"Jat aǵymdy birden toqtatý jaqsylyq ákelmeıdi" – Ermurat Bapı

– Siz Parlamentte kóp máseleni kóterip tastadyńyz. Din, til, urlanǵan qarajat, qala ataýlaryn ózgertýge qatysty saýaldar boldy. Nátıje qaıda, depýtattardyń sózi elenbeı me?

– Depýtattar kótergen máseleniń kóbi oryndalmaq túgili, memlekettik organdar tarapynan elene bermeıtini ras. Biraq depýtattyń pikiri Paıǵambardyń sózi emes, usynylǵan nemese kóterilgen másele ótpeli kezeńdegi memlekettik saıasattyń yǵyna sáıkes kelmeýi múmkin: bıýdjettiń múmkindigi, geosaıası jaǵdaı, halyqaralyq mindetter, eldegi qoǵamdyq turaqtylyq, t.b.

Sol sebepti depýtattar aıtatyn birqatar taqyryp tyǵyryqqa tap bolýy ábden múmkin. Biraq ásirese, halyqtyń áleýmettik-turmystyq muqtajdyǵyna qatysty máseleler atqarýshy bılik tarapynan eleýsiz qalmaýy kerek. Eger Parlament pen memlekettik organdar arasyndaǵy teketires jalǵasa beretin bolsa, eki ortada saıası daǵdarys týýy ábden yqtımal.

– Sálafıtter máselesi kúıip turǵanyn bilesiz. Biraq bul másele ázirge tek aıtylyp-aıtylyp qana qoıylýda. Depýtattardyń kóbi jat aǵymǵa qarsy. Birden toqtata salýǵa bolmaı ma?

– «Aıtylyp-aıtylyp qoıady» degenmen kelispeımin. Siz aıtpaqshy, «jat aǵymǵa qarsy depýtattardyń» bastamasymen din máselesine qatysty zańnamaǵa ózgerister engizý jóninde úrdis bastaldy. Qazir ol zańnyń jobasy daıyn bolyp, memlekettik organdar, qoǵamdyq jáne dinı uıymdardyń nazaryna usynyldy. Sebebi, din máselesi, onyń ishinde búginde Islam dúnıesi – óte názik taqyryp. Ol joba jan-jaqty zerttelip, qoǵamdyq talqydan ótýi tıis.

Sondyqtan taǵy da siz aıtpaqshy, «jat dinı aǵymdy birden toqtata salý» qoǵamǵa jaqsylyq ákelmeıdi. Árıne, «tizege salyp» toqtata salý memleket úshin aıtarlyqtaı qıyn is emes. Biraq biz sońǵy 20-25 jylda qoǵamda qalyptasqan jaǵdaıdyń aspektilerin ábden ekshep qaraýymyz kerek.

Degenmen, qalaı bolǵanda da bizdiń ulttyq múddemizge nuqsan keltiretin salafızm ıdeologııasyn sińirý saıasatyn aýyzdyqtaýymyz kerek. Eger qazaq halqy ult retinde óziniń túp-tegin saqtap qalýǵa múddeli bolsa, bizde budan basqa tańdaý bolýy múmkin emes.

– Qazaqstannyń saıası ómirinde alǵa jyljý, ilgerileý joq. Bir orynda turyp qalǵan sekildimiz. Sizdiń kózqarasyńyz qandaı?

– Bul pikirińizge de qarsy ýáj aıtýǵa týra keledi. Sizdiń maǵan osyndaı suraq qoıyp, eldegi saıası jaǵdaıǵa birjaqty baǵa berýińizdiń ózi «alǵa jyljý men ilgerileýdiń» belgisi. Máselen, sońǵy úsh-tórt jyldyń aldynda siz de, siz qyzmet etetin baspasóz resýrsy mundaı batyl pikir aıta alatyn ba edi? Búginde prezıdent Toqaevty jáne onyń saıasatyn «tıse – terekke, tımese – butaqqa» dep ońdy-soldy synap jatqan ınternet resýrstar (Iýtýb, Telegram, Tık-tok, t.b.) budan eki-úsh jyl buryn bar ma edi?

Joq! Bolǵany – «DAT» gazeti sııaqty biren-saran BAQ edi ǵoı. Iаǵnı, «alǵa jyljý men ilgerileý» bar ekenin kórsetetin bir ındekator – sóz bostandyǵy osy emes pe? Osydan keıin el men qoǵamnyń ómirine jylymyq kire bastaǵanyn nege moıyndamaımyz?

Al áleýmettik saladaǵy prezıdenttiń bastamalary birte-birte júzege asa bastaǵany óz aldyna bólek áńgime. Árıne, ázirge «alǵa jyljýdyń» dınamıkasy shapshań emes, baıaý júrip jatqany jasyryn emes. Ásirese, qoǵamdyq-saıası sala ózgeristerge sarań bolyp tur. Áliptiń artyn baǵý, sylbyrlyq, kibirtik kóp. Biraq «seń qozǵaldy» ǵoı! Biz ózgeristerdiń bul bastamasyn ótpeli kezeńniń qundylyǵy retinde qabyldaı bilýimiz kerek.

– Jýrnalıst Dýman Muhamedkárim Rınat Zaıytov ekeýińizge túrmeden hat joldaǵan bolatyn. Ol kisi depýtattardan tek ekeýińizge sengen sekildi. Onyń jaǵdaıy sizdi alańdata ma?

– Men «SIZO»-ǵa arnaıy baryp, Dýmannyń ózimen kezdestim, onyń saıası-azamattyq ustanymy men abaqtyda otyrǵan jaǵdaıymen tanystym. Alǵan betinen qaıtpaıtyn pozısııasyn bildim. Sondyqtan Dýmandy qamaýdan shyǵarýǵa arashashy bolatyn múmkindigim shekteýli, depýtattyń kómegimen bosap shyǵýǵa onyń ózi de qarsy. Onyń talaby – tolyq aqtalý.

Al, durys bolsyn, burys bolsyn, oǵan qoldanystaǵy zań negizinde aıyp taǵylyp otyr. О́kinishtisi sol – bul zańnyń talaby sońǵy kezderi qoǵam belsendilerine qarsy jıi qoldanylatyn boldy. Álemde ekstremıstik jaǵdaı barǵan saıyn órship bara jatqan geosaıası jaǵdaıda Qazaqstannyń Qylmystyq kodeksinen bul bapty alyp tastaý bastamasyn kóterý – salaýatty saıasatkerdiń is-áreketi bolmaıdy. Depýtattardyń Dýmanǵa baılanysty dármensizdigi osy bop tur.

Men bul turǵyda «Dýman ekstremıst emes, onyń artynda eshqandaı saıası da, ekstremıstik te, basqa kúsh te joq, ony qamaý men sottaýdyń logıkasy joq» dep atqarýshy bılik pen Bas prokýratýraǵa baǵyttap, birneshe málimdeme jasadym.

Budan basqaǵa depýtattyń quzyr-dármeni jetpeıdi. Árıne, «Dýmandy tolyq aqtańdar!» dep dabyra kóterýime bolady. Biraq bul men úshin qoǵam aldynda upaı jınaıtyn dalbasa popýlızm ǵana bolyp qalady. Budan Dýmannyń ózine kelip-keter paıda bolmaıdy. Sebebi, qalaı bolǵanda da, oǵan qoldanystaǵy zańnyń negizinde aıyp taǵylyp otyr. Týpık!

– Dýmannyń soty nege jabyq ótedi? Onyń isinde memlekettik qupııa bar ma?

– Memlekettik sot qandaı negizdi esepke alyp turǵanyn bilmeımin. Ol endi sottyń áldebir zańdarǵa, ne bir negizderge súıengen sheshimi bolýy múmkin. Qalaı bolǵanda da, sot bir qupııany saqtaýdyń amalyn jasap jatyr dep oılaımyn. Biraq sottyń naqty qandaı negizdi alǵanynan habarsyzbyn. Al joramaldap aıtsam, bálkim, sot barysynda Dýman men Muhtar Áblıazovtyń arasyndaǵy telefonmen áńgimeleri tyńdalatyn bolýy múmkin. Bul meniń joramalym. Birinshiden, telefon tyńdalǵan bolsa, ondaǵy áńgimelerde aıtylǵan máseleni qoǵam qabyldamaı, moıyndamaýy múmkin. Ekinshiden, ekstremıstik uıymdardy qarjylandyrýǵa aralasty degen talapty dáleldeýi kerek. Iаǵnı, aýdarylǵan shottar, esepter osy tergeýde prokýratýraǵa problema bolýy múmkin. Sol sebepten de sot jabyq shyǵar. Basqa ýájim joq.

Negizi, Dýmannyń soty qupııa bolatyndaı ol ne áskerı adam emes, ne áldebir qyzmettiń qupııa múshesi emes. Tergeý barysynda shyqqan bir kinárattardy qalaı da qalqalap qalýdyń bir amaly shyǵar. Ekstremıstik uıymdy qarjylandyrýǵa qatysty áńgimeniń mazmuny qoǵamnyń qulaǵyna qonbaıtyn shyǵar dep oılaımyn.

– Jańa premer Oljas Bektenovten ne kútesiz?

– Oljas Bektenov buǵan deıin úlken ekonomıkamen etene aınalyspaǵan adam. Iá, ol sharýashylyqty mınıstrlik dárejede basqarmaǵan laýazymger. Memlekettik basqarý isindegi tájirıbesi de kendeleý bolar. Biraq jas, ambısııasy asqaqtap tur. Memlekettik menedjer retinde óz kabınetin prezıdent júktegen mindetterge jumyldyra alady degen úmitim zor. Onyń aldynda keminde 20-25 jyldyq belsendi saıası ómir bar. Sonymen birge, oǵan prezıdent teńdessiz shans berip otyr.

– Siz depýtat bolǵaly jaǵdaıyńyz ózgerdi ma?

– Azamattyq ustanymym esh ózgergen joq. Buryn qandaı bolsam, sol azamattyq saıası ustanymymmen júrgen adammyn. Iá, bıliktiń bir depýtatymyn. Bul jerde memlekettik saıasatqa baılanysty burynǵydaı oppozısııalyq turǵydaǵy jaýapsyz pikir aıta almaımyn. Mıtıngke shaqyratyn áńgimelerdi aıtýǵa haqym joq. Men qoǵam men bıliktiń ortasynda depýtat retinde eki jaqtyń pikirin saralap, sonyń ortasyndaǵy altyn kópir bolatyn tujyrymymdy aıtýym kerek. Jańa Qazaqstandy qurýǵa kómektesýge keldim. Meniń keı pikirim áleýmettik jelidegi belsendi azamattardyń pikirimen sáıkes kelmeýi múmkin. Sebebi, endigi sózimde depýtattyq jaýapkershiligim bolýy kerek.

Materıaldyq jaǵdaıyma kelsek, depýtattyń jalaqysyn alamyn. Ol jalaqynyń mólsheri qoǵamǵa belgili. 700 myń teńge. Odan basqa materıaldyq ıgilik kórip jatqanym joq.