Qazybek Isa: MEMLEKETTIK TILDI BILMEITINDER ORNYNAN KETÝI KEREK!

Parlament Májilisi tóraǵasy Nurlan Nyǵmatýlınniń tóraǵalyǵymen ótken Májilistiń jalpy otyrysynda Ákimshilik rásimdik-prosestik kodeks jobasy birinshi oqylymda maquldanǵany málim.

Jalpy otyrysta Májilis depýtaty Narıne Mıkaelıan Sıfrlyq damý, ınnovasııalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi vıse-mınıstri Ashat Orazbekke sıfrlandyrýdy belsendi jyljytý jaǵdaıynda ákimshilik ádiletti engizýge qatysty memlekettik tilde birqatar suraqtar qoıdy.

О́zge ult ókili, Parlament depýtatynyń memlekettik tildegi suraǵyna vıse-mınıstr Ashat Orazbek myrza memlekettik tilde emes… Reseıdiń tilinde jaýap bergeni óte soraqy jaǵdaı boldy… Jáne keıbireýlerdeı ruqsat ta suraǵan joq, kádimgi óz memleketiniń memlekettik tilinde sóılep turǵandaı betiniń búlk eter túri joq, sýdyratyp tur…

Oıyna eshteńe kirip-shyqpaı turǵan onyń sazaıyn spıker berdi… Májilis Tóraǵasy Nurlan Nyǵmatýllın memlekettik tilde qoıylǵan suraqqa qazaq tilinde jaýap bermegen vıse-mınıstr Ashat Orazbekti (sýrette) qatty synǵa aldy:

– Árıne, bizde aýdarma bar. Osy zalda otyrǵan árbir azamatqa qaı tilde sóıleımin dese de jaǵdaı jasalǵan. Biraq ta, basqa ulttyń azamattary qazaq tilinde saırap turǵanda, Sizdiń memlekettik tilde jaýap bermegenińiz durys emes – dedi, spıker qazaqsha bilmeıtin qazaq vıse-mınıstrine qadalyp turyp.

Memlekettik tildi qurmettep, memlekettik múddeni qorǵap otyrǵan Májilis depýtaty Narıne Mıkaelıanǵa myń da bir alǵys aıtamyz.

Narıne Mıkaelıan 2018 jyly 21 qańtarda da Qazaqstan Respýblıkasy men Vetnam Sosıalıstik Respýblıkasy arasyndaǵy ustap berý týraly shartty ratıfıkasııalaý týraly" zań jobasy boıynsha qosymsha baıandamasyn túgel qazaq tilinde jasap shyqqan bolatyn. Sol kezde de, Mıkaelıan baıandamasyn jasap bolǵan soń Májilis tóraǵasy Nurlan Nyǵmatýlın:

"Rahmet. Jaraısyń, Narıne Gamletovna! Menińshe, kóptegen azamattarǵa jaqsy úlgi kórsetti. Ásirese, sol jaqta otyrǵandarǵa", – degen edi.

Al sol jaqta zań jobasy boıynsha baıandama jasap, depýtattar suraqtaryna kóbinese orys tilinde jaýap beretin Úkimet músheleri, memlekettik organdar ókilderi otyratyn.

Iá, shynynda da, Májilis tóraǵasy aıtqandaı, bizdiń qazaqshadan qashatyn mınıstr, ákim, depýtattarymyz Narıne Mıkalelıan sekildi qadirli depýtatymyzdan úlgi alýǵa tıis.

Májilis tóraǵasy Nurlan Nyǵmatýllınniń únemi mınıstrlerden memlekettik tildi talap etip otyratynyn qýana qoldaımyz. Talaby tastaı spıkerdiń sonymen qatar keıbir óz isine jaýapsyz qaraǵan vıse-mınıstrlerdi «daıyndalyp kelińiz» dep, parlamentten qýyp jibergenin de umytqan joqpyz. Negizi, Reseı tilinde sóıleıtin, Memlekettik tildi bilmeıtin memlekettik qyzmetkerlerdi, mınıstrler, ákimder, depýtattardy, kópshilikpen jumys isteıtin oryn qyzmetkerlerin oryndarynan alý kerek! Olardyń ornyna Memlekettik tilde sóıleıtin – Memlekettik múddeni qorǵaıtyn ulttyq namysy bar, bilikti qyzmetkerler barý kerek!

О́zge ult ókili Qazaqsha sóılegende, memlekettik tildi bilmegen memlekettik qyzmetkerler, Orazbekter opa taptyra ma?!. Mundaı memlekettik tildi – memleket múddesin tabanǵa taptaǵan memlekettik qyzmetkerlerdiń bári oryndarynan ketýi kerek! Ol úshin Parlamentimiz QR Prezıdenti janyndaǵy Ulttyq Keńestiń alǵashqy otyrysynda usynǵanymyzdaı, Memlekettik til týraly zańymyzdy bıyl keshiktirmeı qabyldaýy tıis! О́ıtkeni, Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń «Qazaq tili – Ultaralyq qarym-qatynas tiline aınalýy kerek» dep málimdegeni málim.

Parlamenttiń ózinde memlekettik tilimizdiń ústinen at aıdap, attap ótken bundaı oqıǵa jalǵyz bul emes.

«Edigeden bastasam, Ertegige ketermin» degendeı, áriden bastasaq, osydan 18 jyl buryn, 2002 jyly sol kezdegi Syrtqy ister mınıstri Erlan Ydyrysov: «Eslı vy mne ne pomenıaıte moı mozgı, mne kazahskıı ıazyk ne vyýchıt!» dep, anaý-mynaý emes, parlamenttiń aldynda málimdegende bizdiń sol kezdegi solqyldaq parlament: „Qazaq tiline mıyń jetpese, qalaı qazaq mınıstri bolasyń, ornyńdy bosat!?” dep aıta alǵan joq. О́ıtkeni, parlamentte de óz ana tili men memlekettik tilin bilmeıtinder, sondyqtan qazaq tiline qarsylar az emes edi… Bul oqıǵa týraly biz sol kezde «Qazaq úni» gazetinde «MEMLEKETTIK TILGE MIY JETPEGENDER QALAI MINISTR BOLADY?..» degen maqala jazǵan edik.

Sol Erlan Ydyrysovymyz ózi aıtqandaı, qazir mıyn aýystyrdy ma, nemese qazaq tilin úırendi me, belgisiz, biraq memlekettik tildi bilmeı-aq memlekettiń eki ret mınıstri boldy!?. Qazir ekinshi ret ózi jaqsy biletin aǵylshyn tilindegi el – Ulybrıtanııada Elshi bolyp júr?!.

Osydan tórt jyl buryn, 2016 jyly 16 mamyr kúni Parlamentke kelgen QR Ishki Ister mınıstri Qalmuhanbet Qasymov ta ózine Qazaqstannyń memlekettik tilinde suraq qoıǵan Májilis depýtaty Genadıı Shıpovskıhtiń saýalyna Reseıdiń memlekettik tilinde jaýap bergen edi…

Sol kezde de biz «Qazaq úni» gazetinde jazyp edik:

«Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy tilder týraly» QR Zańynyń 4 babyna sáıkes – Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik tili – qazaq tili.

Memlekettik til – memlekettiń búkil aýmaǵynda qoǵamdyq qatynastardyń barlyq salasynda qoldanylatyn memlekettik basqarý, zań shyǵarý, sot isin júrgizý jáne is qaǵazdaryn júrgizý tili. Úkimet, ózge de memlekettik, jergilikti ókildi jáne atqarýshy organdar memlekettik tildi barynsha damytýǵa mindetti.

«Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy tilder týraly» QR Zańynyń 11 baby boıynsha «Memlekettik jáne memlekettik emes uıymdardyń azamattardyń ótinishteri men basqa da qujattarǵa qaıtaratyn jaýaptary memlekettik tilde nemese ótinish jasalǵan tilde beriledi».

Endeshe:

1. Parlament qabyrǵasynda Májilis depýtatynyń qazaqsha suraǵyna oryssha jaýap bergen;

2. Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsııasynyń 7 baby men Qazaqstan Respýblıkasy «Tilder týraly Zańynyń» 4,11 baptaryn buzǵan,

3. QR Prezıdenti tapsyrmasyn oryndamaǵan;

4. Memlekettik saıasattyń basym baǵyttarynyń biri – memlekettik tildi kemsitip, Qazaqstannyń ulttyq múddelerine qaıshy áreket jasaǵan Ishki ister mınıstri Q.Qasymov ornynan alynýy kerek.

Joq, bizdiń zańdarymyz ben Elbasynyń erekshe tapsyrmalary Reseı tilinde sóılegenderge júrmeı me?» – dep, naqty atap kórsetip, jýrnalıstik saýal jasaǵan bolatynbyz…

Ekonomıka mınıstri bolyp kelgen Tımýr Súleımenovtiń de parlamentte qazaqsha sóıleı almaı: «Máskeýde 5 jyl oqyp, qazaq tilin umytyp qaldym, keleside qazaqsha sóıleımin» degenin el biraq umytqan joq… Biraq onyń keıin parlamentte qazaq tilinde baıandama jasaǵanyn basa aıta ketýge tıispiz.

Aıtsaq, aıtqandaı-aq, Ishki ister mınıstri Q.Qasymov zań men Elbasy talabyna saı ornynan túspek túgili, Qaýipsizdik Keńesi hatshysy bolyp, joǵarylap ketkenin kórgen mınıstrliktegi qazaq tilin bilmeıtin qaptaǵan orazbekter memlekettik tildi mensine qoısyn ba? «Ándijanda bir ápkem bar, budan da ótken soraqy» degendeı, memlekettik tildi bilmeıtin memlekettik qyzmettegi laýazymdy sheneýnikter sherýi bunymen toqtaı qoıar ma eken?!.

Zań shyǵarý bıligi tizginin nyq ustap otyrǵan, memleketshil salmaqty saıasatker Nurlan Nyǵmatýllın laýazymdy qyzmettik statýsy boıynsha memlekettegi úshinshi tulǵa! Endeshe, Úkimet Reseı tilinde sóıleıtin, memlekettik tilge mıy jetpeıtin mınıstr, vıse-mınıstrlerin Qazaq parlamentine topyrlatyp jibere bermeı, Parlament Májilisi tóraǵasynyń ótkir synynan qorytyndy shyǵaratyn ýaqyty jetti!

Qazybek Isa,

aqyn