Siz qazaq kelini sekildi brıtan koroli áıelderiniń de "sálem salatynyn" bilesiz be?

Al, Sizder qazaq kelinderi men Brıtan koroldik otbasy áıelderiniń arasynda ortaq ne bar dep oılaısyz? Olardyń bári (koroldiktegilerdiń bári emes, árıne) «sálem salady»! Ol jaqta tek ataýy basqa – tájim etý (reverans- curtsy).

Qazaq halqynda kelinniń naqty kimge sálem  salatyny belgili. Iаǵnı, qazaqtyń kelini qaıyn jurtyndaǵy kúıeýinen úlken týystarynyń bárine sálem salady. Al, Brıtanııada bul másele anaǵurlym kúrdeli. Eń basty adam ol - bıleýshi monarh, qazirgi tańda Elızaveta - II. Ary qaraıǵy tizim taqqa turǵan kezekke saı anyqtalady. Demek, Charlz hanzada, Ýılıam hanzada, Djordj hanzada, taǵysyn taǵy...

Dál osy tusta eskere ketetin bir jaıt. Mysaly, eger Charlz jubaıy Kamıllamen, Ýılıam jubaıy Keıtpen birge bir jerde kezdesip qalsa, Keıt birden Kamıllaǵa tájim etedi. Eger Charlz bolmaı qalsa, ondaı jaǵdaıda Ýılıam jubaıymen birge birden eń mańyzdy adamdar bolyp sanalady da, Kamılla Keıtke tájim jasaýy tıis. 

Taǵy bir qyzyq jaıt. Týys hanshaıymdar kúıeýiniń arqasynda hanshaıym atanǵan kelinderden de mańyzdy tulǵalar. Sol sebepti, Keıt pen Megan jáne ózge de kelinder Anna, Beatrıs, Evgenııa hanshaıymdarǵa tájim jasaýy kerek. Biraq osy tusta da kelinder kúıeýleriniń arqasynda tájim etýden «qutylyp ketýine» múmkindik bar. Eger kelinderdiń janynda hanzada bolsa, onda barlyq hanshaıymdar taq murageriniń jubaıyna tájim etedi. Qysqasy, eger Keıt eshkimge tájim etkisi kelmese, qaıda barsa da taq murageri-kúıeýimen birge barýy kerek.

Aıtpaqshy, týys hanshaıymdar patshaıymǵa óz qalaýlarymen tájim jasaýyna bolady. Qalasa tájim jasaıdy, qalamasa, jasamaıdy. Qansha degenmen, ózderi de hanshaıym emes pe?

Al, kelinderge mundaı «jeńildik» qarastyrylmaǵan. Tipti naǵyz femınıst Megan Markldyń ózi de bul "oıynnyń" erejesimen kelispesine amaly bolmady.  

Taǵy bir erekshelik - tájim jasaý tek koroldiń otbasy múshelerimen shektelmeıdi. Sonymen qatar, kelinder álemniń ózge de bekzada otbasylaryna da tájim etedi. Tájimdi tek monarh qana jasamaıdy. Bekzadalyq mártebesi bar ózge de otbasy músheleriniń bári de bir-birine tájim jasaıdy. Kezinde tipti Elızaveta - II de tájim etken. (derekkóz: Hey, baby feısbýk paraqshasynan)

Al, óz qazaǵymyzǵa keler bolsaq, bul tańsyq dúnıe emes. Sálem salý - salt, dástúr. Kelinniń januıadaǵy qyzmeti men ádeptiliginiń belgisi, ata-ene, qaıyn jurtyna degen qurmeti men sálemi. Betashar kezinen bastap sálem salý bastalady. Sálemdi ata-baba saltymen ıilip nemese tizesin búgip salady. Al sálemge ıe bolǵan adam:  "Baqytty bol, balam!" dep yqylasyn bildiredi nemese qart atalar men analar jas kelinniń mańdaıynan ıiskep, baqyt pen bereket tileıdi. Jas kelin bir úıdiń berekesin kirgizetin bolashaq ana bolǵandyqtan, ata-ene úıli-jaıly bolyp, bala-shaǵaly bolýlaryna úlesterin qosady. "Jaqsy kelin - qyzyńdaı, jaqsy kúıeý - ulyńdaı" dep qazaq danalary beker aıtpaǵan. (derekkóz: Ýıkıpedııa)

 

Tarıhshy, etnograf Jambyl Artyqbaev: «Sálem salý dástúri tek túrki halyqtaryna emes, sondaı-aq, Eýropa halyqtaryna ortaq dástúr. Bul dástúrdiń máni - jalpy úlkenge degen qurmet. Kelin basqa otbasyǵa kelgen kezde onyń januıasynda belgili bir orny bolady. Sálem salý arqyly kelin syılastyqty saqtap otyrady. Úlkendermen jáne jastarmen syılastyqta bolady. (...) Ertede kelin sálem salmaı jatsa, ájeler tipti "tizeń synsyń" dep aıtatyn.

Bul dástúr óte erte zamannan beri kele jatyr. Sálem salý dástúri tek túrki halyqtaryna emes, sonymen qatar, Eýropa halyqtaryna da ortaq. Eń qyzyǵy, Ulybrıtanııadaǵy, Anglııadaǵy koroldik otbasylarynda kelinder áli kúnge deıin sálem salady. Qazaq kelinderi qalaı sálem salsa, sol sııaqty Anglııanyń koroldik otbasylaryndaǵy kelinder de solaı sálem salady.

Negizinen qazaq dástúrleriniń kópshiligi ortaq, olardyń ortaq erejesi bar. Sonyń ishinde kelin sálemniń negizgi standarty - kelin bir jaq tizesin býyp, oń jaq qolyn sol tizesine qoıyp, ıilip sálem beredi. Eýropada da osylaı. Bir jaq tizesin býyp, ıiledi.

Kelin sálemi áli kúnge deıin óskeleń urpaq arasyndaǵy syılastyqty saqtaýǵa dáneker bolyp keledi. Kelin sálem salyp turǵanda óziniń kelin, ana, ene ekenin sezip otyrady. Sondyqtan bul dástúrdi múmkindigimiz kelgenshe saqtaý qajet", - deıdi tarıhshy. (derekkóz: tengrinews.kz saıtynan)

Al, Siz she? Sálem salasyz ba? Sálem salǵan kelinge qandaı tilek aıtasyz?

Jalpy bul dástúrge kózqarasyńyz qalaı?

 Usynǵan: Maqpal Sembaı