Qazaq-dúngen janjaly bolǵan Masanchı aýylynyń qazirgi ahýaly qandaı? (vıdeo)

Jýyrda eldegi birqatar BAQ-ta Jambyl oblysy Qordaı aýdany Masanchı aýyly turǵyndarynyń úndeýi jarııalanǵan. Úndeýde aqpan aıynda etnıkalyq qazaqtar men dúngender arasynda bolǵan janjaldan zardap shekken, shyǵynǵa ushyraǵan  Masanchı aýylynyń turǵyndary  órtengen, qıraǵan úıleriniń qanshama ýaqyt ótse de qalpyna keltirilmeı jatqanyna shaǵynǵan. Qamshy tilshisi máseleniń anyq-qanyǵyn bilý maqsatynda Qordaıdaǵy Masanchı aýylyna baryp qaıtty.

Kameradan qashqan turǵyndar

Janjal kezinde úıleri órtenip, áli qalpyna keltirilmegen birneshe turǵynmen sóılesýge tyrysqan Qamshy tilshisine turǵyndar úreılene qarap, BAQ-ta jarııalanǵan máseleleri týrasynda ashylyp eshteńe aıtpady. Tipti, kameraǵa sóıleýden bas tartty. Olar bul áreketin "saqtaný" dep túsindirdi.

– Suhbat berip, ákimderdiń kózine túsip qalsaq, ózimizge kesiri tıip kete me dep qorqamyz. Bir jaǵynan bılik bárin qalpyna keltirip beremiz ýáde etti. Keshiktirip jatqany ras. Biraq sońyna deıin kútýge týra kelip tur. Ázirge shýlatyp qajet emes, – deıdi olar.

Turǵyndardyń aıtýynsha, bılik bárin qalpyna keltirýge ýáde bergen. Biraq bılik ýádesine kúdikpen qaraıtyndary bar. О́zin Ilham dep tanystyrǵan  Masanchı aýyly Máńgilik el kóshesiniń turǵyny janjaldan keıin tórt aı ótse de, qıraǵan dúkeniniń áli qalpyna keltirilmegenine qapaly.

– Sol oqıǵadan (qazaq-dúngen janjaly – red.) keıin birneshe aı ótse de dúkenim qalpyna keltirilmedi. Bılik ókilderi "qalpyna keltirip beremiz" dep ýáde etti. Qujatty ótkizip qoıdyq. Endi sheshimin kútip otyrmyz. Sheshim shyqsa, aqsha bólinip qurylysty bastaýǵa bolar edi, biraq keshigip jatyr. Olardyń (red. jergilikti bıliktiń) ýádesine sengenmin. Biraq kóp keshigip jatqan soń kúdik paıda bola bastady. Qol qýsyryp otyrmaıyn dep, birazdan beri qırandylardy tazalap bastaǵamyn. Bitýge taıaý qaldy. Biraq qurylys bastap ketýge qarajat bolmaı tur, – deıdi ol.

Ilham turatyn Máńgilik el kóshesi – aqpandaǵy qaqtyǵys kezinde eń kóp zardap shekken kóshe. Qamshy tilshisi osy kóshede órtengen, qıraǵan 10 nysandy baıqady. Olardyń kóbi kommersııalyq nysandar.

"Qazir qazaqtarmen aramyz jaqsy"

Masanchıdaǵy etnıkalyq dúngender "aqpandaǵy qaqtyǵystan keıin qazaqtarmen aramyz qaıta qalpyna keldi" dep otyr. Aıtýlarynsha, tórt aı burynǵy janjaldan keıin aýyl úlkenderi birneshe márte jınalys ótkizipti.

– Sol oqıǵadan keıin birneshe jınalys ótti. Qazir bári durys. Negizi biraz nárseni búldirgen syrttan kelgender ǵoı. Bul arnaıy arandatýshylardyń áreketi dep bilemiz. Bári tergeý bitken soń anyqtalady, – deıdi Masanchı turǵyny.

Qamshy tilshisi aýyldy aralap, turǵyndarmen tildesken soń aýyl ákimdigine bardy. Ákimdik ǵımaratynyń mańynda senbilik istep júrgen onǵa tarta adamnyń biri tilshiden qandaı máselemen kelgenin surady. Aýyldaǵy úılerdi qalpyna keltirý nege keshigip jatqanyn suraǵan tilshige aty-jónin Hýseın Býlarov dep aıtqan ákimdik qyzmetkeri qysqa ǵana jaýap berdi.

– Men ákim emespin. Ákimniń ornynda ýaqytsha otyrǵan mamanmyn. Qazir bul aýylda ákim joq. Jaqynda saılaý bolady. Sol kezde jańa ákim keledi. Al sizdiń suraǵyńyzǵa jaýap bere almaımyn. Barlyq suraqty aýdan ákimdigindegilerge qoıyńyz. Úılerdi qalpyna keltirý máselesimen solar aınalysyp jatyr, – dep qysqa qaıyryp, tilshimen sóılesýge qulyqsyzdyq tanytty.

"Barlyq qurylys josparlaǵan merzimde aıaqtalady"

Qamshy tilshisi aýdan ákimdigine barǵanda ákim Rústem Dáýlet jumys ornynda bolǵan joq. Ákimdik qyzmetkerleriniń aıtýynsha, basshylary jumys babymen aýdan syrtyna ketipti. Áýelde Masanchı máselesi boıynsha ákim ornyna tilshi suraǵyna jaýap beretin maman tabyla qoımady. Tek 10-15 mınýttan keıin aýdan ákiminiń orynbasary Erlan Orynbaev qoıylǵan suraqtarǵa jaýap berdi, biraq kameraǵa sóıleý úshin oblys ákimi baspasóz qyzmetiniń ruqsaty kerektigin aıtty.

– Qurylys jumystary  keshigip jatqan joq. Bári jospar boıynsha júrip jatyr. Osy ýaqytqa deıin terezesi synǵan, esigi julynǵan, ıaǵnı, bolar bolmas shyǵynǵa ushyraǵan 103 úı tolyǵymen jóndeldi. Ol úılerdiń jóndeý jumysyna qarajat arnaıy qurylǵan qordan bólindi. Endi qazir 65 nysan qalyp otyr. Bular qatty zardap kelgen úıler. Biz olardyń ishinen 11 nysandy syzyp tastadyq. Ol 11 nysan zańsyz salynǵan qurylys bolyp esepteldi. Iаǵnı, qujattary durys emes. Qyzyl syzyq boıyna salynǵandar. Memleket tarapynan ol nysandarǵa eshqandaı qarajat bólinbeıdi. Al 54 nysan qalpyna keltiriledi. Onyń ishinde 41 úı, 13 kommersııalyq nysan. 30 sáýirden bastap jóndeý jumystary bastaldy. Aldymen 30 shildege deıin turǵyn úılerdi jóndep bitiremiz. Al kommersııalyq nysandardyń qurylysy 1 qyrkúıekke deıin aıaqtalady, – dedi Orynbaev.

Ákim orynbasarynyń sózinshe, qarajat «Shıvon» dep atalatyn qordan bólinedi. Ol qorǵa Masanchıdegi oqıǵadan keıin kásipkerler, jeke azamattar demeýshilik jasaǵan.

– Qordyń jumysyn baqylaýǵa aýyl azamattary da, belsendiler de tartyldy. Qorǵa túsken qarjyny ózderi baqylyp otyrsyn degen nıetten solaı istedik, – deıdi Orynbaev.

Qamshy tilshisi ákim orynbasarynan "Nysyndar qujattynyń durys-burystyǵy nege endi anyqtalyp otyr? Zańsyz salynsa, der kezinde nege shara qoldanylmady?" dep surady.

– Ol nysandardyń qujaty janjal bolardyń aldynda tekserilgen, nysan qojaıyndaryna eskertý jasalǵan, biraq qujatyn zańdastyryp úlgermegen. Kóbine bizdiń baqylaýymyzda kommersııalyq nysandar. Al saraı, garaj sııaqty ǵımarattardy turǵyndar ózderi qujat ótkizip, tirkemegen soń biz zańsyz salynǵanyn bilmeı qalyp jatamyz, – dedi aýdan ákiminiń orynbasary.

Bıyl aqpannyń jetisinen segizine qaraǵan túni Qordaı aýdanyndaǵy etnıkalyq dúngender men etnıkalyq qazaqtar turatyn birneshe aýylda janjal bolyp, 11 adam qaza tapqan. Resmı málimet boıynsha, ultaralyq janjalǵa eki jarym myńnan asa adam qatysqan, 140 turǵyn jáne 20 polıseı jaralanǵan. 164 turǵyn úı men saýda orny qırap, 100 kólik órtengen.

Qazaqstan bas prokýratýrasynyń málimetinshe, Qordaıdaǵy qaqtyǵysqa baılanysty barlyǵy 120-dan astam qylmystyq is qozǵalǵan. Qazir 59 adam qylmystyq jaýapqa tartylyp jatyr. Kúdiktiler arasynda qazaqtar da, dúngender de bar.

Resmı málimet boıynsha, janjal ulty dúngen birneshe azamattyń 78 jastaǵy ulty qazaq qarııa Tólegen Qudashbaev pen onyń balalaryn soqqyǵa jyqqan soń bastalǵan.  

Qordaıdaǵy janjaldan soń Jambyl oblysynyń ákimi Asqar Myrzahmetov, oblystyq polısııa departamentiniń basshysy Arman Orazalın, Qordaı aýdanynyń, Masanchı aýlynyń sol kezdegi ákimderi, aýdandyq polısııa bólimniń bastyǵy qyzmetten ketken.