"Alań arqyly ózgeriske jetý múmkindigin kórip turǵanym joq". Ermurat Bapı májiliske bara ma?

Dalainside telegram kanalynda "Dat" gazetiniń negizin qalaýshy, jýrnalıst Ermurat Bapı týraly "Qajygeldınniń senimdi serigi Májiliske barady: Jańa Qazaqstan Bapıge depýtattyq mandatty daıyndap qoıdy" degen taqyryppen aqparat shyqty.

Telegram kanal mundaı boljam jasaýyna negiz bolyp otyrǵan birneshe sebepti keltirgen.

"Prezıdent saılaýyna úmitkerlerdiń tikeleı efırde ótken tresh-togy kezinde Ermurat Bapı Toqaevtyń ókiline ótkir saýal qoıdy. "Qazirgi basshy Nazarbaevtyń qateligin aına-qatesiz qaıtalap júrmeı me?.." degen qaýpin jetkizdi. Qoshanov mundaı saýaldyń qoıylaryn sezgendeı, tanymal jýrnalıske barynsha ashyq, tolymdy jaýap qatty. Aqordanyń anaý-mynaý emes, saılaý aldy debatta bıliktiń opponentin sóıletip, oǵan saýal qoıatyn múmkindik berýi – Jańa Qazaqstannyń Bapıdiń sanatyndaǵy tulǵalarmen til tabysqanyn ańǵartady. Erekeńe Májilisten bir oryn buıyryp tur" delingen aqparatty.

Dalainside Bapıdyń esim-soıy Qazaqstan bıligi úshin 30 jyldan beri – "qara kúıe" bolǵanyn, eshbir sheneýnik Bapıǵa jýymaıtynyn, DAT-qa suhbat bermeı, DAT-ty tyǵylyp qana oqıtynyn atap ótip, jańa da ádiletti Qazaqstan májilisti "mádılerden" tazartýǵa múddeli dep sanaıdy.

Sóz sońynda "30 jyldan beri ádiletsiz júıemen baspasóz arqyly arpalysqan azamattyń Sheraǵanyń zamanynan beri oısyrap turǵan orynǵa otyratyn kezi kelgendeı" dep jýrnalıske tilektestik bildiredi.

Qamshy tilshisi aqparat týraly Ermurat Bapımen sóılesip, aldaǵy parlament saılaýy, eldegi saıası ózgerister jaıly az-kem áńgime qurdy. Jýrnalıst telegram kanaldaǵy aqparatty oqymaǵanyn, májilistiń 30 paıyzyn majorıtarlyq negizde jasaqtaý boıynsha "oıyn erejesi" aıqyndalmaı jatyp birdeńe deý asyǵystyq ekenin aıtady.

– Qazaqstan majorıtarlyq saılaýdyń sońǵy tájirıbesin 1999 jyly kórdi. Ázirge aldaǵy saılaýda qansha okrýg bolatyny, tártibi qalaı belgilenetini, halqy kóp Almaty, Astana, Shymkent, sııaqty qalalarda, Túrkistan, Qaraǵandy sekildi oblystarda neshe okrýg qurylatyny, bılik saılaýdy nendeı zań aktilerimen rettep, qandaı reglamentter bolatyny aıqyndalmaı jatyp birdeńe deý áli erte. Saılaý tártibi aıqyndalǵanda qandaı da bir paıym jasaýǵa bolar edi. Sondyqtan telegram kanaldaǵy aqparatty teriske shyǵaram. О́zimdi usyný, usynbaý jaǵyn saılaý tártibi jarııalanǵan kezde kóre jatarmyz.

– Sizdińshe, májilis saılaýynyń ishinara majorıtarlyq júıemen ótetini qoǵamdyq-saıası ómirge qalaı áser etedi?

– Saılaý saıası-qoǵamdyq ómirge qan júgirtip, elektoraldyq kompanııaǵa qyzyǵýshylyq týdyrady dep sanaımyn. Saılaýǵa túsip, "Jańa Qazaqstandy" quram deýshiler qatarynda aıtary, usynary bar tanymal tulǵalar boı kórsetse, tek qýanam.

– Keı saıasattanýshylar májilistiń 30 paıyzyn majorıtarlyq júıemen jasaqtaýdy saıası reforma ımıtasııasy, kosmetıkalyq ózgeris dep baǵalap, túptep kelgende bul – túbegeıli saıası reformaǵa jol ashpaıdy dep sanaıdy. Buǵan ne deısiz?

– Máskeý bir kúnde turǵyzylǵan joq qoı. Nazarbaev júıesin jibitý úshin 30 mandat jetkilikti dep oılaımyn. Mandattyq tártippen saılanǵandar eń bolmaǵanda 15-20 bolyp toptasyp, táýelsiz depýtattar fraksııasyn qursa, zań shyǵarý ınısıatıvasyna, túrli qoǵamdyq, saıası qubylystarǵa baǵa berý múmkindigine ıe bolar edi. Parlamentte balama pikir qalyptasar edi.

– Siz aıtqandaı, táýelsiz depýtattar fraksııasy kúsh alyp jatsa, buǵan Aqordanyń reaksııasy qandaı bolady?

– Táýelsiz depýtattar fraksııasy úlgisinen qorqatyn eshteńe joq. Eger búgingi bılik shynymen de Jańa Qazaqstandy qurǵysy kelse, onda odan qoryqpaýǵa tıis.

– "Nazarbaev júıesin jibitý úshin 30 mandat jetkilikti" dep qaldyńyz. Mandat sany odan kóp bolsa she?

– Eger mandat sany 35 bolsa, onda olar konstıtýsııalyq zańdarǵa blok qoıa alatyn, ózgeris jasaı alatyn kúshke ıe bolady. Al qazir geosaıası jaǵdaı kúrdeli ekenin, bılikten ketken "Eski Qazaqstan" ókilderiniń bılikke qaıtyp kelý úmiti baryn eskerý kerek. Al olarda mıllıardtaǵan qarjy, mol múmkindikter bar. Saılaýshylarǵa aqsha taratyp bolsa da, daýys jınaıtyndaı qarjylaı kúshke ıe. Sondyqtan 30 paıyzdyq meje revanshızdik pıǵyldaǵy adamdardyń bılikke kelý rıskin tómendetedi. Bálkim, osy saılaýdy 70/30, keıingisin 50/50 etip ótkizýge bolady.

– Sizdińshe, "Eski Qazaqstanmen" qorqytýdy búgingi bılik monıpýlıasııa quraly retinde paıdalanyp otyrǵan joq pa?

– Joq. Bul – qoǵamda bar jaǵdaı. Bálkim, "Eski Qazaqstandy" qubyjyq etip kórsetý baıqalar, biraq olardyń bılikke kelgisi keletinin joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Toqaev saıasatynda jybyr-jybyr bolsa da jylymyqtyń álpeti seziledi. Keı belsendiler Toqaevty halyqqa oq atty dep aıyptap, tipti "qanysher" dep jatady. Buryn mundaı múmkin be edi? Prezıdentke osylaı aıta alatyn ba edik? Túrli zańdyq kedergiler arqyly mundaıdy birden janshyp otyrdy ǵoı. Qazir seń qozǵaldy. Endi qoǵam keri qaıtpaıdy. О́zgertister dınamıkasy mımyrt qadammen bastalǵanymen, keri baspaıdy dep oılaımyn. Keı azamattar Toqaevty qabyldaǵym kelmeıdi, onyń kózin qurtý kerek degendi aıtady. Biraq bizde Marstan ákele qoıatyndaı basqa bılik elıtasy joq. Protestik baǵytqa ótken belgili saıasatkerlerdiń ózi bılikten shyqqanyn, bıliktiń áreketine narazylyq tanytyp boı kórsetkenin bilemiz. Qazir Toqaevtyń ózi kadr tapshylyǵyn tartyp otyr. Odan da áleýmettik jelide azamattyq qoǵam bolyp bılikti ózgeristerge yqpal etýge kúsh salý kerek.

– Al alań arqyly bılikti ózgeristerge yqpal etýge kúsh salý múmkin be?

– Men 25 jyldan beri protestik jaqta júrmin, talaı mıtıngte boldym ǵoı. Bizde mıtıng mádenıeti qalyptaspady. Halyqtyń saıası erik-jigeri taptalyp qalǵan. Alańǵa ary ketse, bir myń jarym, eki myń adam jınalar. Al onymen bıliktiń tas-talqanyn shyǵaram deý múmkin emesin moıyndaýymyz kerek. Bizde júıeli oppozısııa joqtyǵyn moıyndaý kerek. Oppozısııa ókilderi ótken prezıdent saılaýynda bir bolyp jumylyp, ortaq kandıdat shyǵara almaǵanyn moıyndaý kerek. Sondyqtan qazirgi ýaqytta alań arqyly ózgeriske jetý múmkindigin kórip turǵanym joq.

– El ishinde Toqaev Nazarbaevtan jaman bolyp shyǵa ma degen qaýip joq emes. Buǵan ne deısiz?

– Toqaev rıtorıkasyna qulaq túrse, ázirge isten, sóz kópteý, biraq ózgeriske degen umtylysty aıqyn ańǵarýǵa bolady. Toqaev ózi tabıǵatynan shuǵyl qımyldaıtyn adam emes sııaqty. Dıplomat bolǵany bar, minezi bar áliptiń artyn baǵatyn, eki shoqyp, bir qaraıtyn, oqıǵalardy kesip-piship, onyń parametrin, dınamıkasyn baqylaıtyn adam sııaqty kórinedi. Aldaǵy bir jylda osyndaı úmitpen Jańa Qazaqstanǵa úles qosý týraly nıet bar.

– Bir jylda prezıdent ózgeriske umtylysyn ispen kórsete almasa she?

– Onda halyq onyń aıtqandary bos sóz ekenin, aldampazǵa salý qaǵıdaty ekenin túsinedi. Biraq ózgeristen jaltaratyn sebep joq. Prezıdent Toqaevtyń bıligi halyqtyń ózgeriske degen qulshynysyn bura almaıdy. Qazaqstan órkenıet kóshinen qalmaýǵa tıis.

– Sizdiń myna sózderińizden keıin "Ermurat Bapı bılik jansyzy atanypty" deıtindep tabylatyn shyǵar.

– Olaı aıtatyndar qazirdiń ózinde bar. Solaı aıtatyn adam aldymen ózi azamattyq qoǵam jolynda, demokratııa jolynda bir isti bastap sony júıeli júrgizip, aqyryna deıin jetkizip kórsin. Ondaı iritki salatyn áńgime bir el bolam degen adamnyń áńgimesi emes. Eshkimnen qorqatyn, jasqanatyn jaǵdaı joq.