Shyńǵys Ergóbek. Nege saılaý? Nege referendým emes?

Qazaqstan Halqynyń Assambleıasynyń usynysy boıynsha kezekten tys Elbasy saılaýy 2015 jyly ótýi josparlanǵandyǵy belgili. Bul Qazaqstan úlken saıası naýqannyń aldynda ǵana emes, kúrdeli ekonomıkalyq kezeńdi basynan ótkerýge ázirlik ústinde ekendigin kórsetti. Saılaý ádette resmı bıliktiń rýpory qyzmetin atqaratyn Assambleıaǵa, demek bıliktiń ózine ne úshin kerek?

Bul suraqqa jaýapty Assambleıa ókilderiniń ózderi de bergendeı. Álemdik deńgeıdegi ekonomıkalyq daǵdarys saıabyrsydy degenmen onyń alǵysharttary joıylmady. Ekonomıkany saıasattyń bir bóligi retinde qarastyratyn AQSh Úkimeti Reseıdiń Ýkraınadaǵy saıasatyna qarsylyq retinde munaı qunyn tómendetý saıasatyn ustanatyndyǵyn jasyrmady. Demek munaı quny turaqty tómengi deńgeıde saqtalyp qalady. Onyń ústine munaı qunynyń joǵarylyǵynan seskengen memleketter alternatıvti energııa kózderine úlken mólsherde mán berip kele jatyr. Bul saladaǵy jańa tehnologııalar munaı qunynan arzan energııa kózderin ashýǵa yqpal etýde. Iаǵnı Saýd Arabııasy, Birikken Arab Ámirlikteri sekildi dástúrli munaı óndirýshi energııa únemdeýshi tehnologııalar salasyndaǵy jańalyqty boldyrmaý maqsatynda munaı qunynyń tómendeýine múddeliligin jasyrmaýda. Bul burynna OPEK elderi qoldanyp kele jatqan ádis. Slans munaıy sekildi ózderiniń naryqtaǵy básekelesterine qarsy bul saıasattyń qoldanylýy alternatıvti energetıka salasyndaǵy zertteýlerge degen muqtazdyqty da tómendetedi. Demek, jaqyn arada munaı baǵasynyń ósýi ekitalaı.

Ekinshi mańyzdy sebep, Batys elderiniń qoldanǵan sanksııalarynyń nátıjesinde Reseı rýbliniń baǵamy kúrt tómendep ketti. Reseı bizdiń elimizdiń eń iri saýda áriptesteriniń biri ekendigin eskersek, onda Reseılik taýarlardyń Qazaqstan naryǵyna keńinen kirýine qolaıly jaǵdaı týyp otyrǵandyǵyn ańǵaramyz. Alaıda bul jáıt bizdiń taýar óndirýshilerimizdiń básekege qabilettigin tómendetip otyr. Ulttyq valıýtamyz tengeniń turaqty baǵamyn ustap otyrý úshin búgingi kúni Ulttyq Bank aı saıyn shamamen 3-4 mıllıard dollar kóleminde shyǵyndap otyr. Iаǵnı eki jaqty utylys aıqyn sezilýde. Birinshiden, ulttyq óndirýshilerdiń básekege qabilettigi tómendese, ekinshiden memlekettiń valıýta turaqtylyǵyn qamtamasyz etý maqsatynda ıntervensııalarynyń elimizdiń altyn qoryn tómendep otyr. Úkimettiń keńeıtilgen mádjilisinde Elbasy negizgi maqsattardyń biri retinde bank qurylymdary, iri eksporttaýshy kompanııalarǵa valıýtanyń bir bóligin Qazaqstan valıýtalyq naryǵyna salý kerektigin basyp aıtty. Bul valıýtalyq turaqtylyq úshin kerek. Degenmen, shyǵyny ulǵaıǵan ulttyq kompanııalar búgingi kúnniń ózinde tabysynyń kópshilik bóligin jalaqy tóleý úshin jáne salyqtyq mindetkerlikterin tóleý úshin onsyz da teńgege aýdaryp otyr. Demek, olar qarjylyq resýrstarynyń negizgi bóligin onsyz da teńgege aıyrbastaýda. Valıýtalyq resýrstardyń tapshylyǵyn jabý úshin bul mehanızm jetkiliksiz. Úshinshiden, Elbasy búgingi kúnniń negizgi maqsaty retinde jumysshylardy qysqartpaýdy ótindi. Biraq, ekonomıkanyń óz zańdylyǵy bar. Taýardyń básekege qabilettigi birinshi kezekte onyń qunymen aıqyndalatyndyǵyn eskersek, óndirýshide eki-aq amaldyń bar ekendigin túsinemiz. Birinshisi, teńgeniń qunsyzdanýy bolsa ekinshisi, jumys oryndaryn qysqartý. Eger devalvasııada jaqyn arada oryn almaıtyn bolsa jumysshylardy qysqartý jalǵyz amal bolary sózsiz.

Osylaısha, saılaýdy ýaqytynan buryn ótkizý birinshi kezekte ekonomıkamyzda qordalanǵan máselelerdi sheshýge tikeleı yqpal etetindigine eshqandaı kúmán joq.

Saılaýǵa baılanysty týyndaıtyn kelesi bir saýal nege saılaý nege referendým emes? Mundaǵy eń negizgi sebep saıası naýqan qorytyndylaryn zańdastyrý bolyp tabylady. Referendým demokratııalyq ádis bolǵanymen básekelestikke negizdelmegendikten ózge elder tarapynan saýaldar týdyrýy múmkin, al aıqyn basymdyqpen saılaýda jeńiske jetý quqyqtyq saýaldar týdyrmaıdy.

Osylaısha eń mańyzdy saıası naýqan saılaý nysanynda ótetindigine eshqandaı kúmán joq.