09 Maýsym, 2021 Suhbat
Foto: Beshir Ahmet Kóseniń jeke muraǵatynan
Túrkııada qazaqtardyń eń kóp shoǵyrlanǵan jeri – Ystambul, Konıa, Izmır, Manısa qalalary. Olar qıyn-qystaý zamanda Qazaqstannan Qytaıǵa baryp, odan Pákistan men Úndistan asyp Túrkııaǵa taban tireýge májbúr bolǵan. Ystambul qalasyna jol túsip, Zeıtinburyndy aýdanynnyń turǵyny Beshir Ahmet Kósege habarlastyq. Ol kisi suhbatqa birden kelisip, bizdi úıine qonaqqa shaqyrdy. Amandyq-saýlyq surasqan soń, Túrkııa qazaǵy sútti shaıy men tandyr nanyn aldymyzǵa ákelip, dombyrasy men ánin shyrqaǵanda ózimizdi Qazaqstanda júrgendeı sezindik.
65 jastaǵy Beshir Ahmet Kóse – Ystambul qazaǵy. Otbasynda segiz aǵaıyndy. Baýyrlary men balalary bilim qýyp Eýropaǵa qonys aýdarǵan. Úıge kirgen boıda birden tórde ilýli turǵan dombyra kózge túsedi. Túrkııa qazaǵy Ystambuldaǵy toı-tomalaqta dombyrasymen qazaq kelinderiniń betin ashyp, qala-qalany aralap gastroldik saparǵa shyǵyp án shyrqaıdy.
– Túrkııanyń Manısa qalasynda týǵanmyn. 5 jasymda áke-sheshelerim Ystambulǵa kóshipti. 60 jyldan beri Ystambul qalasynda turamyz. Baýyrlarym men balalarymnyń bári úılengen, – dep áńgimesin bastady Túrkııa qazaǵy.
Beshir Ahmet Kóseniń jaqynda ǵana jubaıy o dúnıelik bolyp, úıi "qara jamylyp" otyr eken. Bizdi kórip sherin bir tarqatyp aldy. Beshir Ahmet Kóseniń úıi – Ystambuldaǵy "qazaqtardyń qara shańyraǵy" deýge de bolady. Elge tanymal óner ıeleri men bilim qýyp kelgen jastardyń osy úıge kelip amandaspaı ketpeıtini kemde-kem.
– Eger jubaıym tiri bolǵanda, búgin senderdi kútip alyp, qazanǵa etin asatyn edi, – dep kóz jasyn bir syǵyp aldy.
Suhbat ary qaraı dastarhan basynda jalǵasty.
– Sizderge ákelerimizden estigen, kitaptan oqyǵan tarıh týraly aıtyp bereıin. Ata-babalarymyz qytaılardan qysym kórip, 1937 jyldary 18 myń kisi Gımalaı taýynan ótip, Tahlamaqan shólin asyp, Úndistanǵa kóshipti. Úndistannan qazirgi Pákistan topyraǵyna baryp sol jerdegi yrdý-musylmandardyń qoldaýymen jandaryn aman saqtap qalǵan eken. 1848 jyly Úndistan men Pákistan ekige aıyrylǵanda qazaqtardyń kóbi sol soǵysqa qatysyp "sháhıd" bolypty. Ata-babamyz "Musylmanbyz, túrikpiz, arǵy atamyz – Ertúrik bolǵanymen, biz qazaqpyz" dep Túrkııa úkimetine aryz beripti. Ol aryzdy Túrkııa úkimeti birden qabyldamapty. 12 jyl ótkennen keıin keıin ǵana 1950 jyldary Adnan Menderes degen kisi úkimet basqarýdy qolyna alyp, dereý bizdiń aryzymyzǵa qulaq salypty. Túrkııadan arnaıy adamdary kelip, Pákistandaǵy tirshilikterimizdi kórip, bizdi aldyrtýǵa sheshim qabyldap, "alyp kelińder, týystarymyz ben qandastarymyzdy" dep bizge keme jiberipti. Sodan 1952 jyly Túrkııanyń qabyldaýymen Anadoly jerine 2000 qazaq qonys aýdaryptyq, – deıdi túrkııalyq qazaq.
Túrkııa shekarasyna kelgennen soń úkimet qazaqtardy aldymen Ystambuldaǵy qonaq úılerge ornalastyryp, densaýlyǵyn emdetip, til úıretip, bilim bergen. Qazaqtar biraz til úırengen soń, olardy jınap: "Ne jumys isteısińder, kásipkerlik me, eginshilik pe, mal sharýashylyǵy ma?" dep surapty.
– Sol kezde meniń ákem ózin "saýdagermin" dep jazdyrypty. Saýdagerlerdi Izmır qalasyna jiberipti. Barǵan jerimizde úkimet bizge úı beripti. Sodan ákem birneshe jyldan keıin Ystambulǵa kelip jeke jumystar jasap, otbasyn osynda kóshirip alypty. Úlkenderimiz keremet kisiler bolǵan edi. Ol kisilerdi Túrkııa halqynyń bári jaqsy kóretin. Olar ótirik aıtpaıtyn, adam aldamaıtyn, bes ýaqyt namazyn oqıtyn qatty senimdi kisiler bolǵan. Sodan Zeıtinburyndyda terimen aınalysyp, osy aýdanǵa ornalastyq, – deıdi Beshir Ahmet Kóse.
Aıtýynsha, Túrkııada tuńǵysh teri ónimderi men aınalysyp, kıim tigip, shetelge teriden taýar óndirgender "qazaqtar" bolǵan eken. Osy jetistikteri úshin Túrkııa bıligi talaı ret alǵysyn da bildirgen.
Beshir Ahmet Kóse suhbat barysynda Qazaqstan táýelsizdik alǵan jyldardy da qozǵaı ketti.
– Qazaqstan táýelsizdik alǵanda biz qalaı qýandyq deseńizshi?! Kúnde qoı soıyp, toı jasadyq. Qatty qýanǵanymyz sonshalyq, qoılardy birinen soń birin qyryp jatty ǵoı, ákelerimiz. Úlkender baqyryp jylap, kózimnen ketpeıdi sol kezder, – dep eske aldy ol.
Túrkııa qazaǵy Qazaqstan táýelsizdik almaǵan jyldary Túrkııadaǵy qazaqtar kóp qıyndyq kórgenin de jetkizdi.
– Kózimizge qarap túrikter bizdi "qytaı, koreı, japon" dep mazaqtaıtyn. Sol zamandaǵy bul jerdiń halqy da nadan ǵoı. Olar "qazaq" degen eldi bilmeıtin edi. Ákemniń aty – Oıaqııa, sheshemniń aty – Raqııa bolatyn. 1980 jyldary zań boıynsha túriktiń atynan basqa at qabyldamaıtyn. Azamattyqqa pasport alar kezde "atyń kim?" dep suraǵan ǵoı túrikter ákemnen. Ákem "Oıaqııa" dese, "Ondaı at bolmaıdy, seniń atyń Iаhııa bolsyn" dep óz atyna uıqastyryp túriktiń ózderi esim beripti. Bizdikiler de "bolsyn, bolsyn" depti, bilmeıdi ǵoı eshnárse (kúlip aldy). Sodan bizdiń atymyz da túrikshelenip ketti, – dep kúldi.
– Qazaqstanǵa oralý oıyńyzda bar ma? – dep suraǵanymyzda "joq, Qazaqstanǵa barsaq, kún kóre almaımyz. Aramyzda otanǵa baryp, qaıtyp kelgen qazaqtar da boldy. Bizdiń ósip-óngen ortamyz, jumysymyz osynda. Túrkııa qazaqtary birigip salt-dástúrimiz ben tilimizdi saqtap júrgende, Qazaqstandaǵy qazaqtardyń oryssha sóılegenderin kórip biraz qynjylyp qaıttyq" – dedi Túrkııa qazaǵy.
Suhbat sońynda Qazaqstanǵa degen júrekjardy ystyq lebizin de aıta ketti.
– Álemdegi bar qazaqtyń tek ǵana bir otany bar, ol – Qazaqstan. Qazaqstanǵa saǵynyshpen jyly kózben qaraımyz. Ár ýaqytta kók týymyzdyń jelbireýin, damyǵan elderdiń qataryna kirýin, biz sizden buryn júrekpen tileımiz, – dedi Beshir Ahmet Kóse.
Qazaq-túrik tilderinde ortaq sózderdi paıdalanyp, bizge shyrqap bergen óleń shýmaǵyn osynda jazyp ketýdi jón kórdik.
– Bir almanyń jartysy Qazaqstan ata jurtym,
Bir almanyń jartysy Túrkııa ǵoı ana jurtym.
Oılansaq anyqtap ekeýi de óz jurtym.
Alǵash keldim aldyńyzǵa "qazaq" ultym, – dep shyrqaǵan óleńniń arasyndaǵy "basqa elden paıda joq, qazaqty "qazaq" asyrady" degen sóz tirkesteri de júrekti eljiretpeı qoımaıdy.
Marhabbat Ilııas
Qate tapsańyz, qajetti bólikti tańdap ctrl+enter basyńyz.
Usynylǵandar
Pikir qaldyrý
pikir