Dos Kóshim: "Beti ashylǵan" Reseı jan-jaǵyndaǵylardy "jeı" bastady

Ýkraına jáne Reseı  arasyndaǵy teketiresti  qarym-qatynas  kúnnen kúnge shıelenisýde.  Orys analıtıkteriniń pikirinshe,  Ýkraına –Reseı konflıktisi sharyqtaý shegine jetti.  Munyń birinshi sebebi,  osy  ýaqytqa deıin Ýkraına men  Reseı tyǵyz baılanysty bolyp keldi. Sondyqtan, aldaǵy ýaqytta barlyq salada baılanystyń úzilýi eki elge kedergiler keltirýi múmkin. Ekinshiden, Reseı tarapy taǵy da "Ýkraınanyń ońtústik jáne shyǵys aımaqtaryndaǵy orystardy qorǵaý" degen syltaýmen, Ýkraınanyń terrıtorııasyna "qol suǵýy" ǵajap emes.  Úshinshiden, Ýkraına AQSh -qa arqa súıep otyr. Tórtinshi, besinshi... Alaıda, qazirgi  ishki jaǵdaıy turaqsyz bolyp otyrǵan Ýkraınanyń Reseımen kúresýge múmkindigi  bar ma? Bul qaqtyǵystyń sońy  nege  aparýy múmkin? Jáne Reseıdiń "№1"-shi odaqtasy - Qazaqstanǵa,  ıaǵnı bizdiń elge qandaı áseri bolmaq?

Osy jáne ózge de  máseleler  haqynda belgili saıasattanýshy, «Ult taǵdyry» qozǵalysynyń tóraǵasy Dos Kóshimniń pikirin bilgen edik...

Ýkraına men  Reseı  arasyndaǵy qarym  qatynastyń álsireýi  2004 jyldardan  bastaldy. Saıasattaný  ǵylymynda  «agent vlııanııa»  degen  túsinik  bar.  Iаnýkovıch  Reseı men Ýkraına  arasynda  sol «agent vlııanııanyń» rólin oınady.     Iаnýkovıch  arqyly  Reseı  óz saıasatyn  júrgizýge  talpyndy.  Bul  Iаnýkovı chtyń  bılikke  kelýimen bastalǵan  Reseı jospary  dep oılaımyn.  Al, qazir  bul  másele  óziniń  sharyqtaý  shegine  jetken sekildi. Reseı  Qyrymdy alatyn kezde  onyń  bıligi  de, halqy  da,  oppozısııasy,  zııaly qaýymy - báriniń  birge  qoldap,  bir týdyń  astyna birige  qalǵany qaýipti  sekildi.  Bul bolmaǵan jaǵdaı.  Reseıdiń  Qyrymdy  jaýlap  alýdy erte  bastaýynyń  taǵy bir dáleli, Ýkraınadaǵy  tártipsizdikti  jasaǵandardyń  bári  «Svoboda» partııasynyń  ókilderi.  Bular «ásire ultshyldar»  degen ataq  taqqan burynnnan  bar,  biraq  halyqtan  qoldaý  tappaǵan partııa. Iаnýkovıch kelgen soń,  birden  qoldaýǵa  ıe  bolyp, óse  bastady,  «sekirip» shyqty. Bul partııa   erterek  jáne ádeıi  daıyndaldy.  Demek,  Reseıdiń  «arnaıy  organy»  retinde  qalyptasyp, keıin «buzaqy»  dep  kórsetý  úshin arnaıy jasaqtady.  Bul da ssenarııdiń bir baǵyty, burynnan  josparlanǵan másele.  Biz «Reseı -Ýkraın  terrıtorııasyn basyp aldy» dep shýlap  jatyrmyz. Biraq  qýanarlyq  bir  jaıt bar.  Bul Ýkraınanyń endi  Keden Odaǵyna,  Eýrazııalyq Odaqqa kirmeıtindigi.  Demek,  Ýkraına  kirmese,  Reseıdiń  oıy,  ımperııashyl  pıǵyly júzege  aspaıdy.  Kishigirim  eldermen ǵana  shektelip  qalatyn boldy.  Al,  Ýkraına  kirer bolsa,  ol kádimgideı  derjavalyq  sıpat alatyn edi. Sondyqtan,  Ýkraına eliniń,  jeriniń bir  bóligin  qurban ete otyryp,  bizdi  de qutqaryp  qalýǵa sebin  tıgizdi  dep  oılaımyn. Sondyqtan,  bul bir  jaǵynan úlken jeńis. Jeńiske  báribir birnárse  berý  kerek. Meni  alańdatatyn másele - Reseıdiń «qaımaqtarynyń»  bári:  zııaly  qaýymy,  óner adamdary,  oppozısııasy  túgeldeı bir kúnniń  ishinde  derjavalyq baǵytqa ketkeni. Tek  Makarevıch  sekildilerdiń  aıtqany  ǵana bolmasa,  basqalary ishteı qoldamaıtyndar bolsa da, kópshilikten  kórinbeı qaldy. Degenmen,  Reseı 99% bir  jaqqa  shyqqany  bizdi  shynymen tiksintip tastady. Eń  sońǵysy, dál osy  ssenarıı Qazaqstanda  bastala  bastady.  Qazir «Ult  taǵdyrynyń»  oblystardaǵy  fılıaldary  bizge  habarlap jatyr.  Oblystardyń  bárinde osy baǵyt bastaldy. Burynnan  beri  Reseı  tarapynan  olardyń  ıdeologııasyn  nasıhattaýǵa aqsha  bólinetin.  Qazir  munyń  jańa  baǵyty paıda boldy.  Bul  buryn  keńes  úkimetin ańsaıtyn egde adamdarmen jumys isteıtin bolsa,  qazir  jastardy  úgitteı  bastady. Mundaı nasıhatty «Nasha gazeta», «My rýsskıe,  my  slovıany» saıttarynan ashyq kórýge  bolady. О́skemen, Qaraǵandyda  da mundaı  kezdesýler boldy. Qysqasy, bizdiń  orystildi  oblystarda  qozǵalys bar. Demek,  belsendi  túrde bizge  jospar daıyndalýy múmkin,  bul  Reseı saıasatynyń  bir kórinisi.   О́kinishke  oraı, bizde  oǵan qarsy  turatyn kúsh joq.

   Menińshe,  Ýkraın  halqy  Qazaqstan halqynyń  olarǵa  qandaı  baǵa  beritinin   bilýi kerek. Bizdiń  jazǵan maqalalarymyzdy, úndeýlerimizdi  Ýkraına baspasózine  jiberýimiz qajet. Osyndaı máselelerdi  múmkinshiligimiz bolsa,  Ýkraınaǵa qarapaıym halqymyzdyń «Biz sizdermen birgemiz»  degen sekildi oıyn jetkizý kerek.

  Reseı-Ýkraına máselesi  ǵalamdyq deńgeıde  bolǵannan keıin halyqaralyq uıymdardyń, AQSh-tyń, Eýroodaqtyń  kelesi qadamdaryna  tikeleı áser etetin bolady. Olardyń Reseıge  qarsy   is-áreketterine,  sanksııalaryna  meniń qarnym ashyp otyr. 33 adamdy Amerıkaǵa barmaıtyndaı etip, olardyń aktıvterin jaýyp tastaýy  balanyń oıyny sekildi bolyp kórinedi. Sebebi, dál mynadaı jaǵdaıda batys  odan góri  qatqyl is-áreketterge  barýy kerek edi. Túsinemin, sońǵy  kezdegi  ekonomıkalyq daǵdarysqa baılanysty shyǵynǵa barǵysy kelmeıdi. О́ıtkeni,  báribir qarama-qarsy olardyń da joǵaltary bar. Biraq, salystyryp qarasaq, dúnıejúzilik jalpy taýar jóninen  Reseı 1,5% bolsa, AQSh pen Eýropada 51 %.  Sondyqtan,  olar 2-3% tómendese de,  biraq  báribir sol  qadamǵa barýy kerek edi. Sol kezde ǵana Reseıdi «jazalaǵan» bolar edi. Ekinshi másele,  KSRO quramynda bolǵan memleketterdiń bári eki udaı kúıde qaldy.  Olar da ashyp  aıtýy kerek, Ýkraınamen arazdyqqa baryp  otyrǵanda,  basqa elder de sekemmen qarap, shyndyǵyn ashyp aıtyp, sondaı konflıktke barýǵa tyrysýy kerek. Sebebi, Reseı  jan-jaǵynjaǵylardyń bárimen soǵysa alatyn deńgeıde emes. Kútip otyra berse, ol aqyryndap «jeı» bermekshi. Bir ret "betteri ashylǵan"  soń, nege bolsa  da barady. Al, qazirgi kezde qaýip kútip  otyrǵandar (onyń ishinde biz de barmyz), ózderiniń oıyn ashyq aıtatyn bolsa, ózderiniń sodan alǵan sabaqtaryna baılanysty ishki jaǵdaıdy durystaýǵa, qalyptastyrýǵa jaǵdaı jasaýy kerek. Sondyqtan, másele eki nársege baılanysty  sheshimin tabady: Reseıdiń kórshileri – postkeńestik elder jáne  batystyń óte  qatań túrdegi kózqarasy. Eger ondaı nárse bolmasa, Reseı  biraz  nárseni búldiredi. Reseıdiń bıýdjeti Nıý-Iorktiń bıýdjetimen teń. Álem Reseıdi úlken el, derjava sekildi qaraıdy. Al,  shyn máninde qırap bara jatyr. Meniń oıymsha,  Pýtınge osy is-áreketter kerek. Sebebi,  aqshany sol jaqqa aýdaryp  jatyrmyz degen sekildi syltaý tabýy múmkin. Eger Batys naqty  sharalar jasaıtyn bolsa, Reseıdi ekonomıkalyq  turǵyda tizerletýge tolyq kúshteri bar. Biraq,  nege ekenin  qaıdam,  batys ol  qadamdarǵa  baryp otyrǵan joq.  Taǵy  bir kóńil bólerlik jaıt,  Qytaı pozısııasy. Qytaı bul máselege  qatysty turaqsyzdyq kórsetti. Olardyń abaılap qadam jasaýyna ózderiniń ishki máseleleri:  Tıbet, uıǵyr máseleleri bar.  Alǵashynda Reseıdi jaqtasa, keıinirek halyqaralyq normalar saqtalýy kerek dep bura tartty. Qytaıǵa AQSh-qa jalǵyz qarsy  turǵannan góri  Reseımen birlesý kerek. Biraq Reseıdiń qurdymǵa ketip  bara jatqanyn kórgennen keıin,  oǵan tym jaqyndaı berýge de júreksinedi.

   Ýkraına jaǵdaıy bizge yqpal etýi múmkin. Sebebi,  osynda aıtylǵan barlyq máseleler, krıterııler Qazaqstanǵa  tikeleı qatysty. Bizdegi qıynshylyǵy  - bizde orystardyń óptigi, ekinshiden bizdegi dıasporanyń bári orystildi jáne orystyń jaǵyna shyǵatyny. Qysqasy, 4 mln. Orys, 2 mln. Dıaspora, qysqasy 6 mln. Sondyqtan, bizdegi jaǵdaı eki ese qıyn.

Jazyp alǵan  Janııa Ábdibek