Aqberen Elgezek: Internet-konferensııa(II jaýap)

Bul jer qazaqqa tolmasa, basqaǵa tolady

Maqsat Erbolat : -  Taǵy bir surak, qazaq kóshi týraly ne aıtasyz? Elimizde óz qandastarymyzdyn azamattyq alý qıyn, al syrttan kelgen sportshylardyń azamattyq alý ońaı,tipti ony óz basshylarymyz artynan júgirip júrip alyp beredi. Qazir muny sport jane týrızm agenttigi azamattyq alyp berýde qarqyndy jumys jasap júr!

- Qazaq kóshi qańtarylyp turǵany ras. Jáne bul óte durys emes dep esepteımin. Bul jer qazaqqa tolmasa, basqaǵa tolady. Osyny qaperge myqtap túıip alyp, shettegi qazaqty atamekenge oraltpaı, isimiz ońalmaıyn dep tur. Halyqtyń kóptigi kóptegen oń ózgerister ákeler edi.

Birinshiden, aıbynymyz artady.

Ekinshiden, básekelestik paıda bolyp, qoǵamnyń ár salasynda  halyqtyń belsendiligi kúsheıedi. Báseke kúsheıgen jerde sapa paıda bolady, t.t.

Men jaqynda kóshi-qon polısııasyna arnaıy baryp, shetten kelgen qandastarymnyń qandaı jaǵdaıda dýshar bolatyn óz kózimmen kórdim. Orys tilin bilmeıtin qazaqtardyń qujattaryn qabyldap otyrǵan mamandar shúldirlep, jekip, onyń ústine óte mádenıetsiz sóılesedi eken. Tipti adam dep eseptemeıdi. Soǵan kózim jetti. Qatty yzalandym. Jatqan da qatqan bıýrokratııa! Ana qaǵazdy ákel, myna qaǵazdy apar, ary tur, beri tur, kele berme, pálen-túgen degen qojańdaǵan qyzmetkerlerdi kórip-estip turyp, osy eldiń azamaty bola tura qatty qorlandym jáne sumdyq uıaldym.

Oý, Atamekenine óz kúshimen kelip jatqan baýyryńdy qushaq jaıa qarsy alyp, keri qaıtyp ketpesin dep baryn salyp, bárin isteý kerek qoı! Demek sondaı organdarda ultqa jany ashymaıtyn, tipti memleketimizdiń aldynda turǵan qaýip-qaterden beıhabar, strategııalyq oılaý qabileti joq basshylar otyr degen sóz! Men tipti, shetten kelgen qazaqtyń qujatyn der kezinde jasap bermeı, kerisinshe kedergi keltiretin mundaı qyzmetkerlerdi Otanyna opasyzdyq jasap otyrǵan adam dep bilemin.

Oralman : -  “Oralman” sizdiń kimińiz?

- Mende oralman degen uǵym joq. Mende baýyrym degen ǵana túsinik bar.

Brat:  -  Ábeke qalaısyz? Bári jaqsy, úı-ishi qalaı, aman-esen be?

- Qudaıǵa shúkir, baýyrym, jaman emespiz! О́ziń de aman júr!

Qazaq eli ulany: -   Aqberen aǵa, sońǵy ýaqytta jýrnalıstıkamen aınalysyp júrsiz. Bul isińizdiń poezııańyzǵa salqyny tıip júrgen joq pa? Sebebi, ádebıet uzaq oılanys-tolǵanystyń jemisi bolsa, jýrnalıstıka kúndelikti kúıbeń tirshilikten aryla almaıtyn nárse ǵoı.

- Birinshiden, men jýrnalıst emespin. Jáne bulaı aıtýǵa da haqym joq. Naǵyz jýrnalıst bolatyn mende qabilet te, tájirıbe de joq. Meniń bar tyndyrǵan sharýam – ol Ult.kz saıtyn ashyp, másele kóteretin azamattarǵa sapaly alań jasap berý ǵana boldy. Al, endi saıttarda, áleýmettik jelilerdegi pikir bildirip jatsam, ony pýblısıstıka dep ataýǵa bolatyn shyǵar. Al, shyǵarmashylyqqa salqyn tıetindeı, men kúni-túni maqala jazyp, kodırovka, montaj jasap jatqam joq.

Asqar: -  búgin Elbasy egemendigimizdi eshkimge bermeımiz degen málimdeme jasady. Munyń astarynda ne jatýy múmkin? Shynymdy aıtsam, elbasynyń mundaı tosyn málimdemelerinen qorqatyn boldym. Aqpanda «Qazaq eli» degendi shyǵaryp, artynsha devalvasııany burq etkizdi… Sol sekildi qaıtalanyp júrmes pa eken?

- Elbasy «táýelsizdigimizdiń bir túıirin de eshkimge bermeımiz» dep aıtpaǵanda, kim aıtý kerek?! Bárimiz aıtamyz ǵoı. Biraq eldiń basshysynyń mundaı sózi syrtqa ses, jaýǵa aıbar bop qabyldanady. «Qazaq eli» degen ataýdy da qabyldaımyz degeni de jaman sóz dep aıtýǵa kelmes. Bárimiz balasha qýanǵanymyz esimizde shyǵar. Artynan ne bolǵany, ol basqa másele. Saıasat degen san qatparly, kaleıdoskop sekildi dúnıe ǵoı. Bir sheshimniń bir zııany bolary zańdy, eń bastysy on paıdasy bolsa, bolǵany... Ne jasalsa da, Jaratqan qaıyryn bersin dep tilek tileýden jańylmasaq deımin.

Erkebulan Tolqyn: -  Assalaýmaǵaleıkým, Aqberen aǵa! Sizge qoıar saýalym: qazirgi jastar saıasaty haqynda ne aıtaryńyz bar? Jastar aýyldan jappaı aýyp jatyr. Ne jumys joq, ne aýyldyń jaǵdaıy máz emes. Nege bir kezderi gúldenip turǵan altyn besigimizdi “qańyratyp” aldyq? Sizdiń osy salada da biraz aıtar usynystaryńyz ben qosar úlesterińiz bar ekenin bilem. Álde bizdiń bılikte ózińiz aıtqandaı, jastar saıasatynyń fılosofııasyn uǵynatyndaı jan qalmady ma? Qazaq eliniń bilim berý júıesindegi máseleler de shash etekten. Qýatty Qazaqstan qurý úshin de sapaly bilim qajet emes pe? Sapaly bilim qazirgi tańda qaǵaz betinde ǵana. Shyn máninde bes eshkini aıdap, ysqyryqtary jer jaryp tur.

- Erkebulan,  jastar saıasaty jóninde áńgime qozǵasaq, bul suraǵyna jaýapty oqyrman eki kún oqıdy. Sondyqtan qysqasha aıtqanda, eń aldymen jastardyń problemasyn naqtylap anyqtap alyp, soǵan qatysty naqty sheshimder qabyldanbaıynsha, eshteńe ónbeıdi. Eki ret zań jobasynyń qaıtarylýynan jastarmen jumys jasap otyrǵan quzyrly organdar shyn máninde jastar arasyndaǵy problemalardy bilmeıdi, bilse de, olardy sheshýdiń joldaryn naqtylaı almaı jatqandyǵy bilinip qaldy. Árıne, oǵan kóptegen faktorlar áser etedi. Jastar saıasatymen tek bir ǵana mınıstrlik nemese komıtet emes, barlyq memlekettik organdar aınalysý kerek. Sebebi, jastyń ómiri barlyq salaǵa qatysy bar. Jas adamnyń bilim alýynan bastap, onyń densaýlyǵy, quqyǵy, jumyspen, baspanamen qamtamasyz etilýi, bıznespen aınalysýy taǵysyn taǵy tolyp jatqan máseleler qamtylýy tıis. Jastar saıasatynyń tabysty nátıjeleri tek fleshmob, aksııalar, shýyldaq forýmdarda ǵana emes, eń aldymen, áleýmettik máselelerde, kúndelikti ómirde kórinis tabýy tıis.

Men Erlan Júnisti qazaq poezııasynyń úlken oljasy dep bilemin

Askar: -   Erlan Júnistiń shyǵarmashylyǵy týraly oıyńyz qandaı? Siz Erlandy “kóre” almaıdy dep estip qalamyz.

- Bul Erlan ekeýmizdiń dostyǵymyz, erekshe qarym-qatynasymyz jaıly bilmegen adamnyń áńgimesi nemese sol úlken dostyqty «kóre almaı» júrgen mysyqtileý aǵaıynnyń ózi sekildi taratyp júrgen sasyq áńgimesi dep oılaımyn. Men Erlan Júnisti qazaq poezııasynyń úlken oljasy dep bilemin. 2000-shy jyldardyń basynda kelgen úrkerdeı býynnyń ishinde Erlannyń juldyzy alabóten jarqyrady, aıaq alysy kóbinen erek boldy, qoltańbasy erte qalyptasqan edi. Erlandy men maqtaǵannan oǵan kelip keteri joq, men onymen maqtanamyn dep aıtqym keledi. Sebebi, ol tek meniń ádebıettegi jáne ómirdegi dosym ári inim ǵana emes, ol meniń rýhanı syńarym. Eshkim bilmeıtin syrymdy Erlan ǵana biledi. Onyń eshkim bilmeıtin syryn men ǵana bilemin. Onyń anasy - meniń anam, meniń anam – onyń anasy. Bizdi bóletin bir ǵana dúnıe bar – ol poezııadaǵy baǵytymyz, dúnıe qubylystaryn kóre alatyn aıyrmashylyqtarymyz ǵana. Basqa bólip alarymyz joq.

Bolashaq: -  Erteńgi el tizginin ustaıtyn azamattar mynaý dep kimderdi ataı alasyz? Ultshyldardyń bılikke jetýi múmkin be?

- Ekinshi suraqtan bastaıyn. Eń aldymen, ultshyldar degenimiz aspannan salbyrap túsken azamattar emes, olar osy eldiń otanshyl oǵlandary, osy eldiń saıdyń tasyndaı sapta júrgen sarbazdary. Olar bılikke kelýi múmkin be degen suraqtyń ózi qyzyq oqylady eken. Ásilinde, qoǵamdaǵy belgili bir kúshter emes, qashanda bıliktiń ózi ultshyl bolý kerek dep esepteımin. О́z ultyna jany ashymaǵan memleket kimniń memleketi? El tizginin ustaıtyn azamattar jeterlik. Birsypyrasy qoǵamda belsendilik tanytyp júr, bılikte qyzmet etip júrgender de bar.

Dánishpan: -  5 jyldan keıingi Aqberennyń armandǵan Qazaqstany….

-Qazaqtyń eńsesi kóterilgen, qazaqpen qosa dalanyń eńsesi kóterilgen Qazaq Eli...

Abaı: -  Búgingi qazaq poezııasy jaıly ne aıtasyz? Keshegiden alary qaısy? asqany qaısy?

- Qazaq poezııasy ári damydy ári toqyrady. Damyǵany – jańa oı, tyń teńeý keldi. Toqyraǵany – til jutańdady. Poezııa – zamandar jarysy emes, ár kezeńniń oılar jıyntyǵy.

Almaty azamaty: - Biz suhbatyńyzda «Poezııa qoǵamdyq problemalardy kóterýge mindetti emes» degen ekensiz. Sonda jýrnalıstıkaǵa poezııa tilimen aıta almaǵan máselelerdi aıtýǵa keldińiz be? álde naryq zamany ǵoı, ne desek te, nápaqyny óleń emes, jýrnalıstikpen tabý úshin keldińiz be jýrnalıstıkaǵa?

- Men áli de sol oıdamyn. Azamattyq lırıka degen baǵyt bar. Biraq ol kúndelikti oqıǵalardy lenta qylyp jaza berý degen sóz emes. Al, nápaqany jýrnalıstıkadan taýyp júrgenim joq. Jumys isteımin degen adamǵa Alla О́zi múmkindikter ashyp beredi.

Jarmahan: -   О́zińizge qaısy jaqynyraq, poezııa nemese jýrnalıstıka?

- Poezııa.

Jazıra: -   Synǵa qalaı qaraısyz? keıbir aqyndar syn estise, shart synyp jatady. al, siz she?

- Ádil syndy qabyldaımyn, ádiletsiz syn bolsa, náreste-óleńimdi ólerdeı qorǵaımyn.

Alańǵa shyǵyp, eldi búlikke ıtermeleý – saıasat emes 

Qyr balasy: -   Siz saıasatqa keldim dep málimdeı alasyz ba? Kelmeseńiz, kelem degen oıyńyz bar ma? Sizdiń jazǵandaryńyzdy oqyp júrip, sizdeı adamnyń saıasatqa aralasqanyn qalar edim. Qazaqqa tulǵalar jetispeı jatyr.

- Men úshin qazaq tilinde sóıleý – saıasat. Men úshin qazaqtyń bolashaǵyna alańdaý – saıasat. Men úshin elge paıdamdy tıgizý – saıasat. Tipti, basqa ult jazbaǵan óleńdi jazý – saıasat.

Saıasat degen aryz jazyp jumysqa turyp, saıasattan kettim dep aryz jazyp kete salatyn qyzmet emes qoı. Sosyn ókinishke oraı, biraz jigitter pıket, mıtıngterge baryp, aıqaı salyp, shýlap jatýdy saıasat dep biledi eken. Áste olaı emes. Alańǵa shyǵyp, eldi búlikke ıtermeleý – saıasat emes. Saıasat degen meniń uǵymymda – halqyna qaltqysyz qyzmet etý: bilimiń bolsa bólisý, tájirıbeń bolsa úıretý, baıqaǵanyń bolsa, jasyrmaı aıtý. Qalaı bolǵan kúnde de ár qımylyń, ár sóziń ultyńnyń damýyna oń áserin tıgizse - saıasat degen sol. Ol partııa quryp, alaýlatyp-jalaýlatyp, qıratyp-búldirý emes. Jáne eń bastysy bılikke umtylý emes. Eń bastysy halyqtyń tileýin tileý, ózińniń salańda sapaly qyzmet qylý, kerek kezde Otanyńdy qorǵaý. Boldy.

Syrym: -  Bireýge qııanat jasap kórdińiz be?

- Kúnásiz, kinásiz adam bolmaıdy. О́zim bilmeıtin talaı qııanatym bar shyǵar, ony solaı qabyldaǵan sol adam men Alla ǵana biledi. Keıde kóńil-kúıdiń áserimen aıtyp qalǵan aýyr sóz, keıde jaqsy bolsyn dep zııan jasap qoıǵan is, onyń bári adam óziniń erkinen tys jasaıdy. Al, jalpy eshkimniń ala jibin attap, zııan tıgizgim kelmeıdi, sebebi, Qudaıdan qorqam. Adamnan jasyrǵandy Alladan jasyra almaısyń.

Madına: -   Qazaqtyń jas býyny retinde aıtyńyzshy: Búgingi bıliktiń tarıh betinen óshire almas “qara tańbasy” qaısy? Qudaı nazar salsa aldaǵy 5-10 jylda jibergen qatelikterin túzete ala ma? Qandaı qatelikterin mysaly….

- Memleket te adam sııaqty, qatelikterin túzemese, degradasııaǵa ushyraı beredi. Basynda bilmeýi múmkin, biraq onyń saldary báribir shyǵady. Meniń oıymsha, aldaǵy 5-10 jylda qazaqtyń kóshin qaıta jandandyryp, barsha qazaqty bir shańyraqtyń astyna jınasa, Alla da rıza, Alash ta rıza bolar edi dep oılaımyn. Qalǵan qatelikter kósh júre túzele beredi.

Buqar: -   Toqtaráli Tańjaryq qazaq poezııasyna qubylys bolyp keldi degenge qalaı qaraısyz?

- Kim aıtsa da, kelisem. Bizdiń jigitterdiń ishinde osaly joq.

Bekeń: -   Dinge qalaı qaraısyń,  qaraǵym? Baıaǵyda ózińdi táńirshil dep júretin biraz jurt. Keıin ıslamǵa bet burdy dep estidik…

- Meni Táńirshil dep aıtatynyn bilemin. Tipti, osyndaı adasýdyń arqasynda bir arnaıy reportaj da túsirilip, meni «qoǵamdy apatqa apara jatyr» dep te aıyptaǵan. Endi neshe túrli jaǵdaılar bola beretin ómir emes pe! Oǵan sebep – meniń óleńderimdegi eń jıi kezdesetin sóz – «Táńir» sózi. Ol qazaqtyń sózi, ol Abaıdyń sózi. Soǵan qaraǵanda «Alla» degen sóz de kezdesetinin eshkim kóp baıqaı bermeıtin bolý kerek. Al, ózim álhamdýlıllah musylmanmyn. Biraq qazaqy musylmanmyn. Ata-babam ustanǵan joldaǵy musylmanmyn.

Dara: -  1. Qazaqstannyń bolashaǵyn qazirgi júıemen qalaı elestetesiz?

Meniń armanymdaǵy Qazaq Eli ár qazaqqa unaıdy dep oılaımyn. Sebebi, ol ár qazaqtyń armany. Ol damyǵan, gúldengen, qazaq tili shyn máninde memlekettiń tili bolǵan, kórshilerinen táýelsiz, jemqorlyǵy joıylmasa da azaıǵan, qoǵamda rýhanı qundylyqtar saltanat qurǵan Qazaq eli.

2. О́zińizge senimdi adal dostaryńyz bar ma?

Allaǵa shúkir, bar.

3. Qazaqstandyq ult ıdeıasy kóterilgeni barshamyzǵa málim, sol qazaqstandyqtar meken etken eldiń qatynas tili orys tili ekeni anyq. endi Amerıkany aǵylshyndar otarlap aldy, atyn ózgertti, sol jerdi meken etken ultty joıdy deýge bolady. qazaqstandyq ult degen osy saıasattyń rýsskıı kórinisi emes pe?

Qazaqty qazaq qylmaý, ýkraındy ýkraın qylmaý, barlyq ultty orystandyrý degen zymııandyq – jalpy orys halqyna topyraq shashpaıyq, Pýtındik Reseıdiń saıasaty ekeni ras. Ol tipti, Qudaı myna qazaqtardy beker qazaq qyp jaratypty, olarǵa arnaıy til syılapty, osy negizi qate boldy dep oılaıtyn sııaqty. Alaıda, Qudaıdan kúshti kim bar? Báribir qazaq tili jasaıdy, qazaq ulty órkendeıdi, Alashymyz áli Eýrazııa keńistiginde baıraǵy senimdi jelbiregen sýpermemleket bolady. Men soǵan senemin. Jáne osyǵan qasyq qanym qalǵansha qyzmet etemin.

4. M. Shahanov bir kezde tamasha aqyn edi, biraq ol myqty saıasatker bola almaǵany ashy bolsa da shyndyq. sizdi de saıasat sahynasynan kóp kórip júrmiz, shyǵarmashylyǵyńyz shetke ysyrylyp qalmaı ma, qazirdiń ózinde aqyn Aqberenniń saıty jabyq?

- Muhtar aǵamyz qazaqtyń joǵyn joqtap, qasqaıyp shyndyqty aıtqan batyr aǵalarymyzdyń biri. Ol kisiniń qoǵamdaǵy ultshyldyq sananyń qalyptasýyna sińirgen eńbegi ólsheýsiz. Muhtar aǵanyń ult úshin jasaǵan eńbegi de, poezııadaǵy orny da tarıhta qalatyny shúbásiz. Al, men saıasatpen jyrǵap aınalysyp júrgenim joq. Sondyqtan óleńdi kelgen ýaqytynda ádemilep kútip alyp, qonaq qylyp, úıime túsirip ap júrmin. Saıtymnyń jabylyp qalǵany – ózimniń nemquraıdylyǵymnan boldy. Domenniń aqshasyn tóleı salýǵa moıynym jar bermeı júr. Onyń ústine ınternette óleńderim bar.

5. “Abaı jolynda” zamananyń tezimen kóp burmalanýshylyq oryn alǵan, tipti Abaıdy dinsiz etipte kórsetken jerleri bar, tek sońynda Ábdirahman qatty aýyrǵanda ǵana qudaıshyl bola qalady, bul uly aqynnyń beınesine kóleńke túsiretini anyq, Abaı jaıly tyń derektermen táýlesiz eldiń jazýshysynyń tilimen qaıta jazýǵa qalaı qaraısyz?

- Muhtar Áýezov qazaqqa Abaıdy tanystyryp, tabystap ketkeni úshin biz sheksiz rıza bolýymyz kerek. Ol kezde zaman basqa boldy. Uly sýretker solaı jazýǵa májbúr boldy. Al, Abaıdyń Qudaıshyldyǵy óleńderinde tur emes pe. Tipti, Abaıdaı Qudaıdy tanyǵan qazaq, áı, adam balasy joq-aý áli...

Men ondaı úlken jaýapkershilikti ala alam dep aıta almaımyn. Ol úshin kem degende Muhtar Áýezovtyń jarty talanty men eńbekqorlyǵy bolý kerek boıymda.

6. Eger sizdi bir úlken memlekettik mekemege basshy etip taǵıyndasa alǵashqy áreketti neden bastar edińiz?

- Tártipten, jemqorlyqpen kúresýden, strategııalyq josparlaýdan, jospardyń iske asyrylýyn qadaǵalaýdan.

Asqar: -   Sizge Erbol Beıilhan hat jazypty, Siz jaýap berdińiz be? Álde men jiberip aldym ba eken?

- Men Erekeńnen: «bul aıtys pa?» dep suradym. Ol joq bul jalpy ultqa tastalǵan úndeý dedi. Birinshiden, men aıtysa almaımyn, ekinshiden ol óleńge jaýap berý – qısynsyz sharýa dep taptyq.