Koronavırýsty jasap, ony Qytaıǵa satqan ǵalym týraly aqparat jalǵan

Áleýmettik jelide AQSh-ta koronavırýsty jasaǵan ǵalym qamaýǵa alynǵany týraly aqparat taraýda. Qamshy tilshisi aqparattyń ras-ótirigin tekserip, onyń feık ekenin anyqtady.

Mundaı aqparat alǵash bıylǵy qańtar aıynda taralǵan. 28 qańtarda birqatar amerıkalyq BAQ, onyń ishinde Nytimes.com basylymy, Harvardmagazine.com jýrnaly jáne Factcheck.org saıty aqparattyń feık ekenin habarlady.

Nıý-Iork Taıms Garvardtyń hımııa kafedrasynyń meńgerýshisi Charlz M. Lıber 28 qańtarda tutqyndalǵanyn jazǵan. Prokýrorlardyń aıtýynsha, Garvard ǵalymy Qytaı memleketinen qarjylyq qoldaý alatynyn jasyryp kelgen. 

Basylym taratqan aqparat boıynsha, 28 qańtar tústen keıin Garvard professorynyń qolyna kisen salynǵan. Professor AQSh federaldyq bılik organdaryna jalǵan aqparat bergeni úshin kináli dep tanylyp, "Qytaı úkimetimen qarjylyq baılanysy týraly jalǵan málimdeme jasady" degen aıyp taǵylǵan. Ol bes jyl túrmede otyrýy múmkin.

Doktor Lıberden bólek taǵy eki ǵalym "qylmys jasady" dep aıyptalǵan. Solardyń biri – Garvardta qaterli isikti zertteýshi Zaosong Chjen Amerıkadan qashyp bara jatqan kezde ustalǵan. Ol Bostondaǵy Izraıl Dezoness aýrýhanasynyń zerthanasynan bıologııalyq materıaldar urlaǵan. Tergeýshilerdiń aıtýynsha, ol Qytaıda ǵylymı zertteýlerdi óz atymen jarııalaýdy josparlaǵanyn moıyndaǵan. Oǵan "AQSh-tan kontrabandalyq taýar alyp qashpaq boldy jáne jalǵan málimdemeler jasady" degen aıyp taǵyldy.

Úshinshi ǵalym – E. Iаnsın Boston ýnıversıtetiniń fızıka, hımııa jáne bıomedısınalyq ınjenerııa kafedrasynda zertteý jumystaryn júrgizgen, sosyn Qytaıǵa qaıtyp ketken. Prokýrorlar ony Qytaı Halyq azattyq armııasynda leıtenant bolǵanyn jasyrǵanyn jáne Boston ýnıversıtetinde qytaı áskerı ofıserleriniń tapsyrmalaryn oryndaǵanyn aıtty. Iаnsınge "vızalyq alaıaqtyq jáne jalǵan málimdemeler jasaǵan, sheteldik úkimettiń agenti retinde áreket etken" degen aıyp taǵyldy. Ol Qytaıǵa qashyp ketken, qamaýǵa alynǵan joq.

AQSh tergeý aqparattary boıynsha, 2011 jylǵy qujattardan Charlz Lıber Qytaıdaǵy Ýhan tehnologııalyq ýnıversıtetinde "strategııalyq ǵalym" bolý týraly kelisimge qol qoıyp, onyń aılyq jalaqysy 50 000 AQSh dollaryn, jyl saıynǵy shyǵystary 150 000 AQSh dollaryn quraǵany jáne ekinshi zerthana úshin 1,5 mıllıon dollardan asatyn aqsha tólengeni anyqtaldy.

Al Factcheck.org saıty jarııalaǵan "Lıber jáne eki stýdenttiń jańa koronavırýspen baılanysy bar deý – qate" degen materıalda "shyn máninde, Lıberdiń de, Qytaı Halyq Respýblıkasyna jumys istedi dep jeke ister boıynsha aıyptalǵan eki adamnyń da jańa vırýspen qandaıda bir baılanysy joq. Aldynda jazǵanymyzdaı, koronavırýs zerthanada jasalǵany týraly eshqandaı dálel joq" delingen.

Factchecking.org saıty "professor Charlz Lıber Ýhan Tehnologııalyq Ýnıversıtetinen (WUT) alynǵan qarajat týraly jáne onyń Qytaı úkimetiniń qarjylyq qoldaýymen jasalǵan baǵdarlamaǵa qatysy týraly federaldy bılik tergeýshilerine jalǵan aqparat bergen, sol úshin 2020 jyly qańtarda qamaýǵa alyndy dep habarlady.

Garvard jýrnaly da ǵalymnyń koronavırýsqa qatysyn teristegen.