Prodıýser Perızat Myrzahmet: Qazaqtyń myqty jigitteriniń qyzteke ekenin kórdim

Jaqynda qazaq kıno áleminde "Jaına+" serıaly jaryqqa shyqty. Joba prodıýseri Perızat Myrzahmettiń aıtýynsha, serıaldyń bas keıipkeri Jaına – jıyntyq obraz. Jurttyń sózi men kózinen uıalyp ómirlerin tozaqqa aınaldyrǵan, abyroı, baqyt, qýanysh, tynyshtyqtan aırylǵan qarakózderdiń beınesi. Perızat Myrzahmet Qamshy tilshisine qazaq qoǵamyndaǵy taptaýryndar, áıel obrazy, bala tárbıesi týraly oıymen bólisti.

– Bizdiń halyq úlken komplekske toly ǵoı. Oǵan ózi kináli emes. Patsha úkimeti men keńes úkimeti 300 jyldan asa ýaqytta bizdi ulttyq ıdentıfıkasııadan aıyryp tastady. "Sen jaman, nadan halyqsyń. Maldan basqa eshteńe keregi joq" dep basyndy. Qazir urpaq sol ıdeıamen ómir súredi. Qorǵanys retinde "Biz ǵana jaqsymyz. Bizde kemshilik joq. Biz uly halyqpyz" degen oı qalyptasqan. "Qusaıynovtar" serıalyn kórgen kórermender keıipkerlerdiń bir-birine kómektespeıtinine tań qaldy. Biraq shyn ómirde halyqtyń bári bir-birine qol sozyp jatqan joq qoı. Adamdar ómirdiń qarapaıym shyndyǵyna tike qaraǵysy kelmeıdi. "Jońǵardyń basyn shabamyz. Alǵa, qazaqtar!" dep urandatqan kınolarǵa eti úırengen. Halqymyzdy kıeli dep oılaıdy. Alaıda bizde de túrli nanym-senimdegi top ókilderi, túrli kózqarastaǵy adamdar bar.

Qazaq qoǵamynda L@BT toptary bar. О́kinishke qaraı, "qazaqtyń arasynda olar joq" degen eshqandaı bilim-ǵylymǵa negizdelmegen teorııa bar. Biraq ómirde bári basqasha. Kógildirler ózinen-ózi otyryp "búginnen bastap jigitterdi jaqsy kóremin" demeıdi ǵoı. Gendik mýtasııa da bolýy múmkin. Kıno kórgennen, "Ninety one"-dy tyńdaǵannan L@BT ókili bolyp ketpeıdi. Osyny áli túsinbeıtinder de bar. "Jaına+" serıalyndaǵy Azamat degen keıipkerdi g@ı qylǵanym kórermendi stereotıpten aryltý edi. Ústine kostıým-shalbar kıip alǵan nebir qazaqtyń myqty jigitteriniń g@ı ekenin kórdim. Olar shoý-bızneste de kezdesedi, kóbisiniń áıeli, bala-shaǵasy bar, – dedi ssenarıst.

Prodıýser g@ı róline bekitilgen akterdiń orta jolda keıbir sózderden bas tartqanyn da aıtty.

– Stereotıpti joıý úshin sportpen aınalysatyn, túri qazaqy jigitti izdestirdik. Raıym esimdi akter kastıngke keldi. Oǵan qandaı ról beriletinin túsirilimniń aldynda ǵana eskerttim. Basynda oılanyp qalǵanymen artynan kelisti. Biraq "Kógildirmin, qyzdardy unatpaımyn" degen sózderdi aıtpaımyn dedi. Oǵan akter – qoǵamdaǵy túrli obrazdardy kórermenge kórsetetin adam ekenin túsindirip kórdim. Sonda da kónbedi. Dı Kaprıo, Tom Hardı, t.b. ártúrli rólderdi oınaǵan akterlerdi tizip aıtyp shyqtym. "Dárigerdiń jumysy adamdy emdeý bolsa, akterdiń jumysy – ózge adamnyń obrazyna kirip, jan dúnıesin kórsete alýy. "Ne býd kazahom, býd professıonalom" dep urystym. Aqyrynda kelisti. Ol jigittiki erlik boldy dep esepteımin. Oınamaımyn dep burylyp ketip qalsa da, eshteńe isteı almaıtyn edik. Bizdiń akterlerdiń basty problemasy – bireýdiń rólin oınap jatqanyn umytyp ketedi, – dep atap ótti prodıýser.

Perızat Myrzahmettiń sózinshe, "Qusaıynovtar", "Jaına+" serıaldarynda qazaq qyzdarynyń qoǵamdaǵy beınesi ashyq kórsetilgendikten, keıipkerlerdiń obrazynan kóptegen qyzdar ózderin tanyp jatyr.

– "Qusaıynovtar" serıalynan túsingenim, bizdiń halyq "áıeldiń basynda úıi, isher tamaǵy, kıer kıimi bolsa, basqa eshteńe keregi joq. Ne jetpeıdi buǵan?" dep oılaıdy. Qalaısha ne jetpeıdi?! Alla Taǵala ómirdi qyz bola salsyn demeı, bir ıdeıamen berdi ǵoı.

"Jaına" serıalynyń alǵashqy bóliminde jýrnalıst qyzdyń basynan ótken oqıǵa baıandalady. Sıýjet boıynsha jaqsy kórgen jigiti L@BT ókili bolyp shyǵady. 2-bólimdegi oqıǵa óz basymnan ótken. Bir jigit meni unatyp, bar jaǵdaıymdy jasap júrdi. Keıinnen onyń úılengen, bala-shaǵasy bar ekeni anyqtaldy.

Ádette bizdiń qazaq serıaldary ózinshe bólek álem, qazaq qoǵamy óz aldyna bólek álem sııaqty bolyp júredi. Al  "Jaına+" serıalynyń keıipkerlerinen qyzdar ózin, qurbylaryn, ápke-jeńgelerin tanyp jatyr. Sol oqıǵalardyń ómirde kezdesetinin bári bilse de, moıyndaǵysy kelmeıdi. Keı qazaqtar qyzdaryna "aýzyńdy jap ta, tynysh otyr. Kúıeýge ket" dep jıi aıtady. Bala kúninen "bastap qýyrshaqpen oınaýyń kerek, tamaq istep úıren, bolashaq kelinsiń" dep te sanasyna sińiredi. Turmysqa shyqqan soń kúıeýinen "men saǵan tamaǵyńdy, kıimińdi taýyp berip otyrmyn, basqa ne kerek" degen áńgime estıdi. Quddy qyz bala turmysqa shyǵyp, úıde typ-tynysh otyrý úshin jaralǵandaı. Ony qarnynyń toqtyǵy ǵana oılandyrýǵa tıis sııaqty.

Al is júzinde qazaq qyzdarynyń problemasyn, jan jarasyn eshkim tyńdamaıdy. Ony sheshýge umtylmaıdy. Qyzdarymyz psıhologqa baraıyn dese, "aýrýsyń ba?" degendi estıdi. Sheshesine aıtýǵa "bul taqyrypta sóılesý uıat bolar" degen oıy kedergi keltiredi. Aǵalary qyzdardyń basynda problema bar degendi tipti estigisi de kelmeıdi. Sondyqtan qyzdar bar syryn qurbylaryna ǵana aıtady. Oń jaqta otyryp aıaǵy aýyr bolǵan qyzynyń balasyn asyrap alǵan áke-shesheler qoǵamymyzda kóp kezdesedi. Olar qartaıǵanda týyp aldym dep balaǵa óz atyn berip jatady. Al bala tiri jetim bolyp ósedi. Olaı deıtinim, ol bala ana men balanyń rýhanı baılanysy, jan baılanysy degendi sezinbeı ósedi, – dedi ssenarıst.

Prodıýser óziniń 4 jasar qyzyn erkeletip, erkin ósirip jatqanyn jetkizdi.

– Evreı, japon, qytaılardyń fılosofııasymen balany 5 jasqa deıin emin-erkin ósirýge tyrysamyn, shekteý qoımaımyn. Jegisi kelgenin jeıdi, kıgisi kelgenin kıedi. Men únemi jumysta bolatyndyqtan, balama men jetispeıtinimdi túsindim. Keıde "mama, qasymda bolshy" deıdi. Senbi-jeksenbi kúnderi jumysqa shyǵyp ketsem, ákesi ekeýi qydyrady, oınaıdy. Kishkentaı kúninen beri kóılegin ózi tańdap satyp alady. Jyl saıyn oǵan shapan tiktiretin edim. Bıylǵy shapandy múlde kımeı qoıdy. Perızattyń qyzy qazaqy kıinýi kerek dep, ózimniń erejemdi oǵan tańǵym kelmeıdi.

Jasy tórtte. Psıhologtarmen keńesip, sabaqqa berdik, árip úırenip júr. Keı ata-analar jasy 6-ǵa toldy eken dep mektepke beredi. Alaıda ár balanyń psıhologııasy ártúrli. Keıbir balalar ol jasta bilim alýǵa daıyn bolmaıdy.

Qazaqtar balalaryn kóp erkeletpeıdi. Bala syrttan jylý izdemes úshin, kishkentaı kúninen bar mahabbatty berip ósirý kerek. Men baýyrlarym men balamdy únemi erkeletip otyramyn. Olar maǵan ǵana sense, men arqyly álemdi tanysa dep oılaımyn. Balanyń anasymen qarym-qatynasy ózine degen qarym-qatynasy ekeni psıhologııada dáleldengen. Anasyn jaqsy kórse, oǵan sense – ózin de jaqsy kóredi, ózine senedi. Al ákemen qarym-qatynasy jaqsy bolsa, ortasymen de jaqsy qarym-qatynasta bolady. Meniń áke-sheshem kishkentaı kúnimde ajyrasqan. Naǵashy ata-ájemniń qolynda óstim. Ýaqyt óte adamdarǵa senýimniń qıyndyǵy ákemmen qarym-qatynastyń durys bolmaǵanynan ekenin túsindim, – deıdi ol.

Prodıýser p@dofılderge ólim jazasy qabyldansa, úkimet ózine unamaǵan tulǵalarǵa osy jazany "tańyp" jiberýi múmkin dep sanaıdy.

– Halqymyz tarıhı kezeńderden shala-jansar bolyp ótti. Fılosofııalyq oı oılaýǵa, rýhanı baıýǵa hal-qadirimiz qalǵan joq. Buqar jyraý, Abylaı han, Álıhan atalarymyzdy maqtan tutamyz. Bizdiń býyndy kim maqtan tutar eken? Shekarasy belgilengen, qonyshy baılyqqa toly daıyn jerdi ata-babamyz tastap ketti. Biz ony ne istep jatyrmyz? Satyp jatyrmyz. Ol bitken kúni bizdiń urpaq ne isteıdi? "Bizdiń ata-babamyz keremet saýdager bolǵan, bárin arzanǵa satyp jibergen. О́zderine vılla salyp alǵan" dep otyra ma? 

Jol apaty bolsa da, bireýdi uryp ketse de, urlyq istese de, zańdy qatań qylý keregin aıtady. Sonda zań bolmasa da, bireýge zııan tıgizbeıin degen oı joq pa? Sosıologııa ǵylymynda qandaıda bir qylmys túrine zań qatańdatylsa, sol qylmys órshı túsetini dáleldengen. Mysaly, búginde halyq "p@dofılderdi atý jazasyna kesý kerek" deıdi. Qazir bılik ózine qarsy kelgen, jaı mıtıngke shyqqan halyqty uryp-soǵyp, zorlap, qamap jatyr. Qanshama saıası tulǵalar túrmede otyr. Olar kináli me, kinásiz be, naqty bilmeımiz. BAQ "olar mıllıardtardy urlaǵan" deıdi. Biz soǵan senemiz. Kim onyń aq-qarasyn ajyratyp jatyr? Eger elde ólim jazasy bolsa, úkimet kez kelgen jerde "Myna saıasatker pedofıl eken" dep, dálel retinde fotoshoptyń, vıdeoshoptyń neshe túrin jasap beredi. Oǵan qoǵam senedi. Jazyqsyz bireýdi óltirip tastaıdy. Shyn máninde, ol elge jany ashıtyn, biraq bılikke unamaıtyn adam bolýy múmkin.

Halyq túrik, úndi serıaldarymen shektelmeı, "Kartochnyı domık", "Skandal" sekildi sheteldik serıaldardy kórse, saıası qıturqy áreketterdiń túr-túrin biler edi. Tap-taza, kinásiz adamdy qalaı las adam qyp shyǵarýdyń neshe túrli tehnıkalary bar. Keshe ǵana jaqsy kórip turǵan adamyńdy ıt qyp shyǵarǵan kezde, sen kórgenińe senesiń. Biz aqparat aıdynynyń sońynda júrgen sorly halyqpyz. Qazir halyq Whatsapp-qa senedi. Al Whatsapp arqyly taratyp otyrǵan kim? Úkimet. О́ıtkeni osy áleýmettik jelilerdiń kilti úkimettiń qolynda. Youtube-te bireý úkimetti jamandasa, oǵan da senedi. Oǵan da ruqsat berip otyrǵan úkimet. Ruqsat bermese, olar baıaǵyda-aq joq bolar edi (basyn shaýyp tastar edi), – dedi ol.

Suhbat sońynda Perızat Myrzahmet jastardyń qoǵam talap-tilegine saı bolý úshin óz tańdaýynan bas tartpaýyn, memlekettiń jastardyń tegin bilim alýy úshin jaǵdaı jasaǵanyn qalaıtynyn jetkizdi.

– Bizdiń qazaq jastary qoǵamdyq talap-tilekke saı bolamyn dep, ózderiniń shynaıy bolmysyn tunshyqtyryp júr. 25-ten asqan keıbir jigitterden nege úılengenin surasam, "úılený kerek boldy" dep jaýap beredi. О́ıtkeni áke-sheshesi "Ne istep júrsiń? Oqýǵa tús. Áskerge bar. Úılen" dep otyrady. "Áke-shesheniń aıtqanyna qarsy shyq" dep otyrǵan joqpyn. Olardyń aıtýy – mindet, biraq tańdaý jasaý – óz qolyńda.

"Biz 50 eldiń qataryndamyz, baqyttymyz" dep maqtanǵanymyzben, ózine senimsiz, qolynan eshteńe kelmeıtin, depressıvti urpaqty tárbıelep otyrmyz. Shetelge shyqqan jastar jetistikterge jetip, bıikterden kórinip jatady. Olar elde nege sondaı bıikke shyqpady? О́ıtkeni qazaqtarymyzdyń ózi jastarǵa erkindik bermeıdi.

"Dıplommen aýylǵa" degen baǵdarlamany múlde túsinbedim. Búkil bilim-ǵylymnyń ortalyǵy qala ekenin bile turyp, nege aýylǵa jiberedi? Endeshe qaladan aýylǵa ákelgileri kelse, jaǵdaı jasasyn! Qazaqstanda bilim tegin bolýy kerek. Oǵan jaǵdaıymyz jetedi. Qanshama depýtattyń búkil kottedjiniń ornyna ýnıversıtet sal. Muǵalimderdi qamtamasyz et. Sonda ǵana bilim ósedi, talpynys bolady. Tegin bilimdi almasa, onda adamnyń jaýapkershiligine baılanysty. Al bizdiń úkimet jastarǵa jaǵdaı jasamaı turyp, olarǵa kóp nárseni mindetteıdi. Tegin bilimdi berýge memlekettiń qaýqary 100 paıyz jetedi, biraq istegisi kelmeıdi, – deıdi ol.