Qazaq kóshin jandandyrýǵa qandaı qadamdar kerek?

Búginde ár úsh qazaqtyń biri ózge elderde turyp jatyr. Jáne  qazaq kóshine jasalǵan qııanat qazaqqa jasalǵan qııanat emes pe? Elimiz egemendik alyp, álemge jar salyp, Elbasymyz tarydaı shashylyp ketken álemdegi qandastaryn qarashańyraq astyna shaqyra bastaǵanda shattanbaǵan qazaq balasy qalmaǵan shyǵar. Sol qıyn-qystaý kezdiń ózinde úkimet kóshti birshama jandandyrǵan edi. Shetten aǵylǵan qazaqtarǵa qarap, jyldyq josparlar jasap, jyl saıynǵy bólinetin kvota bekitilip, soǵan qaraı kelgen qandastarymyzdy ornalastyrý júzege asa bastady.  Alaıda,  belgili adamdardyń men toptardyń kóshtiń mańyn tabys kózine aınaldyra bastaǵan soń, qazaq kóshi bir mınıstirlikten kelesi bir mınıstirliktiń tabaldyryǵyna telmirip, basynan baǵy taıa bastaǵan edi. Baǵy taıǵan qazaq kóshin Másimov úkimeti  tusaýlap, Ahmetov úkimeti múlde shiderlep tastady.

Bıliktegi qazaqqa jat oılylar "shetten kelgen qandastarymyz tıyn-teben, járdem-aqy úshin, ıaǵnı Qazaqstannan alý úshin keledi" dep oılasa kerek, ony toqtatyp tastady.  Biraq oǵan qarap qalǵan qazaqtar joq, óz erkimen kelýshiler burynǵydaı Otanymyzdyń topyraǵyna kelip, irge tepti. Budan nátıje shyqpaǵan soń, Ahmetov úkimeti Otanyna qonys aýdaram degen qandastarymyzdy kelimsekterdiń  dárejesine teń zań qabyldady. Turaqty tirkeýge turyp, azamattyq alý máselelerin qııamet-qaıymǵa aınaldyryp qoıdy.

Dál osy jaǵdaılardan keıin  qandastarymyzǵa jany ashyǵan jazýshy, dramatýrg Dýlat Isabekov aǵamyz Almatyda Prezıdent N.Nazarbaevtyń  qabyldaýynda bolyp, elbasynyń: «Kósh toqtamaıdy, munyń bárin tereń oılap, naqty isterge qadam jasaǵaly otyrmyz»,- degen sálemin jetkizdi. Iá, durys Qazaq kóshi toqtamaıdy, Qazaq kóshin toqtatýǵa eshkimniń  qaqy joq!  Árbir Qazaq balasy úshin Qazaqstan qymbat bolsa, Qazaqstan úshin Qazaqtyń ár balasy qymbat! Onsyz da tarıhta kórgen tepkimiz jetedi, endi egemendi elimiz barda kóringenniń bosaǵasyna qazaq balasyn telmirtsek, bolashaq bizge qarǵys jaýdyrar. Syrttaǵy Qazaqtardyń ult bolyp saqtalyp qalýyna qaýyp tónip, al elimizge Reseıdiń otarshyldyq arany ashylyp turǵan dál osy kezde qazaq kóshi úshin naqty isterge kóshbesek, qashan qolǵa alamyz? Endeshe,  qazaq  kóshin jandandyrýǵa qandaı qadamdar kerek?

Naqty qadam Qytaıǵa jer jalǵa berip, Qytaılar qandastarymyzdy sol jerlerge jumysshy retinde ákeledi dep úmittený emes (http://www.turkystan.kz/kz/articles/view/45364). Qytaıǵa jer jalǵa berip soltústik oblystardy qazaqylandyramyz degen áńgime aıýdyń apanynan qutylyp, aıdaǵardyń aýyzynda jutylý emes pe? Qytaıǵa jer jalǵa berip, qazaqty ákel deseń, olar tek Qazaqty ákeletinine kim senedi. Ol Soltústikti, joq Qazaqstandy qytaılandyrýdyń, ne myna Másimov úkimet basshysy bolyp turǵanda soltústikti uıǵyrlandyrýdyń joly bolyp ketpesine kim kepil? Sondyqtan, Soltústik oblystardy Qytaıdyń qolymen qazaqylandyramyz, Qytaı arqyly Reseıden qorǵanamyz deý durys sheshim emes. Odan da soltústik óńirge ishtegi jáne syrttaǵy Qazaqtardy tartýdyń tıimdi jobasyn jasaǵan jón bolar edi.

Bıylǵy 20 naýyryzda  Úkimet №248 , oralmandardy 7 oblysqa qabyldaý týraly (http://abai.kz/post/view?id=176). arnaýly qaýly qabyldapty. Durys! Atalǵan oblystarǵa shetten kelgen qazaqtardy kóptep qabyldaý kerek. Biraq óz kúshimen kelgen aǵaıyndardy basqa oblystarǵa qabyldamaı qoıýǵa taǵy da bolmaıdy. Olardyń da ózderine qolaıly jerge turaqtanýǵa quqy bar, sondyqtan ishtegi jáne syrttaǵy qazaq kóshin retteıtin úlken ortalyq qurylyp, úlken zertteýler júrgize otyryp kósh jaǵdaıyn retteýi kerek.

Qazaq kóshi úshin qandaı naqty isterge kóshemiz desek, tómendegi máselelerdi basty nazarǵa alý kerek:

1.Oralmandardy "masyl" degen kóz qarastan arylý kerek. Qaı Oralman kimge masyl bolyp jatyr? Kelgenniń bári elden kem kún kórip jatqan joq, adal eńbegimen nanyn taýyp jep, turǵan jerine, turǵan aýylǵa sińisip ketip jatyr.

2. Qandastarymyzdyń kóbisi aýyl sharashylyǵymen shuǵyldanady jáne ulan-baıtaq jerimizge aýyl sharýashylyǵan damtý múmkindigi kúshti. Biraq jer reformasy kerek, jer reformasy tek kelgen qandastarymyz úshin ǵana emes, barlyq qazaqstandyq úshin kerek. Qaı aýylǵa barsań, jer sol aýyldaǵy birneshe adamnyń qoldana ǵana shoǵyrlanǵan. Qalǵandary jerdi jýandardan jaldaıdy. Tipti, sol aýyldan kóship ketkenine 15, 20 jyl ótip ketse de, jeri áli solardyń menshiginde. Ne ózderi paıdalanbaıdy, ne paıdasyn halyq kórmeıdi, memleketke salyǵy tólenbeıdi. Mine, osyndaı jer teńsizdigin rettep, jerdi paıdalanar adamdarǵa shamasyna qaraı bólip berse, bar Qazaq úshin paıdaly bolar edi. Syrttan kelgen qandasyna jergilikti bıliktiń kómegi osylaı jasasa da bolar edi.

3. Jan-jaqtan kelip jatqan Qazaqstannyń ishki jaǵdaıyna qanyq emes.  Qazaq qalaı soltústik óńirge óz aıaaǵymen bara alady? Ol úshin arnaıy Soltústik aımaqtarǵa kóshti uıymdastyrar  jumys jasaýy kerek. Kelgen qandastarymyzdy beıimine, kásibine qaraı shaǵyn toppen aparyp ornalastyrý kerek. Jáne óz aıaǵymen basqa óńirlerge ornalasam deýshilerge kedergi bolmaý kerek. Basqa jerde adam sany asyp tasyp ketken eshteńe de joq. Al, soltústik aımaqtarǵa tek shetelden kelgen qazaqtardy ǵana emes, elimizdegi barǵysy kelgen bar qazaqqa oralmandarmen birge jaǵdaı jasalýy kerek. Soltústik óńirge qazaq tyǵyzdyǵy az jerlerge bar Qazaqtyń eriktisin barýǵa yntalandyrý jasap, jas otbasylaryna, jas mamandardy sol jaqqa oranasýǵa jebeý jasaý kerek. Osynyń bárin qamtıtyn halyqtyq kóshi-qon salasyn retteıtin organ qurylý qajet.

4. "Nurly kósh" sııaqty qatelikti qaıtalamaý kerek.  Qandastardy oqshaý ornalastyrmaı, jergilikti halyqpen tyǵyz baılanysta ómir súretin ortaǵa beıimdep,  jumyspen qamtyp, el yntymaǵyn kúsheıtý kerek.

Qoryta aıtqanda, qazaq kóshimen aınalysatyn belgili organ jáne kósh týraly, kóshtiń jaǵdaıy týraly tolyq málimet alatyn aqparattyq orta kerek. "Torǵaı soısa da qasapshy soısyn" deıdi ǵoı. Qazaq kóshimen qalaı da kóship kórgen kósh jaıyn anyq biletin adamdar aınalyssa durys bolar edi. Soltústiktik óńirlerdi qazaqylandyrý týraly tájirıbeli adamdardyń jańa joba jasap daıyndap, úkimetke usynyp júzege asyrar bolsa Qazaq úshin úlken jaqsylyq bolar edi. Qazaq kóshi úshin óz úlesterin qosyp júrgen, úkimetke jańa zańǵa óz qarsylyqtaryn jáne azamattyq alý, turaqty tirkeýge alý jaǵynyń qıyndyqtaryn aıtyp hat jazyp júrgen aǵalarymnyń bas qosa otyryp, jańa Qazaq kóshiniń jobasyn daıyndap shyǵýlaryn ótinemiz! Qazaq kóshin retteý tek syrttaǵy Qazaq úshin emes, barlyq Qazaq úshin ózekti másele.

Qurmetti, oqyrman!  Kazaq  kóshin damytýǵa baılanysty alyp-qosar oı-pikirińiz bolsa, marhabat!

Qurmethan Turdybek