«JASANDY ǴALYMDAR» KESIRINEN ISLAM ÁLEMINDE QYM-QIǴASh, AIаNYShTY HAL-AHÝAL, QANDY QAQTYǴYSTAR BELEŃ ALÝDA

«О́tken tarıhymyzǵa taǵzym da, búgingi baqytymyzǵa maqtanysh ta, gúldengen keleshekke senim de Máńgilik El degen Qudyretti uǵymǵa syıyp tur. Otandy súıý, babalardan mıras bolǵan uly murany qadirleý, ony kózdiń qarashyǵyndaı saqtaý, óz úlesińdi qosyp damytý jáne keıingi urpaqqa amanat etip tabystaý – barsha qazaqstandyqtardyń jumysynyń túpki máni osy!»

 Nursultan NAZARBAEV

 

         Elbasynyń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» atty baǵdarlamalyq maqalasy qoǵamda úlken serpilis týǵyzyp, tereń talqylanyp jatyr. Tereńirek úńilip, baıypty baǵalaı bilsek, qujatta aıtylǵan oılar búkil qoǵamnan halqymyzdyń rýhanı jańǵyrý máselelerin qozǵaıtyn kópqyrly keshendi eńbekke negizdelgen irgeli ister atqarýdy talap etedi. Endi olar qalaı júzege asyrylýy tıis? Nátıjeli bolýy úshin birinshi kezekte qandaı tustarǵa kóńil bólinýi qajet? Osy máseleler tóńireginde «Akademık A.Aqaevtyń «Iаsın» tehnologııasy jáne «Qazyǵurttaný» ǵylymı zertteý ınstıtýtynyń prezıdenti, bıologııa jáne ekonomıka ǵylymdarynyń doktory, akademık Amanbek AQAEVPEN suhbattasqan edik.

 

         –Amanbek Aqaıuly, Tuńǵysh Prezıdentimiz, Ult Kóshbasshysy Nursultan Ábishuly Nazarbaev áleýmettik-rýhanı mazmuny men baǵdarlamalyq sıpaty turǵysynan asa mańyzdy strategııalyq qujattan kem túspeıtin, tipti Máńgilik eldiń Máńgilik ustanymy ispetti «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» atty maqalasynda qazirgi tańda eń ózekti bolyp turǵan elimizdi rýhanı jańǵyrtý mindetin alǵa qoıdy. Elbasy tipti «Maqsatqa jetý úshin bizdiń sanamyz isimizden ozyp júrýi, ıaǵnı odan buryn jańǵyryp oty­rýy tıis. Bul saıası jáne ekonomıkalyq jań­ǵyrý­lardy tolyqtyryp qana qoımaı, olardyń ózegine aınalady» dedi. Nelikten osy máseleler kún tártibine shyǵyp otyr jáne birinshi kezekte qandaı ister atqarylýy kerek? Suhbatymyzdy osydan bastasaq.

         –Eń aldymen, Táńirden berilgen tektiligimizdi qaıta jańǵyrtýdy kózdegen Elbasymyzdyń bul baǵdarlamalyq maqalasy – yntymaǵy jarasqan, talanty tanylǵan, rýhy uıalaǵan, Qydyry qııalaǵan, álemdik órkenıet Kóshbasshysy bolýǵa umtylǵan, ımandy, salaýatty, qýatty Elge aınalýymyzdy maqsat tutqan – óte ǵumyrly Joldaý der edim. Onda aıtylǵan oılardy naqty júzege asyrý, sol arqyly ultymyzdyń uly muraty – Máńgilik El bolýǵa qaraı batyl qadam basý úshin birinshi kezekte  rýhanı qundylyqtarymyz sanalatyn tilimiz, dilimiz, dinimiz, ádet-ǵuryp, salt-dástúrlerimizdiń injý-marjandaryn jańǵyrtyp-órkendetýge baǵyttalatyn «ULTTYQ RÝHTYŃ ULY JOBASY» Baǵdarlamasyn júzege asyrý kerek dep oılaımyn. Bul baǵdarlamada:

a) Úsh ǵasyrlyq otarlyq ezgini jáne Kommýnıstik partııanyń 75 jyldyq ámirshil saıasatyn, qýǵyn-súrgin, asharshylyqty bastan keship, zııaly arystarynan aıyrylyp, tirideı tozaqty kózben kórip,  rýhanı dúnıesi  ólsheýsiz zardap shekken halqymyzdyń, Elbasymyz anyqtap aıtqandaı, ulttyq sanasyn tolyq qalyptastyrý úshin birinshi kezekte «Arylý dástúrin» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańymen bekitip, ómirimizge belsendi túrde engizýimiz qajet. Ol mynadaı tórt nárseni qamtýy tıis:

A.1. Arylý bolmysy: tán tazalyǵy;

A.2. Arylý kórinisi: jan tazalyǵy;

A.3. Arylý máni: rýh tazalyǵy;

A.4. Arylý aqıqaty: ar tazalyǵy.

b) Elbasymyz qadap aıtqan qazaq halqynyń Ulttyq Kodyn burynyraq  negizi qalanyp, jarııalanǵan  ǵylymnyń jańa baǵyty «Bıo-Qýat-Aqparattyq «IаSIN» tehnologııasymen ashý jáne 1996 jyly  biz usynǵan «О́zin ózi taný –aqıqatqa barar jol» baǵdarlamasyn órkenıettiń qazirgi damý qarqynyna saı jetildirip, ulttyq tektiligimizdi (gen) saqtaý, jańǵyrtý jáne kemeldendirý sharalaryn qolǵa alý qajet. Sońǵy esepte ulttyq erekshelikterimizdi tolyq qalpyna keltirýge qyzmet etetin bul ister myna baǵyttarda júrgizilgeni durys:

B.1. Ulttyq til, ulttyq úlgi-ónege, ulttyq salt-dástúr, ulttyq namys;

         B.2. Qazaq Eli – Rý – Áýlet – Ulttyq úrdis – Rýhanı tanym kilti;

          B.3. Altyn besik  – aýyldy órkendetý;

          B.4. Ulttyq rýhanı mádenıetti kóterý;

B.5. Ulttyq bilim men ǵylymdy órkendetý.

         –Menińshe, Elbasy alǵa qoıyp otyrǵan búgingi qazaq qoǵamyndaǵy ulttyq sana men barlyq adamı jaqsy qasıetterdiń jańǵyrýyn, jańarýyn, izgilenýin qamtıtyn rýhanı jańǵyrý máselesiniń bir jaǵy dinge kelip tireletindeı. Al bizdiń el turǵyndarynyń 80 paıyzdan astamy búkil Jer men Kókti jaratýshy Allanyń adamzat balasyna túsirgen sońǵy dini – Islam dinin ustanady. Demek, Islam dinin durys nasıhattap, ǵylymı jańǵyrtý qajettiligi de týyndaıtyny sózsiz. Ǵalym retinde buǵan Sizdiń kóqarasyńyz qandaı?

         –Eń aldymen, biz – Adamzat órkenıetiniń ajyramas bóligimiz. Sol sebepti de álemdegi eskirgen dinı kózqarastaǵy kertartpa kórinister bizdiń elimizge de keri áserin tıgizip otyr. Birinshi kezekte, álemdegi eń ozyq ıdeıalardy, ǵylymdaǵy sońǵy jańalyqtardy, tehnologııalardy ómirimizde keńinen qoldanysqa engizý basty shart desek – qatelesemiz. Eger biz memlekettiń Saıası tuǵyry men Rýhanııatyn úılestirý arqyly zaman aǵymynan artta qalmaýdy negizdep, Máńgilik El bolýdy naqty maqsat etetin bolsaq, sheksiz ýaqyttyń kóleminde kónerip, óship ketpeý úshin, halqymyzdyń rýhanııatyn jańartý    arqyly urpaǵymyzdyń boıyndaǵy  zamanaýı sapaly bilim de, urpaq tárbıesiniń asyl qasıetteri de ozyq elderdiń rýhanı ólshemderinen árqashan bir saty joǵary bolýyna qol jetkizýimiz kerek!

         Qazir, baıqap qarasańyz, álemde bolyp jatqan tabıǵat apattar, Arab elderinen bastaý alǵan qym-qıǵash aıanyshty hal-ahýal, qandy qaqtyǵystardy týdyryp jatqan asa kúrdeli máselelerdi taldap-saraptaıtyn, akademııalyq oı deńgeıindegi ǵylymı zertteýler júrgize alatyn jáne Adamzatqa ortaq osy kúrdeli túıtkilderi sheshý joldaryn usyna alatyn birde-bir ǵylymı ortalyq joq  dese de bolady. Mundaı ózekti máselelerdi tezdetip sheship, oǵan ózindik úlesterin qosa alatyn planetarlyq ólshemder bıigine kóterilgen ǵalymdar da joqtyń qasy.

         Al osy aıtylǵan asa kúrdeli máselelerdiń Adamzattyń búkil tarıhynda, baǵzy dáýirlerden beri ondaǵan ret qaıtalanǵany jáne sol qıyndyqtardan qalaı shyǵý joldary Quran-Kárimde jazylyp qoıǵany belgili. Bulaı deıtinimiz, Quranda Alla ózi dinderdi jańartyp, eń sońǵy din – Islam Dini, al eń sońǵy  Paıǵambar – Muhammed(s.ǵ.s.)dep, núktesin qoıǵan.

         Elbasy Nursultan Nazarbaev Álemdik dástúrli dinder basshylarynyń basqosýynda: «Qazirgi kezde zamanaýı Islam dininiń ózi, halyq pen úkimettiń kómegine muqtaj», – dep anyq aıtqan bolatyn. Al, kómek qandaı bolýy kerek degen suraqqa Muhammed (s.ǵ.s.) paıǵambarymyz óziniń Hadısterinde anyq jaýabyn bergen. Muhammed (s.ǵ.s.) paıǵambarymyz hadısterinde eskertip aıtqanyndaı «bir zamandar keledi, bir kúnde myń kúndik oqıǵalar bolady, dindegi suraqtarǵa sol zamannyń ǵalymdary  jaýabyn beredi, ári sol kezde 72 aǵymnan turatyn Islam dini bolady», – degen. Paıǵambarymyzdyń asqan sáýegeılikpen aıtqan sondaı kezeńniń týǵanyn búginde kózimiz kórip otyr.

         Biraq, dindi jańǵyrtý – jańa bir elementterdi qosý emes. Dindi jańǵyrtýǵa Alladan qoıylatyn birden-bir talap – sol zamanda, sol dáýirde Paıǵambarymyzǵa kelgendeı, bolashaqta da naǵyz Islam dininiń Aqıqat jolyn kazirgi ýaqytqa baılanystyryp – taza Islamdy ýaǵyzdaý. Paıǵambarymyzdyń ýaqytyndaǵy ýaǵyzdar men sol ýaqyttaǵy dinderdi jańǵyrtýdan Islam dini ómirge kelgen. Dinge keıingi engizýlerden, erejelerden  azat ýaǵyzdar ǵana dindi jańǵyrtý bolmaq. Bolashaqta tek Quran men Sýnna negizinde jańǵyrtylǵan dinı ýaǵyzdar, osyndaı taza Islam dini ǵana jeke adamnyń keleńsiz jaǵdaılardan qutqarylýyn qamtıtyn jalǵyz Aqıqat joly jáne Qoǵamdy damytýǵa yntalandyrýshy kúsh bolatyndyǵyn qazirgini de, aldaǵyny da biletin Alla Taǵala Paıǵambarymyzdyń Qudýsı Hadısterimen jetkizgen bolatyn.

         Alaıda, mundaı asa qajetti jańǵyrtý bes júz jyldan beri oryndalmaı kele jatqany ashy shyndyq. Osyndaı «aqtańdaqtardy» – ıslam dinin ustanýshy musylmandarǵa qasaqana jasalǵan qylmys deýge de bolady. Osynshama naqtylap aıtýǵa sebepker bolyp otyrǵan anyq aqıqat sol,  ol – Allanyń qoıǵan talaptaryn ıslam teologtarynyń oryndamaı kelgendigi! Al, búgingi kúni siz ben biz osyndaı sozylmaly salǵyrttyqtyń saldarynan álemdik ıslamııattyń besigi bolǵan Arab memleketteri aıanyshty jaǵdaıǵa jetkenin kórip otyrmyz...

         –Jaǵdaı osylaı eken, sonda ne istelinýi kerek? Bul baǵytta qandaı-da bir talpynystar, naqty áreket sezile me?

         –Osyndaı jaǵdaılardy elimizde boldyrmaýǵa baılanysty Elbasy Nursultan Nazarbaev: «Burynnan qalyptasyp qalǵan múmkindikterimiz ben eski joldarymyzdyń endi jaramaıtyny belgili. Sondyqtan da, máni men sapasy múlde bólek, ozyq oıly, zaman aǵymyna saı, progressıvti baǵyttaǵy is-áreketterge talpyný, jańasha baǵytta damý qajet», – dep qadap aıtqan bolatyn. Al bul sózder  Qazaqstandaǵy Islam dinine de tikeleı qatysty. Bulaı deıtinimiz, ozyq tehnologııalyq, aqparattyq sıpat alǵan zaman talabyna baılanysty ómirimizdi jańǵyrtý úshin aldymen rýhanııatymyzdy jańǵyrtýymyz kerek. Bizder ómir súrip jatqan búkil ǵalamnyń, búkil jaratylystyń, biz biletin jáne bilmeıtin ǵalamdyq júıelerdiń de «avtory» –jalǵyz Alla-Taǵala! Teńdessiz, minsiz, barlyq Jaratylystyń úndestik pen úılestik zańdylyqtary men erejeleri de Alla túsirgen Quranda jınaqtalyp jazylǵanyn biz eshqashan esten shyǵarmaýymyz tıis!

         Uly ǵylymı eńbek – Quran-Kárimdegi Alla sózderin túsindirip, adamzatqa rýhanı azyq retinde qabyldatý úshin Alla-Taǵala  búkil Adamzat balasynyń ishinen bolashaq paıǵambar – Muhammed Abdýllaulyn tańdady. Perishteleri arqyly jetkizgen Sózderi, Aıandary, Muhammedtiń dilin júıelep, onyń ómiriniń mánin ózgertti. Osyndaı synaqty daıarlyqtardan keıin ǵana ony ózimen tikeleı baılanysqa shyǵartyp, bolashaq paıǵambar – Muhammed Abdýllaulynyń diline múlde jańa ilim-bilim engizdi. Bul – Islam dini! Muny bizge moıyndatatyn da, rastaıtyn da  –Quran!

         –Solaı ekenin naǵyz ǵulama ǵalymdar men bilimpaz adamdar ǵana túsinetini ras. Danyshpan Abaı: «Allanyń ózi de ras, Sózi de ras. Ras sóz eshýaqytta jalǵan bolmas» dep edi. Al aqıyq aqyn Muqaǵalı Maqataev: «Din – ǵylymnyń Anasy, Din – ǵylymnyń Ákesi. Ǵylym – Dinniń balasy, Din – ǵylymnyń kókesi! Ǵylym da bar, din de bar, qoqys ta bar, gúl de bar. Adam Ata ólmesin, Qol qýsyryp Qudaıǵa, Ǵylym men din, birge bar!» dep, dinniń qoǵamdaǵy ornyn anyq aıqyndap, ǵylym men din árqashan birge damýy qajettigin óshpeıtin ósıet, ólmeıtin hattaı etip jazyp ketti. Endi búkil qaýymnyń, jalpy jurtshylyqtyń kózin jetkizip, dinniń naǵyz ǵylym ekenin dáleldep, rýhanı jańǵyrý úshin ne istelinýi qajet?

         –Quran-Kárimde jazylǵan ýahı habarlar, basqa da aqparattardyń barlyǵy paıǵambarymyzǵa 23jyl boıy Jábireıil (ǵ.s.) perishtemen jetkizilgeni ısi musylmanǵa málim. Al aıan retinde kelgen aqparattardy paıǵambarymyz  «Hadıster» dep bólip ataǵan ári áýel basta olardy qaǵaz júzine túsirmegen bolatyn. Muhammed (s.ǵ.s.) Alla elshisi bolǵan sátten  bastap, ómiriniń aıaǵyna deıingi ýaqytta, osydan on tórt ǵasyr buryn adamzat órkenıetiniń kúni búgingi taǵdyryna baılanysty aıtylǵan sáýegeı  habar-aqparattardyń bolǵandyǵyn, jıyrma birinshi ǵasyrdyń shyńynda turyp artqa kóz tastaǵanda anyq baıqaı alasyz. Mán berip qarasańyz Muhammed Paıǵambar(s.ǵ.s.)  Allanyń sáýegeı habarlaryn júıeli túrde alýshysy ári olardy tuńǵysh jarııa etýshisi, ıaǵnı tuńǵysh habarshysy bolǵandyǵyna kózimiz tolyq jetedi. Sol sáýegeı habarlardyń, hadısterdiń bolashaqta bolatyn oqıǵalardyń, kópshilik bile bermeıtin, bizdiń búgingi jerimizge jáne elimizge, Alla-Taǵalanyń  Máńgilik nury sebilip, Máńgilik QazaqEli – eń ozyq damyǵan elderdiń qatarynda bolyp, Nur mekenge aınalatyndyǵyn Rıýaıatta Jaǵfaruly Mansur (r.ǵ.), Abdýlla ıbn Múbárák (r.ǵ.), Hamaduly Saýdı (r.ǵ.) Paıǵambarymyz Muhammedtiń (s.ǵ.s. ) múbárák aýzynan estidik dep aıtqan.

         Jalpy sáýegeılik jolmen búkil adam balasynyń ótken tarıhy, bolashaǵy hám ondaǵy ǵylymdardan aqparattar berilgen. Mysaly, Quran-Kárimniń mátininde búgingi barlyq zamanaýı jańa ǵylymdar týraly maǵlumattar berilgen. Atap aıtqanda gendik ınjenerııa, molekýlıarly bıologııa, kvanttyq fızıka, golografııalyq effekt, lazerli, aqparatty nano tehnologııalar jáne etnogenezdik tarıhtyń zańdary sekildi aqparattar algorıtmderin Qurannan kórýge bolady.

         –Qazirgi kezde adamzattyń azǵyndap bara jatqany jóninde jıi aıtylady. Onyń sebebin izdegen kezde, men keıde «Din – apıyn!» degen sııaqty, ǵasyrlar boıy adamdy tárbıelep kelgen osy Uly ilimge degen birjaqty kózqarastyń qateligi de kóp áserin tıgizdi-aý, dep oılaımyn...

         –Din – aqıqat pen parasattylyq, adamgershilik pen kishipeıildilik,  uly maqsattarǵa jeteleıtin  arman-murat  sekildi  kisige qajet asyl qasıetterdi darytatyn sanalylyq kilti, bıik órkenıetke bastaıtyn  jańa ǵylymdardyń besigi! Algorıtm tilindegi osy qundy aqparattar máni Quran aıattarynda shoǵyrlanyp, ondaǵy erejeler zańdylyqtarymen  qoldanylady. HHI ǵasyrdyń jańa ǵylymdary jetken kórsetkishterin, bilim ústindegi bilimniń «prızmasynan» ótkizgen kezde, múldem jańa sapalyq ózgerister bolatyny málim boldy. Atap aıtqanda:

         –birneshe zańdylyqtar túıisken bir sátte jańa baǵyttardyń túzilýi;

         –qalaǵan sapaly ózgeristerge qol jetkizip, onymen túrli prosessterdi basqarýǵa bolatyndyǵy;

         –adamnyń ómir-taǵdyrynda Alladan jazylǵan nyǵmetteri men tektilik qasıetterin oıatyp, jańǵyrtyp, olardan alynǵan aqparattardy júıelep, saraptap, ony kópshilikke keńinen qoldanýǵa (egýge) bolatyndyǵy.

         –Bul baǵytta Siz jetekshilik etetin «Akademık A.Aqaevtyń «Iаsın» tehnologııasy jáne «Qazyǵurttaný» ǵylymı zertteý ınstıtýty qandaı jumystar júrgizip keledi? Ondaǵy maqsat ne?

         –Bizdiń alǵa qoıǵan maqsatymyz – HHI ǵasyrda jetistikterin álem moıyndaǵan asa daryndy ǵalymdardyń boıyndaǵy qasıet, qabilet, daryndylyqtaryn, ıaǵnı olardyń ómir-taǵdyryna jazylǵan nyǵmetterin joǵaryda aıtylǵan «Iаsın» tehnologııasy jáne «Qazyǵurttaný» ınstıtýty usynyp  otyrǵan baǵdarlamalardy qoldanyp, bilim jolyn qýǵan ımandy jastarymyzdyń boıynda qasıet-qabiletteriniń meılinshe ashylýyna múmkindikter jasaý. Mysaly, 102 Qasıet–Qabyleti bolǵan Allanyń Elshisi Muhammedten (s.ǵ.s.) onyń sahabalarynyń boıyna, olardyń tilekterine saı, ǵajap qasıetterdi Alla  darytqanyn bilemiz. Osy aıtylǵandardyń rastyǵy, sol kezde  álemdegi asa qýatty ımperııalardyń ortasynan shańyraq kóterip, Arab Halıfaty óz derbestigin jarıalaǵandyǵy jáne óte az ýaqyt ishinde olarǵa zor yqpalyn júrgizgendigi aıqyn dálel bola alady. Paıǵambarymyz Muhammedtiń (s.ǵ.s.) boıyna Alladan daryǵan ǵajap qasıetterdi adamdarǵa shapaǵat etý – Alla-Taǵaladan  adamzat balasyna berilgen eń basty nyǵmetterdiń biri. Adamdar úshin Allamen baılanys ornatý bilim-ilimin qoldaný – súnnet amaldary bolyp tabylady. Al osyndaı  jaqsylyq amaldy birlesip, jamaǵat bolyp oryndaý – qoǵamnyń paryzy.

         –Bul qadamǵa barýǵa, baǵdarlamalar daıyndaýǵa qalaı táýekel ettińiz? Álde Sizdi búgingi dintanýshy ǵalymdardyń deńgeıi qanaǵattandyrmaı ma?

         –Búgingi ıslam dinin zertteýshi teolog ǵalymdar álemdik О́rkenıette bolyp jatqan orasan rýhanı ózgeristerdi ǵylymı turǵydan der kezinde tarazylaýdan kesh qalýda. Olar paıǵambarymyzdyń ýaqytynda kelgen ýaǵyzdy, Quran men Sýnnaǵa negizdelgen taza ıslamdaǵy dinı uǵymdardyń algorıtmdik mánin, ókinishke qaraı, ózderi jete túsinbeı júr. Osyǵan baılanysty, álemde buryn-sońdy bolmaǵan ǵylymı jetistikterdi zerdeleýden maqrum bolǵandyqtan, biliksiz-bilimsiz «dinı ǵalymdar» qaptap barady. О́tken zamandardaǵy ǵalymdardyń ózderiniń oı sheńberlerinde «jazyp qaldyrǵan jańalyqtaryn» birinen-biri kóshirip jazyp (ıaǵnı plagıat) birin-biri qolpashtap, ıslam ǵylymyna ózderinshe «jańalyq» qosqan bolyp júr. Al aqıqatynda, búgingi ıslam ǵylymy, úsh júz jyldan beri bir ornynda kibirtiktep, turalap qalǵany ras. Ondaı «jasandy» ǵalymdar, Quranda tunyp turǵan bilimdi aqyl-oı parasatymen saralap tabýdyń ornyna, ıslam dinindegi uǵymdar men mánderdi teris aınaldyryp túsindirip, bilimsizdikterin búrkemelep kún keshýde. Alaıda osylardyń kesirinen ıslam áleminde qym-qıǵash, aıanyshty hal-ahýal, qandy qaqtyǵystar beleń alýda.

         –Qazaqtyń boıyndaǵy qarapaıymdylyq, qaıyrymdylyq, kishipeıildilik, baýyrmaldyq, meıirbandyq, jomarttyq, ýádege beriktilik sııaqty basqa da qazaqı asyl qasıetterimizdiń kemip bara jatqandyǵy, esesine jahandaný jeleýimen elikteýshilik, jalǵan jat aǵymdardyń jetegine erý sııaqty adasýshylyqtar kóbeıip, «rýhanı ıntervensııanyń» oryn alýy  – sol dinı tárbıeniń, ulttyq bolmysty saqtaý baǵytyndaǵy úlgi-ónegeniń kemshindiginen emes pe?! Buny qalaı sheshken durys?

         –Iá, búgingi tańda dástúrli dinmen qatar, ásirese jalǵan dinı aǵymdar máselesi óte ózekti. Sonyń saldarynan naǵyz taza ıslamnyń bedeline nuqsan kelip, qoǵamnyń bir bóliginde dinge degen durys kózqaras bolmaı turǵany da shyndyq. Bular jaıynda Elbasynyń ımamdarmen jáne belgili jazýshylarmen kezdesýi kezinde jaqsy aıtyldy.

         –Menińshe, qoǵamdaǵy kóptegen keleńsizdikterge osy dinı saýatsyzdyq, Qudaıdan qorqý degenniń bolmaýy da óziniń unamsyz áserin tıgizýde.  Biz «qorqý» degen sózdi de tek týra maǵynasynda qabyldap, túsinetin sııaqtymyz. Onyń túpki máni – syılaý degendi bildirmeı me? Oǵan birden-bir dálel – «Árkim – qoryqqanyn syılaıdy» degen babalar tujyrymy! Qudaıdan qoryqpaǵan – zańnan da qoryqpaıdy. «Qudaıdan qoryqpaǵannan qoryq» degen sóz de belgili. Bizdegi jeń ushynan jalǵasqan jemqorlyq, paraqorlyq, alaıaqtyq, zańdardyń oryndalmaýy, tipti lańkestik áreketterdiń ózi de sol qoryqpaýshylyqtan –syılamaýshylyqtan shyǵyp jatqan sııaqty.  Al memleket qoǵamnan tys ómir súre almaıdy. Demek ol sol qoǵam ustanatyn dindi durys nasıhattaý, qoldaný arqyly da azamattardy zańdylyqty saqtaýǵa, tártipke úıretýi tıis emes pe?! О́kinishke qaraı, qazir kópshilik dinge bet burýdan da úreılenip qalǵandaı. Biz – bunyń óte qaýipti ekenin sezinbeıtin sııaqtymyz.  О́ıtkeni dinsizge jaqsy nárseni úıretý óte qıyn ǵoı!     

         –Oılaryń – oryndy. Biraq, jalpy alǵanda dinge degen betburys qarqyndy. Ásirese, dinge den qoıǵan jastardyń kóbeıgeni qýantarlyq. О́kinishke qaraı, olardyń arasynan keıbireýleri jat aǵymdar jeteginde ketip jatqany qynjyltady. Teris pıǵyldaǵy dinı aǵymdarǵa tosqaýyl qoıatyn ámbebap shara –dindi jańǵyrtý (reforma), basqa jol joq ekendigi jasyrýǵa bolmaıtyn shyndyq. Endeshe, adamzatty osyndaı tyǵyryqtan alyp shyǵatyn Quran-Kárim týraly qysqasha toqtalaıyq.   

         Quran-Kárimde – 114 súre, 6236 aıat bar. Quran-Kárim – Allanyń úkimderi bolyp sanalady. Bul – jaratqannyń belgilegen zańdary degen sóz. Islam ǵylymy 20 bólimnen turady. Olardyń 80 salasy bar. Osyndaı kúrdeli, taǵdyrly jol aıryǵy kezeńinde biz jahandanýdyń daýyl-dúleıinen adamzat urpaǵyn saqtap qalýǵa qyzmet etetin, múmkindik týǵyza alatyn, onyń ishinde tól halqymyzdyń tekti qasıetin, bolmysy men sanasyn, rýhanı dúnıesin saqtap, jalǵastyra alatyn, álemdik ǵylymǵa jańadan qosylǵan, jaratýshy ıemizdiń kórkem uly esimderimen rýhtandyrylǵan «Iаsın» tehnologııasy jáne «Qazyǵurttaný» ınstıtýtynyń baǵdarlamasyn usynyp otyrmyz. Reseıde, Tatarstanda, Qyrǵyzstanda, Qytaı Halyq Respýblıkasynda jáne Birikken Arab Ámirliginde bul baǵdarlamanyń tusaýkeseri tabysty ótti jáne osy memlekettermen baılanys jalǵasýda. «Iаsın» tehnologııasy jáne «Qazyǵurttaný» ǵylymy – osy sala boıynsha jarııalanǵan kózqarastardy jınaqtaǵan, álemdik ǵylymı jetistiktermen nárlengen, tekti ata-babalarymyzdyń sanǵasyrlyq dástúrli urpaq tárbıesimen tamyrlanǵan, búgingi ómirmen sabaktastyrylǵan jańa ǵylym.

         Alla-Taǵala ózi taǵaıyndaǵan paıǵambarymyz Muhammed( s.ǵ.s.) arqyly adamzat ıgiligi úshin túsirilgen qasıetti Quran-Kárim, onyń ishindegi Allanyń 99 Sıpat-Esimderi, osy Esimderdiń qasıetteri týraly jáne adamdar sol qasıetterge qalaı ıe bolatyny paıǵambarymyzdyń súnetterinde aıtylǵan. Biraq, adamzat О́rkenıetiniń sońǵy 100-150 jylda qarqyndy damyǵany eskerilmesten, Islam ǵylymy áli kúnge adamdarǵa Fıkh, Ahlaq, Sharıǵat, Tarıhat, Maǵrıfat, Aqıqat joldaryn jańǵyrtyp damytpaı, eski maǵynadaǵy ádistemelikter arqyly túsindirilýde. О́z zamanynda eldi basqarýǵa, halyqqa dindi túsindirý úshin jazylǵan bul Islam ǵylymdary, ádistemelik quraldar – Qurannyń ózi emes! Osy ǵylymdar, ádistemelik quraldar sol burynǵy kezeńdegi deńgeıinde qalyp, naǵyz ıslam dinine tusaý bolyp, búginde ony teris nasıhattaýda. Al, naǵyz ıslam dini – aqıqat pen parasattylyq, adamgershilik pen kishipeıildilik sekildi kisige qajetti qasıetterdi darytatyn uly ilim!

         Paıǵambarymyzǵa berilgen sáýegeılik habarlar, Quran-Kárim, naǵyz ıslam dini, hadıster men bolashaqta bolatyn oqıǵalardyń mańyzdylarynyń keıbireýleri sońǵy 150 jylda arabtyq shovınızmniń sebebinen búginge deıin jarııa etilmeı keledi. Osyndaı kópshilikke jarııa etilmegenderdiń birazyn, kóziniń tirisinde-aq Áýlıe atanǵan ataqty ǵalym Máshhúr Júsip Kópeıulynyń ustazy bolǵan babamyz, ǵulama ǵalym Bekasyl Áýlıe taýyp, zerttep  «Juldyznama» atty qoljazba eńbegin shákirti – aıtysker aqyn Qazanǵap Baıbolulyna amanatqa qaldyrǵan. Osy «Juldyznamada» Muhammed (s.ǵ.s.) paıǵambarymyz aıtqanyndaı, «Bolashaqta Tashkend degen qala bolady, ol qala Nurly Mekenniń qubyla tusynda, al ol nurly mekenniń kún shyǵys tarapynda on eki myń musylman sheıit bolǵan Nur meken eli bolady. Sol  mekendi basqaratyn topty ózim jánnatqa alyp kiremin» degen. Mine osy aıtylǵan Kıeli taý – Qazyǵurt taýy. Al Nur meken eli – Qazaq eli! 

         Paıǵambarymyzdyń osyndaı sáýegeıli habarynda bizdiń búgingi qoǵamymyz, Alla-Taǵalanyń Nur sıpaty Qazaqstanǵa berilgendigi, Máńgilik Elimizdiń turǵyndary adamzattyń eń ozyq oıly jandary bolatyny jaıly jáne bolashaqta týǵan jerimiz «Nur mekenge» aınalatyndyǵy «Juldyznama» kitabynda aıtylǵan. Bul kitap 2005 jyly Astana qalasyndaǵy «Kúltegin» baspasynan professor Myrzataı Joldasbekovtyń redaksııalaýymen jaryq kórdi.

         –Joǵaryda ınstıtýt eńbekteriniń tusaýkeserleri shet elderde ótkizilgenin aıttyńyz. Olarǵa qandaı baǵa berildi? Qyzyǵýshylyq tanytqandar boldy ma?         

         –Bir qyzyǵy, bul eńbekterdegi keıbir málimetter barlyq Kıeli Kitaptarda da aıtylǵan eken. Budan biz beıhabar edik. Osy asa qundy materıaldarǵa  shet el ǵalymdary men qarjygerleriniń Álem mıllıarderler klýby atynan A.Tarasov bastaǵan top múshelerinen biz kútpegen erekshe qyzyǵýshylyqty baıqadyq. Sóıtip olarmen birlesken «Adamzattyń Rýhanı Birlesý jáne Jańǵyrý ortalyǵy  – «Qazyǵurt»  atty  úlken joba ómirge keldi.

         –Qoǵamda birazdan beri Ulttyq birtektilik máselesi aıtyla bastady. Bul – ulttyq birlikke, rýhanı úılesimge bastaıtyn jol desek, qatelespespiz. Onyń uıytqysy kim bolý kerek?

         –Halyq pen bıliktiń arasyndaǵy rýhanı úılesimdiliktiń tiregi – Qazaqstan Musylmandary Dinı Basqarmasy bolýy tıis! Eger osy úılesimdilik zaman talabyna saı bolsa, qoǵam arasynda keleńsiz jaǵdaılardyń aldyn alýǵa bolar edi.  Atap aıtar bolsaq, elimizdiń ár jerinde ekstremıstik kózqarastar,  jastarymyzdyń syrtqy kórinisinde ótken ǵasyrlardan  qalǵan, jat eldikterdiń turpaıy bolmystaryna elikteýi eriksiz kózge túsip júr. Ásirese sońǵy 3-4 jyldyń ishinde kóshelerde, saýda ortalyqtarynda, qoǵamdyq  kólikterde, qaısy qoǵamdyq oryndy alsańyz da, barlyq jerde hıdjab kıgen qyzdar men saqaldy jas azamattar sany eselenip, kún saıyn artyp keledi. Al solarmen suhbattassań, myna aqparattyq zamanda ómirden óz ornyn, materıaldyq qajettiligin sheshe almaı, óziniń  bar tapqan shyndyǵy – syrtqy kıimderin ózgertip, saqal qoıýmen shektelip, arab-batys mádenıetine elikteýshilerdiń jeteginde júrgender ekenin uǵasyń. Bilimge degen senimsizdik, bolashaqqa degen  eskishe kózqaras, «taǵdyrym osylaı jazylǵan shyǵar, ony bir Alla ǵana biledi», dep oılaıtyn olar qoǵamdyq jaýapkershilikten qashqaqtap, óz-ózderin aldap, jubatýda t.s.s. Bıliktegi keıbir qyzmetkerlerdiń jónsiz is-áreketteri, quqyq qorǵaý qyzmetkerleriniń ozbyrlyqtary jáne keń etek alǵan paraqorlyq sııaqty keleńsiz jaǵdaılar – jastarymyzǵa artyp otyrǵan úmitimizdi úzetin, naǵyz qastandyq der edim.

         –Demek, Memleket te ulttyq ıdeologııaǵa, áleýmettik-ekonomıkalyq damýǵa basa mán berip, jastardyń meılinshe tolyq jumyspen qamtylýyna, ómirden óz oryndaryn taýyp, materıaldyq qajettilikterin sheshýine, Abaı atamyz aıtqandaı, dúnıeniń bir kirpishi bolyp qalanýyna jaǵdaı jaratýy kerek deısiz qoı!

         –Durys aıtasyz. Biz burynǵy ǵulamalar aıtyp ketken «adamdy adam etetin – eńbek» ekenin eshqashan esten shyǵarmaýymyz kerek. Osyǵan oraı, Elbasynyń «Jalpyǵa ortaq Eńbek qoǵamy» baǵdarlamasy aıasynda búkil qoǵam músheleriniń eńbekpen qamtylýyna qol jetkizsek, kóptegen másele óz-ózinen sheshiler edi. Tek eńbektiń durys baǵalanyp, eńbekaqynyń laıyqty, ádil jáne ýaqtyly tólenýine kúsh salýymyz qajet. Biraq halqymyzdy rýhanı jańǵyrtýsyz olardyń tolyq júzege asýy qıyn. О́ıtkeni, Rýhanı Jańǵyrý – Máńgilik El ańsary, kemel keleshek kepili, Elbasy usynǵan osy uly ıdeıanyń júzege asýyna máńgilik qyzmet etetin basty tuǵyr dep esepteımin.

         –Ony júzege asyrýǵa qandaı uıym naqty qoldaý kórsete alady?

         –Biz usynyp otyrǵan, elimizdegi asa kúrdeli problema – «Qazaqstan halqynyń rýhanııatyn jańǵyrtýdy» tolyq sheshýge qomaqty úlesin qosatyn, Elbasymyzdyń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» Joldaýyna arnaıy daıarlaǵan «ULTTYQ RÝHTYŃ ULY JOBASY» baǵdarlamasynyń ǵylymı negizdemelerin, ádistemelerin retteýge atsalysatyn, bedeldi ári quzyrly mekeme – Prezıdentimiz ben Elimizdiń  senimine bólengen, durys baǵyt pen týra jolǵa qoldaý kórsete alatyndaı múmkindigi bar Qazaqstandaǵy birden-bir respýblıkalyq uıym ol – Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy!

         Al, «Akademık A.Aqaevtyń "Iаsın" tehnologııasy jáne "Qazyǵurttaný" ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń qyzmetkerleri QMDB-men birlesip bir baǵytta, bir maqsatta jumys jasaýǵa daıar ekendigin ashyq túrde málimdeıdi.   

         Uly ustaz Ábý Nasyr ál-Farabı babamyzdyń «Adamǵa tárbıe bermeı turyp, bilim men ǵylymǵa úıretseń, ol júrgen ortasyna  apat ákeledi» degen sózi bar. Osy turǵydan alǵanda «Iаsın» tehnologııasy jáne «Qazyǵurttaný» ǵylymı-zertteý ınstıtýty usynyp otyrǵan «Qazaqstan halqynyń rýhanııatyn jańǵyrtý» nemese «ULTTYQ RÝHTYŃ ULY JOBASY» baǵdarlamasy halqymyzdyń uly murattarynyń negizi bola alady dep oılaımyn. Osylaı Táýelsiz Elimizdiń ulttyq tulǵalary elin-jerin qorǵaı alatyn, dilin buzbaıtyn, tilin saqtaıtyn, álem halyqtaryna úlgi-ónege bola alatyn, olarmen beıbit ómir súre alatyn naǵyz parasatty azamat bolyp qalyptasyp, adamzat urpaǵyn rýhanı birlesý men jańǵyrýǵa jetkizý arqyly Qazaq Eli men Jeri – Jer planetasyndaǵy altyn besikke aınalady dep senemin!

         –Salıqaly suhbatyńyzǵa rahmet! Eńbegińiz el bıligi, din tizgini, dil jaýapkershiligin ustaǵan azamattar tarapynan eskeriledi dep úmit eteıik.

Suhbattasqan Qutmaǵambet QONYSBAI,

Mádenıet qaıratkeri