«Qoqan-loqy», «jalǵan derek», «ákim orynbasary bastyǵyn jasyrýy». Talǵar mektebindegi shý

Almaty oblysy Talǵar qalasynda jańadan salynǵan №25 mektepte oqý tiline baılanysty shý áli jalǵasyp jatyr. Alǵashqy shýdan keıin birneshe májilis depýtatynyń qatysýymen jıyn ótip másele sheshilgendeı bolǵan. Mektep aralas emes, o basta josparlanǵandaı tek qazaq tilinde oqytylady delingen. Tıisti qujattarda da solaı jazylady. Aýdandyq bilim bóliminiń basshysy Qarlyǵa Sádýaqasova da mektep qazaq tilinde bilim beretin boldy dep beınemálimdeme jasaıdy. Alaıda eki-úsh kúnnen beri shý qaıta shyqty. Sebebi bilim oshaǵy aralas mektep bolyp ashylǵaly jatyr. Buǵan balasyn tek qazaq mektebinde oqytqysy keletin ata-analar narazy. Daýdyń ekinshi jaǵynda mektep orys tilinde de oqytatyn – aralas bolsyn deýshi ata-analar tur. Osynyń bári jańa oqý jylyna sanaýly kúnder qalǵanda ata-analar men saǵaty bólinbegen ustazdardy ábden áýre sarsańǵa salyp otyr.

Qoqan-loqy

Almaty oblysy ákimdigi men bilim basqarmasynan resmı tulǵalar keledi degen soń búgin mektepke qos taraptyń ata-analary, qoǵam belsendileri, jýrnalıster tańǵy 10-nan bastap jınaldy. Mektep kire-berisinde qyzmetkerler ata-analardan qalaýyna qaraı qazaq nemese orys synybyna qujat qabyldap otyr. Qamshy tilshisiniń mekteptiń oqý tili týraly suraǵyna «mektep aralas bolady dep sheshilipti, sondyqtan qos synypqa da qujat qabyldap jatyrmyz» dep jaýap berdi.

Osy aralyqta mektep aýlasynda belsendiler men ár taraptyń ata-analary jýrnalısterge talaptarynyń oryndy ekenin aıtyp, ýájin keltirip jatty. Mektep taza qazaqsha bolsyn deýshiler, jalpy aralas mektepke qarsy emestigin aıtady.

Tek o basta talqylanyp, sheshilip, zań júzinde bekitilip qoıylǵan nárse eshteńe túsindirmesten, habarlamastan oqý jyly bastalarda kúrt ózgerip ketkenine narazy.

Al mektepte orys synyptary da bolsyn deýshi ata-analar ashylǵaly turǵan bilim oshaǵy úıine jaqyn ekenin, balalary jańa, sáýletti, tolyq jaraqtandyrylǵan mektepte oqyǵanyn qalaıtynyn jetkizdi. Basynda osylaı eki jaq ta kózqarasyn aıqaı-shýsyz bildirip turǵan. Bir mezette aralas mektepti jaqtaýshylar arasyndaǵy ata-analar «bizdiń konstıtýsııalyq quqyǵymyz taptalyp jatyr, ultarazdyǵyn qozdyryp jatyrsyńdar, bul – qylmystyq bap ekenin esterińizge salamyz» dep qoqan-loqy sózder aıta bastady. Bunyń arty janjalǵa ulasa jazdap, kópshiliktiń sabyrǵa shaqyrýymen ǵana basyldy.

Osylaı daýlasýmen ýaqyt ótkizip turǵanda túski 12-ge qaraı Almaty oblysy ákiminiń baspasóz hatshysy Ǵalymurat Júkel, Almaty oblysy bilim basqarmasy basshysynyń orynbasary Gúlsara Isaǵulova, Talǵar aýdandyq bilim bóliminiń basshysy Qarlyǵa Sádýaqasova kelip, talqy mekteptiń akt zalynda jalǵasty.

Bárin tańǵaldyrdy

Resmı tulǵalar mektep aralas bolyp ashylǵaly jatqanyna qujat ótkizgen ata-ana ótinishi negiz bolyp otyrǵanyn málim etti. Sózderinshe, o basta qazaqsha bolady delingen bilim oshaǵyna orys synyptaryna da ótinishter kóptep túsip jatyr, al ata-ana ótinishin oryndamaýǵa quqyǵy joq. Aýdandyq bilim bólimi basshysynyń dereginshe, 25 tamyzdaǵy jaǵdaı boıynsha 1200 orynǵa arnalǵan mektepke 1040 oqýshy tizimdelgen. Onyń 589-y qazaq synybyna, 451-i orys synybyna oqýǵa nıet bildirgen. Al naqty talon alyp, qujatyn jınaýǵa kirisken oqýshy sany 507. Onyń 271-i qazaq synybyna, 236-sy orys synybyna ótinish ótkizgen. Bul tek sońǵy eki kúndegi derek ekeni, búgin taǵy 200 oqýshy keledi dep kútilip otyrǵany aıtyldy.

Osy naqty derekter keltirilgennen bastap jınalǵandar kóńilge kúdik uıalatar, biri-birine qabyspaıtyn jaǵdaılarǵa kýá boldy. Aldymen talon nelikten tek sońǵy eki kúnde ǵana berile bastaǵany týraly zańdy suraq qoıyldy. Belgili bolǵandaı, bul – tikeleı aýdandyq bilim bóliminiń basshysy Qarlyǵa Sádýaqasovanyń pármeni eken. Ony jıyn barysynda bólim basshysy ózi moıyndady. Oblystyq bilim basqarmasy basshysynyń orynbasary Gúlsara Isaǵulova kópshilik aldynda Qarlyǵa Sádýaqasovaǵa mundaı quqyqty kim bergenin, qujat qabyldaýdy nege tejegenin suraǵanynda qolastyndaǵy qyzmetkerden jaýap bolmady. «Jeke sóılesemiz» dep áńgime kelesi máselelerge oıysty. Qyzyǵy keıingi áńgimelerdiń birinde Qarlyǵa Sádýaqasova jýrnalıster men Gúlsara Isaǵulovanyń aldynda turyp «men talon berýdi toqtattym demedim» dep bárin tańǵaldyrdy. «Siz jańa ǵana ózińiz aıttyńyz ǵoı» degen jýrnalısterdiń bastyrmalata ketkeninen keıin ǵana aýdandyq bilim bóliminiń basshysy qarymta jaýap qatpady. Onyń talon bergizbeı qoıǵany men keıingi jalǵan sóılegenine baılanysty «jeke áńgime» boldy ma, bolsa, onda ne aıtylǵany jýrnalısterge beımálim.

Kelesi kiltıpan haqynda...

Jıynǵa kelgen birneshe ata-ana bir-eki apta buryn qazaq synybyna qujat ótkizýge kelgende mektep qyzmetkerleri «mektep áli ashylmaıdy» dep qaıtaryp, qujattaryn qabyldamaı qoıǵanyn aıtty. Buny mektep ujymy men aýdandyq bilim bóliminiń basshysy joqqa shyǵarýǵa tyrysty. Eki-úsh atana bir-biriniń sózin rastap, sondaı jaǵdaı shynymen bolǵanyn aıtyp álek. Oblystyq bilim basqarmasy basshysynyń orynbasary taǵy da túsinbeı «endi bul qalaı» dep Qarlyǵa Sádýaqasovaǵa qaraıdy. Qarlyǵa Sádýaqasova bul múmkin emes dep, ózderine shań jýytpaıdy. Bul másele de «jeke» qaralatyn bolyp sheshildi.

Kelesi kiltıpan Qarlyǵa Sádýaqasova Talǵar qalasyndaǵy oqýshylar sany týraly aıtqan aqparattan týdy. Onyń dereginshe, qaladaǵy 9 mektepte jalpy 10 562 oqýshy bar. Onyń ishinde 5 754 oqýshy qazaqsha, 4 741 bala oryssha oqıdy dedi. Biraq qolynda ustap turǵan óziniń atynan jazylǵan Almaty oblysy Bilim basqarmasynyń basshysy Saltanat Bespaeva arnalǵan resmı hattaǵy derekter múlde basqasha.

Ol jerde qazaq synyptaryndaǵy bala sany 8 005, orys synyptaryndaǵy bala sany 2 557 dep anyq jazylyp tur. Muny Qamshy tilshisi sýretke túsirip aldy. Bul derekter Talǵar aýdany ákiminiń orynbasary Orazhan Qaspaqbaevtyń Almaty oblysy Til oqý-ádistemelik ortalyǵy Talǵar aýdandyq fılıalynyń hatyna bergen resmı jaýabynda da tur.

Sonda Qarlyǵa Sádýaqasova aýdan ákimi orynbasarynyń jaýabymen sáıkes keletin qolyndaǵy derekti oqymaı, jurtqa jarııalaǵan derekti qaıdan alyp tur? Bul suraq ózine tótesinen qoıylǵanda aıtyp turǵan deregi men Orazhan Qaspaqbaev keltirgen derek birdeı dep jaýap berdi. Onyń birdeı emesi jýrnalıster qolyndaǵy qujattan kórinip tur. «Bul qalaı» degenge aýdan ákiminiń orynbasary Talǵar qalasy aýmaǵynda ornalasqan, biraq oblysqa qaraıtyn №8 arnaýly gımnazııany qosyp aıtyp turǵanyn, ony qosqanda joǵarydaǵy sıfrlar sáıkes keletinin aıtty. Jıyn shýly, aıtys-tartys jaǵdaıda ótkendikten derekterdi qosyp, sáıkestendirýge múmkindik bolmady.

Alaıda keıin qolda bar derekterdi salystyryp, sáıkestendirgende Qarlyǵa Sádýaqasova jalǵan derekterdi aıtqany belgili boldy. Máselen, Qarlyǵa Sádýaqasova ózi oblystyq Bilim basqarmasynyń basshysy Saltanat Bespaevaǵa arnalǵan hatta Talǵardaǵy 10 562 oqýshy barlyq, ıaǵnı 10 mektepte oqıtyn oqýshy sany ekenin aıtady.

Al jıynda bul san 9 mekteptiń oqýshysy dep tur. Sol hatta atalǵan arnaýly gımnazııada 1369 bala oqıtyny, qazaq synybynda 459, orys synybynda 910 bala oqıtynyn jazylǵan. Bul sandardy Qarlyǵa Sádýaqasova keltirgen sandarǵa qosqanda qala boıynsha qazaq tilinde oqıtyndar 6213, orys tilinde oqıtyndar 5651 bolyp shyǵady. Bul aýdan ákimi orynbasarynyń derekteri men óziniń Saltanat Bespaevaǵa joldaǵan derekterimen múlde sáıkes kelmeıdi. Sonda Qarlyǵa Sádýaqasova nelikten qazaq mektebindegi balalar sanyn kemitip, orys synyptaryndaǵy balalardy kóbeıtip kórsetip otyr? Oǵan bul ne úshin kerek? Bul suraqtarǵa jaýapty bárine kýá bolǵan oblystyq ákimdiktiń ókilderi ala jatar...

1000 oqýshyny tabýǵa tıis

Osyndaı derekter keltirilgennen keıin Almaty oblysy bilim basqarmasy basshysynyń orynbasary Gúlsara Isaǵulova mekteptiń oqý tili tek ata-ana ótinishi negizinde, úsh aýysymdy mektepterdiń júktemesin tómendetý maqsatymen anyqtalatynyn túsindirdi. Eshkim mektepti qasaqana aralas etkisi kelip otyrǵan joq dedi. Jınalǵan qaýymǵa mektep tek qazaq tilinde ashylýynyń zańdy joly 1000 ata-ana «balamdy qazaq synybyna bergim keledi» degen ótinishpen kelýi kerek ekenin aıtty. Ata-analar men qoǵam belsendileri talaby oryndalýy úshin endi №25 mektepte qazaq synybynda oqımyn degen 1000 oqýshyny tabýǵa tıis.

«Ol kisi joq»

Aıtpaqshy, eshkim mektepti qasaqana aralas etkisi kelip otyrǵan joq, ata-ana ótinishi mekteptiń oqý tilin anyqtaıdy degen sózdi Talǵar aýdanynyń ákimi Qaıdar Ábdihanov ta birneshe ret qaıtalap aıtty.

Ákim jıynǵa kelmedi. Túsindirýinshe, kópbalaly analardy qabyldap, ózge de sharýalarmen júrip ýaqyty bolmaǵan. Ákimdi jýrnalıster kezdeısoq tústenip otyrǵan jerinen kezdestirip qaldy. Talǵar aýdany ákiminiń orynbasary Orazhan Qaspaqbaev tústenip otyrǵan ákimdi jýrnalısterge jolyqtyrǵysy kelmeı «ol kisi joq» dep oǵash áreketter jasaýy, solaı dep turǵanda ákim ózi shyǵa kelgeni óz aldyna bólek áńgime.