Roza О́mirbekova: Ata-anam "Jeltoqsanǵa" qatysqanymdy 30 jyl boıy bilgen joq

Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-da 28 jyldan beri qyzmet etip kele jatqan Roza О́mirbekova 1986 jyly jeltoqsanda alańǵa shyqqany jaıly 30 jyl boıy óziniń ata-ana, baýyrlaryna tis jarmaǵan. Tek 29 jyl ótkende ǵana áleýmettik jelide óziniń jeltoqsanshy ekenin jazǵan edi. Sodan beri úsh jyl ótti.  Roza О́mirbekova alǵash ret seksen altynyń jeltoqsanynda alańdaǵy jastardyń ne úshin bas kótergeni jaıynda aıtyp berdi.

«30 jyl boıy tis jarmaýym – minezimnen»

Jeltoqsandaǵy kóteriliske qatysqanymdy aıtpaýym – minezimnen. Minezimniń tuıyqtyǵymmen  sol kezdegi qorqynysh ta astasyp jatyr. Otyz jyl boıy úndemedim. Otyz jyl birge kele jatqan qurbymmen ońashada Jeltoqsan kóterilisi jaıynda sóz qozǵaǵan emespiz. Sodan beri otyz eki jyl ótti. Jeltoqsan qozǵalysyna qatysqanym jaıly áńgime aıta bastaǵanyma úsh jyl boldy. Keýdedegi qorqynyshtyń basylǵany ma, álde júrektegi jara jazylaıyn dedi me,  bilmedim. Biraz kisimen kezdeısoq tanysyp qalyp júrdim.  Odan keıin Jeltoqsan qozǵalysy uıymyna hat jazdym.  

«30 jyl boıy ata-anam kóteriliske qatysqanymdy bilgen joq»

Úsh jyl buryn 15 jeltoqsanǵa qarsy kóńil-kúıim bolmaı júrdi de, áleýmettik jelidegi paraqshama bolǵan oqıǵa týraly jazdym. Joldasym qatysqanymdy biledi, biraq osy ýaqytqa deıin eski jaranyń aýzyn tyrnap, «ne boldy? qalaı boldy?»  dep suraǵan emes. Otyz jyl boıy ata-anam kóteriliske qatysqanymdy bilgen joq. Týǵan-týystarym da,  ata-anam da muny kópshilikpen qatar bildi. Bul jaıynda menimen birge alańǵa barǵan 3 qyz ǵana bildi. Oqıǵanyń saldarynan júregim aýyratyn boldy. Oqýdy bitirgenshe «qashan oqýdan shyǵyp qalady ekenmin?», «meni qashan ustap alyp ketedi?» degen san suraqtyń shyrmaýynda qorqynyshta ómir súrdim. Sebebi meniń ózimdi úsh ret alyp ketip, gazet betterinde shyǵarylǵan sýretterdi kórsetip, «mynaý sen be?», «bardyń ba?», «kim úgittedi?» dep suraýmen boldy.  Sonyń bári meni qorqytyp tastady. Tórt aı boıy tergeýmen boldy. Sol tórt aı otyz jyl úndemeýime sebepker boldy.

О́zim úıdegi on balanyń úlkenimin. Ol kezde «men – jeltoqsanshymyn» dep aıtý uıat bolatyn. Alańǵa jastar shyqqannan keıin túrli gazette jeltoqsanshylardy uıatsyz, araq ishken, nasha tartyp alǵan dep jazdy. Sol kezde ǵana ata-anamdy, artymnan ergen baýyrlarymdy oıladym. Alańǵa shyqqandar jurt aldynda  jeńiltek bolyp kórindi. Aýylǵa barǵanymda estıtinim: «ne degen ońbaǵandar», «ata-anasyn oılamaıtyndar» degen sóz. Sondyqtan eshteńe aıta almadym.

Ol kezde 18 jastaǵy boıjetkenmin

Alańǵa grýppadan  úsh qyz bardyq. Ol kezde birinshi kýrsta oqıtyn, aýyldan keshe ǵana kelgen on segiz jastaǵy boıjetkenmin. Túste jataqhanaǵa keldim. Kelgen soń birinshi hatshyny aýystyryp, ornyna Kolbın degen orysty ákelip jatyr degendi estidim. Ashanada tamaq istep turǵanbyz. Eshqandaı qaǵaz taratylǵan joq, úgit-nasıhat júrgizilgen joq. Sybyr-sybyr áńgime tarap, bizge de jetti. Jastar alańǵa shyǵyp jatyr eken degendi estidik. Nege orys taǵaıyndalyp jatyr eken degen sózder ǵana boldy. Meniń barýyma túrtki bolǵan «nege orys taǵaıyndaldy?», «tilimiz ne bolady?»  degen oı. Sebebi qoǵamdyq kólikke kirip, qazaqsha sóılesek, barlyǵy bizge jalt qaraıtyn. Eshkim qazaqsha sóılemeıtin. Alańǵa bararda kóteriliske bara jatyrmyn, saıası jaǵdaı bolyp jatyr degen oı múldem bolǵan joq.

Bir bólmede turatyn úsh qyz kıinip aldyq. О́zimizden jasy úlken qyzdar barmaı qaldy. Nege barmaǵanyn bilmeımin. Men bıik óksheli aıaq kıim kıip bardym. Sonsha saǵat júretinimdi bilgen joqpyn. Alańǵa jınalǵandarǵa basý aıtyp, úlkender kezek-kezek sóılep jatty. Jas ekenimizdi, áreketimizdiń qate ekenin aıtýmen boldy. Sózge toqtamaǵan soń alańdaǵylarǵa sý shashty. Ústimizdiń bári muz boldy, jer kók taıǵaq. Artynsha gaz shashty. Gaz shashqan kezde úılerdiń arasyna qashyp kettik. Jarty saǵattan soń qaıta jınaldyq. Solaı keshtiń túskenin baıqamaı qaldyq. Alańǵa jınalǵandar basshylyqtan bir adamnyń kelip, Kolbınniń saılanbaıtynyn aıtyp, málimdeme jasasyn deýmen boldy. Odan keıin áskerdiń keletinin, tarqamasaq, kúsh qoldanylatynyn habarlady.  Kólikterden 300-400-deı ásker tústi.  Sol jerde kúzette turǵan bir qazaq jigit «qashyńdar» dep ymdaǵandaı boldy. Men taýǵa qaraı qashtym. Jataqhana taý jaqta edi. 12-13 saǵat bıik ókshemen, ashtan ash júrdim.

Meniń túrmege qamalmaýyma aldymen Alla, ekinshi Talǵat Saırambaev atty aǵaı kómektesti. Tań atqan soń ýnıversıtetke sabaqqa keldik. Uıyqtaǵan joqpyz. Kelsek, barlyǵy dúrligip jatyr. Bizdi kórgen bette Talǵat aǵaı: «-Tez jataqhanaǵa ketińder. Betterińdi boıaısyńdar ma, áıteýir iskenin basyńdar», - dedi.  О́zim qara tory qyz bolsam da, betim isip ketken edi. Bizdiń tobymyz myqty boldy. Basqa topta birin–biri ustap berip jatty.

Túrmeniń bir jerinde shirip jatar ma edik?!

Úsh jyl buryn Nurgúl Beıseeva habarlasty. Biz bir topta oqydyq. «–Roza, bizdiń sýretimiz gazetke shyqty», -dedi. Gazetti alyp qarasam, sýrettegi biz. «Jas Alash» gazetine maqala shyqqan, sol jerdegi sýretten bizdi tanypty.  О́zi sol jerde jumys isteıdi. Eger sol sýretten otyz jyl buryn bizdi tanyp qoısa, túrmeniń bir jerinde shirip jatar ma edik?! Bilmeımiz. Qurbym: «– Osy ýaqytqa deıin úndemedik. Maqala bereıik. Aıtaıyq. Izdeneıik»,- dedi.  

Otyz jyl burynǵy orys tobynyń stýdentteri men búgingi stýdentterdi salystyrsaq, arasy jer men kókteı. Qazir aldyma kelgen stýdentterdiń barlyǵy qazaq tiliniń grammatıkasyn biledi. Al ol kezde «áje» degen sózdi ejelep ótetinbiz. Táýelsizdiktiń arqasynda qazaq tiliniń mereıi ósip keledi.

Aıgerim Taýbaı