Shyǵys Túrkistanda tabylǵan 4-5 myń jyldyq mýmııalar

Qytaıdyń soltústik-batysyndaǵy Shynjańnyń Tarym oıpatynan júzdegen mýmııa deneler tabyldy. Ǵalymdardyń zertteýinshe, bul mýmııalarǵa shamamen 4000-5000 jyl bolǵan kórinedi. Bul týraly álemge áıgili Nature jýrnaly da jazǵan.

Qytaı shólinde ornalasqan Tarym oıpatyndaǵy jumbaq mýmııalar Sıaohe zıratynda jerlengen. Bir qyzyǵy, mýmııalarǵa 4000 jyldan asyp ketse de, olardyń shashy men kıimi jaqsy saqtalǵan. Mýmııalarmen birge irimshik, tary men bıdaı kómilgen.

Ǵalymdar DNQ saraptamasyn alyp, olardyń jasyn anyqtaǵanymen, qaı ulttyń adamdary ekenin naqty ajyrata almaı, oılary eki saqqa bólindi. Biri mýmııalar muz dáýirindegi ejelgi azııalyq popýlıasııadan shyqqan dese, ekinshi tarap bular Batys Azııa dalasynyń baqtashylary nemese Ortalyq Azııanyń taýy-shóldi jerinen qonys aýdarǵan eginshiler bolǵan degen tujyrymdama jasaıdy.

Qazaqstandyq ǵalym Jeksen Toqtarbaı bul mýmııalardyń qazaq bolýy da ǵajap emes deıdi. Onyń oıynsha, mýmııanyń basynan tabylǵan kıiz sáýkele men úkini tek qazaq qyzdary kıgen. Ári irimshik, bıdaı men tarymen birge kómilýi eshqandaı amerıkalyqtarǵa tán emes dep esepteıdi.

– Qytaıda Takla-Makan degen shól bar. Sol shóldiń ortasynan ǵalymdar 17 mýmııa tapqan. Sýretterine qarasaq, olar óte jaqsy saqtalǵan. Sol 17 mýmııanyń beseýinen DNQ synamasy alynyp, olardyń jasy shamamen 4000 jyl ekeni anyqtaldy. Biraq bul mýmııalar qaıdan keldi, bulardyń búgingi urpaǵy kimder, degen suraqtar ǵalymdardyń mıyn ashytyp otyr. О́ıtkeni Takla-Makan degen jer. Aınala shól. Shól dalada olar ne istep júrgen, nemen aınalysqan, degen oı ǵoı, negizi. Genetıkamen salystyrsaq, ertedegi Amerıkanyń baıyrǵy turǵyndaryna kishkene sáıkes keletin sııaqty deıdi. Qytaı ǵalymdary da budan 4-5 myń jyl buryn Qytaıda «Shıaý Hy mádenıeti bolǵan, sondyqtan bul «Shıaý Hy mádenıetiniń adamdary bolýy múmkin dep tuspaldapty. Biraq ol týraly naqty zertteý joq. Jaı ǵana joramal jasap otyr. Al ol jerde mońǵoldardyń, kóshpeli taıpalardyń turǵanyn zerdelemegen.

Al meniń oıymsha, bul bizdiń ata-babamyz bolýy múmkin. О́ıtkeni biz qyzdarǵa úki taǵyp, kıiz bórik kıgizemiz. Onyń ústine, Takla-Makan degen shól «Tekti meken» degen sózden shyqqan. Mýmııalardy zerttegen keı ǵalymdar olardyń Altaı taýlary men Ortalyq Azııadan kelýi múmkin degen tujyrym jasaǵan, – deıdi ol.

Ǵalymnyń sózinshe, álem ǵalymdary mýmııalardy jan-jaqty zertteı kele, Tarym oıpatyndaǵy 5 mýmııanyń genetıkalyq jaǵynan 5 myń jyl buryn ómir súrgen, Altaı taýlarynan qonys aýdarǵan qola dáýiriniń adamdaryna uqsas ekenin kórsetti.

Degenmen, Tarym oıpatyndaǵy 13 mýmııanyń tegi erekshelendi eken. Bul adamdardyń arǵy tegi shamamen 9000 jyl buryn ómir súrgen Ońtústik Sibirdiń ańshy-terimshilerimen ortaq bolǵan degen uǵym bar. Zertteýler sonymen qatar, keı mýmııalardyń tisterin taldap, olardyń sút proteınderin qoı, eshki jáne iri qara maldyń etin jegen bolýy múmkin ekenin kórsetti.