Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetine – 90 jyl: Ýnıversıtettiń jańa jetistikteri qandaı?

Eń aldymen, BAQ ókilderine ınnovasııalyq ónimder men joǵary tehnologııalyq jobalar ortalyǵyn aralap, jeke-jeke tanysyp shyqty. 5 myń sharshy metrdi quraıtyn «Farabi Hub» dep atalatyn zamanaýı jańa ǵımaratta jasandy ıntellekt, kreatıvti ındýstrııa men startap jobalar júzege asyrylady.

Sondaı-aq ortalyqta álemge belgili ZTE, BASF, Binlin tehnologııalyq korporasııasy men basqa sheteldik kompanııalardyń ortalyqtary, ýnıversıtet bazasyndaǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýttary ornalasqan. Zertteý ınstıtýtynda dárilik ósimdikterdi ǵylymı-zertteý ortalyǵy, Mı ınstıtýty, «Robototehnıka jáne mehatronıka RoboMech» ǵylymı-bilim berý ortalyǵy, Bıologııa jáne bıotehnologııa máseleleri ǵylymı-zertteý ınstıtýty, sot saraptamalary ortalyǵy, Ashyq úlgidegi ulttyq nanotehnologııalyq zerthanasy men Ortalyq Azııadaǵy turaqty damý ortalyǵynyń ǵylymı jetistikteri men ınnovasııalyq jobalary usynyldy. Iаǵnı, QazUÝ-dyń ZTE, BASF, Binlin korporasııasymen birlesip júzege asyryp jatqan jumys nátıjelerin kórsetti.    

Mamandardyń aıtýynsha, oqý ordasynyń ǵalymdary quny 32 mıllıard teńgeni quraıtyn 400-ge jýyq joba jasaǵan. Aldaǵy ýaqytta dálirek aıtqanda, 2025 jyly Qytaıdyń Soltústik-Batys polıtehnıkalyq ýnıversıtetimen birlesip ǵaryshqa mıkrospýtnık ushyrýdy josparlap otyrǵan kórinedi. Bul ortaq jumys óz kezeginde ǵaryshty zertteýge, atalǵan salada bilikti mamandardy daıarlaýǵa, ortaq nano jáne mıkro spýtnıkterdi ázirleýge jol ashady. Iаǵnı jerdi zertteý jumystaryn qashyqtyqtan júrgizýge mol múmkindik beredi deıdi.

Taǵy bir aıta keterligi, QazUÝ ǵalymdary qazaq tiline basa nazar aýdaryp otyrǵan kórinedi. Iаǵnı, olar 3 mlrd teńgeniń Megagrantyn jeńip alý arqyly qazaq tili men tehnologııalyq progresti qoldaýǵa arnalǵan LLM tildik modelin ázirlemekshi. Ondaǵy basty maqsat – qoǵamnyń túrli salalaryna qazaq tilindegi úlken tildik modelderdi ázirleý jáne engizý arqyly tehnologııalyq progreske yqpal etip, memlekettik tildegi onlaın qyzmetterge qoljetimdilikti keńeıtedi.

Qazaq-Qytaı zerthanasy

«Farabi Hub» ortalyǵynan keıin oqý ordasynyń qyzmetkerleri 10 ınnovasııalyq zerthanadan turatyn geografııa jáne tabıǵatty paıdalaný fakýltetindegi «Turaqty damý jáne tabıǵatty utymdy paıdalaný» ǵylymı ortalyǵymen tanystyrdy. Eń aldymen, «Qazaq-qytaı» zerthanasyna bas suqtyq. Onda sý resýrstarynyń sapasyn taldaý, topyraq quramyn zertteý, klımat ózgerisin baqylaý, ekologııalyq qaýiptiń aldyn alý, otandyq týrızmdi damytý baǵytynda jumystar júrgiziletinin bildik. Iаǵnı, ortalyqta sý tasqynynyń aldyn alý, saldaryn anyqtaý jáne jer silkinisine jáne t.b tótenshe jaǵdaılarǵa qatysty  monıtorıng jasaý boıynsha mamandar jumystar atqarady.

Sonymen qatar «Qashyqtan zondtaý tehnologııasy jáne qoldaný» qazaq-qytaı zerthanasynda Ortalyq Azııa óńirindegi klımattyń ózgerýi saldarynan oryn alǵan sý tapshylyǵy, qurǵaqshylyq, jerdiń qunarsyzdanýy sııaqty ekologııalyq máselelerge  monıtorıng jasalynady. Ári jerdi qashyqtyqtan baqylaý arqyly qaýip-qaterdi aldyn ala eskertip, ekologııalyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý baǵytynda túrli ǵylymı jumystar júrgiziletinin bildik.

 Sýperkompıýter ortalyǵy

 Zerthanalardan bólek, oqý ordasynda Sýperkompıýter ortalyǵy ashylǵan. Ortalyq 2019 jyly Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev pen Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Tóraǵasy Sı Szınpınniń kezdesý nátıjesinde Qazaqstanǵa sýperkompıýter ákelý týraly kelisimge qol qoıyp, 2024 jyly Qytaı Tóraǵasy Sı Szınpınniń Qazaqstanǵa resmı sapary barysynda eki memleket basshysy Ortalyq Azııadaǵy eń joǵary sýperkompıýterdi QazUÝ-ǵa ornatýdy sheshken.

«Joǵary tehnologııalyq qurylǵy búkil Qazaqstan ǵalymdaryna derekterdiń úlken kólemimen jumys isteýge, memlekettik organdardyń túrli jaǵdaılaryn modeldeýge jáne otandyq IT salasyn damytýǵa septigin tıgizedi» deıdi mamandar.

Sonymen qatar qurylǵynyń joǵary ónimdiligi 1,94 PFLOPS quraıdy. Iаǵnı, Ortalyq Azııada eń qýatty sanalýmen qatar álemdegi úzdik 600 sýperkompıýterdiń tizimine kiredi. 

 QazUÝ-da sot saraptamasyn jasaıtyn mamandardy daıarlaıtyn bolady

 Zerthanalardyń ishinde erekshe kózge túskeni Sot-saraptama ortalyǵy boldy. Atalǵan ortalyq otandyq joǵary oqý oryndary arasynda tuńǵysh ret ashylǵan kórinedi. Jaı ǵana ashylyp qoımaı, sot saraptamasyn jasaıtyn mamandardy daıarlaý boıynsha lısenzııa da alǵan.  

Ortalyqta stýdentter, magıstrlar men doktoranttar bilimderin jetildirý maqsatynda tájirıbeden ótedi. Onda qujattar, atý quraldary, trasologııalyq, ballıstıkalyq, kompıýterlik, molekýlalyq-genetıkalyq baǵyttar boıynsha arnaıy zertteý jumystaryn júrgizýge tolyq múmkindik bar eken. Odan bólek, zerthanada qylmyskerdi ıis arqyly tabý qoraby, atý quraldaryn taldaıtyn apparat ta qoıylǵan. Sondaı-aq  QazUÝ oqytýshylary Ulybrıtanııa jáne Túrkııada «Bolashaq» baǵdarlamasy arqyly bilim alyp, biliktiligin arttyryp kelip, stýdentterge dáris beredi. Sala mamandary dáris boıynsha Qylmystyq quqyq, qylmystyq ister júrgizý jáne krımınalıstıka kafedrasynyń ǵalymdary ortalyqtaǵy zamanaýı qurylǵylar arqyly quqyq qorǵaý organdaryna ádisnamalyq jáne ádistemelik jumystar júrgizilip turatynyn aıtady. «Bizde sot saraptamasyn júrgizýde, sonyń ishinde ballıstıkalyq saraptamasyn jasaýǵa arnalǵan salystyrmaly mıkroskop bar. Onyń negizgi ereksheligi – atý quraldary arqyly jasalǵan qylmysty zertteýge arnalǵan. Iаǵnı oqtyń ushý traektorııasyn, qaı baǵyttan atylǵanyn anyqtaýǵa járdemdesedi. Sonymen qatar salystyrmaly mıkroskop arqyly adamnyń ózine qol jumsaǵanyn nemese bireý óltirgenin bilýge bolady. Mundaı qurylǵy otandyq ýnıversıtetter arasynda tek Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-da bar», – dedi QazUÝ-dyń aǵa oqytýshysy Sulýshash Daýbasova.

Joǵaryda atalǵan ortalyqtardan bólek, baspasóz týrynda Hımııa jáne hımııalyq tehnologııa fakýltetinde jańadan ashylǵan «Farabi Chem Science» klasterimen,  nanospýtnıkterdi ǵaryshqa ushyratyn Soltústik-Batys polıtehnıkalyq ýnıversıteti, «Qazaq-Nemis-Qytaı» halyqaralyq qoldanbaly mıkrobıologııa zerthanalarymen tanystyq. Odan bólek, qalashyqtaǵy kúrdeli jóndeýden ótken №9 jataqhanany aralap, zamanaýı jabdyqtarmen jabdyqtalǵanyn baıqadyq.

Baspasóz týrynan keıin ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ basshylyǵynyń qatysýymen Baspasóz konferensııasy ótti. Basqarma Tóraǵasynyń orynbasary – Birinshi prorektor Erkin Dúısenov BAQ ókilderine ýnıversıtette atqarylǵan aýqymdy jumystar jóninde málimet berip, aldaǵy josparlarymen bólisti. Prorektor óz sózinde Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń qoldaýymen 50 jyldyq tarıhy bar QazUÝ qalashyǵy qurylysynyń II kezeńi bastalatynyn aıtty.

Konferensııa sońynda jýrnalıster oqý ordasy qyzmetine qatysty  ózekti suraqtar qoıyp, jaýabyn aldy.