıtindeı, Vladımır Jırınovskıı jáı kóshedegi bireý emes – Reseı Dýmasynyń vıse-spıkeri, saıası partııa  LDPR tóraǵasy. Endeshe bul saıasatkersymaqtardyń  sózderi sandyraq bolǵanymen, Táýelsiz Qazaqstan Respýblıkasy resmı túrde toıtaryp, olarǵa Qazaqstanǵa kirýge tıym salyp, person non grat jarııalaý kerek. Jırınovskııdiń de, Lımonovtyń da sandyraǵy bir bul emes, ózderi maqtana málimdegendeı  talaıdan ottap júr. Talaıdan qazaq qoǵamy olardyń elge kirýine tıym salý kerektigin aıtyp keledi. Al álemdegi eń jýas («jýas» degen sóz «jaman» degenniń bir túri) Qazaqstannyń Syrtqy ister mınıstrligi  sylap-sıpap, reseılik saıasatkerlerdiń betine kelmeı, aldarynda qurdaı jorǵalaýǵa daıyn turatyndyqtary  erdiń ǵana emes, eldiń namysyn keltiredi… Qashanǵy qorlyqqa shydaı berýge bolady? Jeke basyńa tıetin sózge shydaýǵa bolar, eldiń atyna tıetin sózge shydaýǵa bolmaıdy!.. Eki eli aýyzdaryna tórt eli qaqpaq qoıdyratyn kez keldi.  Bir eldiń parlamenti basshylarynyń biri, saıası partııa tóraǵasy emes… kez-kelgen saıası saýaty bar adam basqa bir eldiń ishki saıasatyna aralasýyna bolmaıtyn halyqaralyq qaǵıda baryn jaqsy bilýi kerek edi… Biraq Jırınovskıı, Lımonov sııaqtylarǵa úrip qalý maqsat bolyp tur.

Olardyń bulaı erkin saıraýlaryna qaraǵanda arttarynda arqa súıeıtin Reseıdiń resmı kúshteri tur dep tujyrymdaýǵa bolady. «Jamannyń áıteýir bir sandyraǵy keledi» dep, úmittenip, olardy saıratyp qoıǵandar kimder?

Endeshe «saýalyna –jaýaby» degendeı, álgi joǵaryda attary atalǵan qalalardyń patshaly Reseı men Keńes ımperııasy kezinde tarıhı attaryn joıyp,  kúshtep tańylǵan Pavlodar, Petropavl, Ýst-Kamenogorsk, Semeı-Semıpalatınsk attarymen qosa, eldegi orys tilimen atalǵan barlyq qalalarǵa tez arada  ózderiniń qazaqsha tarıhı attaryn qaıtaryp berý kerek. Sonymen birge, múmkin, Reseı quramynda qalyp qoıǵan Qazaqstannyń tuńǵysh astanasy Orynbor qalasyn,  Omby, Tomby, Astrahan, Saratov, Chelıabınsk  oblystaryn qaıtarý máselesin kóterý kerek shyǵar… «Jalynǵannyń emes… jaǵalasqannyń jany qalatyn» zaman bul!

V.Jırınovskııdiń Almatydaǵy oqyǵan № 35 mektebinde onyń sýreti Qurmet taqtasynda áspettele ilinip turýy – elge namys!  Ony baryp julyp alyp tastap, atyn óshirý kerek!  Ult patrıottary, qaıdasyńdar?  Eger О́zbekstanǵa nemese ózge elge  attap bassa,  bul  «ıtterdi»  ıt qosyp qýar edi olar… Biz qushaq jaıa qarsy aldyq kezinde Jırıkti…

Táýelsizdiktiń  baqandaı 23 jylyna aıaq bassaq ta, bir qalamyzǵa qazaqsha atyn qaıtaryp bere almaǵan beısharalyǵymyzdyń úlken zalalyn endi kóre bastaımyz. Ult patrıottarynyń  aıtqanyn – ult múddesi – memleket múddesi dep qabyldamaı, jeke bastarynyń  qamyn el múddesinen joǵary qoıyp, jıyryla qalatyn búgingi bılik ókilderiniń, ertisbaevshyldyqtyń, ydyrysovshyldyqtyń zardaby kúnnen-kúnge kórine beredi endi…

«Máńgilik el» bolatyn el eń aldymen otarsyzdandyrý ıdeologııasymen aınalysyp, ulttyq múddelerin ulyqtaıdy.  Jırınovskıı bastaǵan reseılik saıasatkerler eń aldymen ulttyń ýyzyna, qasıetti negizine – jerimiz ben tilimizge til tıgizedi.  Jandy jerimizge jara salýǵa tyrysqandardy nege biz aıaýymyz kerek?  Elimizge, jerimizge jaýlyq tilegenderdi aıaýǵa, aqtaýǵa qyzmet etetin «saıası kónbistikti» – «saıası saýattylyq» pen «mádenıettilik» deıtin bolsaq, ondaı «saýattylyq» pen «mádenıettiliktiń» kimge keregi bar Jırınovskıılerden  basqa… Tórimizge shyǵarar keńpeıil el bolsaq ta, tóbemizge shyǵarar namyssyz el emes ekenimizdi kórseter kez keldi!

Jırınovskıı kezinde aıtqandaı, «qazaqtarda jazý bolmaǵan, olardyń damyǵan tili de joq» dese, oǵan shynynda da, qazaqsha hám memlekettik tilde sóıleı de, jaza da almaıtyn bizdiń Syrtqy Ister mınıstrimiz E.Ydyrysov bastaǵan kóptegen  mınıstr, ákimder men sheneýnikterimiz  ne deıdi, qalaı jaýap beredi? Sondyqtan da, Jırınovskııdi jekpe-jekke shaqyrǵan Ǵanı Qasymovqa kezinde eshkim sengen joq, el aıaýshylyqpen qarady…  О́ıtkeni qandaı elde Patrıottar partııasynyń parlamentte otyratyn kósemi óz anasynyń, memleketiniń  tilin bilmeıdi?

Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń kezekti halyqqa Joldaýy «Qazaqstan – 2050» strategııalyq baǵdarlamanyń jalǵasy retinde jarııalandy. Al osy baǵdarlamanyń ózi ulttyq múddelerge basa nazar aýdara bastaýymen el kóńilinen shyqqan edi. Onda 2025 jyly eldiń 95 paıyzy memlekettik tilde, ıaǵnı, qazaq tilinde sóıleıdi degen bolatyn. Keshegi joldaýda da qazaq tili týraly jaqsy, naqty aıtty. «Endi eshkim ózgerte almaıtyn bir aqıqat bar! Ana tilimiz Máńgilik Elimizben birge Máńgilik til boldy. Qazaq tilin daýdyń taqyryby emes, ulttyń uıytqysy ete bilgenimiz jón», – dep málimdedi Elbasy Nursultan Nazarbaev. Endi aıtý bar da, onyń nátıjesi – sózdiń iske asýy bar ǵoı… Ol jaǵyna kelgende «Jıenqulǵa kelgende shyqpaıdy únim» -degen sańlaq Saranyń sarynyna salyp, sarǵaıa kútýmen kelemiz… 2025 jyly memlekettik tildi biletinder 95 paıyzǵa jetýi tıis el, Máńgilik Elimizben birge Máńgilik til bolýy kerek memlekettik tildi qazir halyqtyń keminde 75 paıyzy bilýi kerek. Sonda endi jylyna 2 paıyzy úırengende, 10 jylda – 2025 jyly 95 paıyzǵa jetedi.

Al jaǵdaı múlde kerisinshe. Endeshe, El talaby men Elbasy joldaýy oryndalýy úshin Memlekettik tildiń deńgeıin arttyratyn balamasyz bir ǵana másele – onyń ústemdigin ornatatyn zań qabyldap, Atazańnyń 7-shi babynyń orys tili týraly 2-shi tarmaǵyn alyp tastaý kerektigi kezek kúttirmeıtin másele bolýy tıis! 2011 jyly osy máseleni talap etken Muhtar Shahanov bastaǵan ult zııalylarynyń Úndeýi – «138-diń haty» jarııalanǵanda «Qazaq úni» gazetine 17 myńnan asa qol qoıylǵan qoldaýlar kelgen bolatyn. Ultqa jaqyn partııalar men qoǵamdyq uıymdar, Qazaq ulttyq keńesi bastaǵan ult patrıottary, zııaly qaýym Prezıdenttiń osy «Qazaqstan-2050» baǵdarlamasy men Joldaýlaryndaǵy memlekttik til týraly tujyrymdaryn basshylyqqa alyp, memlekettik til týraly zań qabyldatýǵa yqpal etýi kerek. О́ıtkeni, MEMLEKTTIK TILDIŃ ÚSTEMDIGI BOLMASA, MÁŃGILIK TIL BOLMAIDY, MÁŃGILIK DAÝ BOLADY… AL MÁŃGILIK TIL BOLMASA, MÁŃGILIK EL QALAI BOLADY?

Endeshe, barlyq saıası partııalar men qoǵamdyq uıymdar Táýelsiz elimizdiń tutastyǵyna  iritki salýshy reseılik  saıasatkerlerge  óz qarsylyqtaryn bildirýleri kerek. Aıtpaqshy, bizdiń asa qurmetti Assambleıa múshelerimiz nege úndemeıdi?  Nurotandyqtar bastaǵan, táýlik boıy qaıtalaýdan  jalyqpaıtyn «Bir el, bir múdde, bir taǵdyrymyz» qaıda bizdiń? Orystar bastaǵan ózge ult ókilderi nege únsiz, biz «bir el, bir múdde, bir taǵdyr» ıesi emespiz be?!. Álde bul uranymyz tek qazaq ultynyń ulttyq múddesine ǵana qarsy qalqan ba?!.

Qysqasy, Táýelsiz Qazaq memleketiniń qasıetti jerine kóz alartýdy tııý kerek! Kózdiń qarashyǵyndaı saqtaýǵa tıis jerimizdiń tutastyǵyn saqtaýda kózqarastar alýandyǵyna  qaramaı Elimiz múddesi úshin bárimiz birge bolýǵa tıispiz!