Eski partııalardan jasaqtalatyn jańa májilisten qandaı ózgeris kútýge bolady?

Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń jarlyǵymen májilistiń kezekti saılaýy 2021 jyldyń 10 qańtaryna belgilendi. Bul jolǵy saıası dodaǵa resmı tirkelgen burynǵy 6 partııa ǵana qatysa alady. Partııa qurǵysy kelip júrgen saıasatkerler tirkeýden ótip úlgergen joq. Burynǵy partııalarmen májilistiń jańa quramyn jasaqtaý elge ne beretini týraly Qamshy tilshisi qoǵam belsendileri men saıasattanýshylardan surap kórdi.

Demokratııalyq partııa qurý boıynsha bastamashyl top jetekshisi, qoǵam belsendisi Janbolat Mamaı tirkelgen alty partııa negizindede jasaqtalatyn májilistiń jańa quramynan eshqandaı ózgeris kútýdiń qajeti joǵyn jetkizdi.  

– Jańa quramnan eshqandaı ózgeris bolmaıdy. Saılaýǵa qatysatyn partııalar sol baıaǵy bıliktiń aınalasynda júrgender. Olarǵa bılik qalaı aıtady, týra solaı áreket etedi. Tek qana tirkelgen alty partııa qatysady. Olardyń barlyǵy partııalyq tizimdi bıliktiń nusqaýymen bekitedi. Sondyqtan eshqandaı ózgeris kútýdiń qajeti joq. Osydan bir jarym jyl buryn Toqaev bılikke kelgende saıası reformalar júrgizemiz dep ýáde bergen. Biraq onyń birde-bir sózi oryndalǵan joq. Saıası partııalar tirkelmedi jáne zańda da saıası partııalar týraly ózgeris baıqalmaıdy. Máselen, saılaý týraly zańdy alyp qarasaq, onda ózgeris joq. Iаǵnı ol aıtqan sózinde turmady. Barlyǵy bos sóz bolyp shyqty, – dep atap ótti Mamaı. 

Onyń aıtýynsha, jańa saıası partııalardyń tirkelgeni bılik úshin tıimsiz.

– Sońǵy bir jarym jyldyń ishinde saıası partııany tirkeýge eń jaqyn qadam jasaǵan bizdiń demokratııalyq partııa. О́ıtkeni biz bir myń adamnan asatyn bastamashyl toptyń tizimin tapsyrdyq. Sezdiń kúnin de belgiledik. Adamdarymyzdy da jınaýymyz kerek edi, biraq bılik bunyń jolyn kesip, tosqaýyl qoıdy. Jappaı repressııa, qýdalaý, sottaý arqyly sezd ótkizýge múmkindik bergen joq. Bılikke qandaıda bir táýelsiz, oppozısııalyq baǵyttaǵy saıası partııalardyń tirkelgeni óte tıimsiz. Eger jańa saıası partııalar tirkelse, NurOtan saılaýda jeńiledi. Bılik ózderiniń jeńiletinin jaqsy bilip, túsinip otyr. Olardyń da sosıologııasy, jabyq sosıologııasy bar. Olar halyqtyń kóńil-kúıin jaqsy bilip otyr. Sondyqtan elektraldy sıklǵa táýelsiz saıası partııany jolatpaıdy. Myna saılaý óli saılaý bolaıyn dep turǵany belgili. Eshqandaı báseke bolmaıdy. Biraq biz jaqtastarymyzdy mindetti túrde kóshege shaqyramyz. Saıası reformalardy talap etemiz jáne parlamenttik saılaýdy zańsyz dep tanýdy talap etip, bul parlament lıgıtımdi emes ekenin aıtamyz, – deıdi ol. 

Eýrazııalyq ıntegrasııa ınstıtýtynyń sarapshysy Samat Nurtaza parlament saılaýynan jańa ózgerister kútetinin atap ótti. 

– Adam balasy únemi jańa nárseden ózgeris kútedi. Bul jaı ǵana ózgeris emes. Meniń oıymsha parlamenttiń quramy 60-70 paıyzǵa ózgerýi múmkin. Jańa adamdar jańa ıdeıalarymen úkimettiń jumysyna jaqsy áser etetini sózsiz. О́z basym jańa depýtattardan úlken úmit kútemin, laıyqty adamdar ótedi dep senemin. Parlament saılaýyna deıin partııalardyń tirkelmeýi zań turǵysynan kıkiljińniń oryn alýy dep oılaımyn. Múmkin qujattar durys bolmaı nemese partııa quramynda sottalǵan adamdardar bolyp tirkelmegen shyǵar. Men zań turǵysynan naqty ne sebep ekenin bilmeımin. 

Sarapshy májilis depýtattary saılaýynyń nátıjesi Qazaqstanda qyrǵyz ssenarııiniń qaıtalanýyna sebep bola almaıdy dep sanaıdy.

– Parlament saılaýy barysynda zańbuzýshylyqtar oryn alyp jatsa, Qyrǵyzstandaǵy ssenarıı qaıtalanady dep oılamaımyn. Sebebi Qazaqstan halqy – óte parasatty, salmaqty, sabyrly. Qazir Qyrǵyzstandaǵy qaqtyǵystyń nemen aıaqtalǵanyn kórip jatyrmyz. Bizdiń qoǵam Qyrǵyzstan, Taýly Qarabaq, Belorýstaǵy jaǵdaıdy kórip, mundaı qadamǵa barady dep oılamaımyn, – deıdi Samat Nurtaza. 

"Halyqqa adal qyzmet" (HAQ) partııasyn qurý boıynsha bastamashyl top jetekshisi Toǵjan Qojalıeva "parlament saılaýy eshqandaı ózgeris alyp kelmeıdi" deıdi.

– Parlament saılaýyna qazirgi resmı túrde tirkelgen partııalar ǵana qatysa alady. Biraq osy alty partııa bılikke jańa bir ózgeris alyp keledi dep oılamaıyn, úmit te joq. О́ıtkeni olardyń baǵdarlamalary sol burynǵy, esh ózgerissiz. Qazirgi tańda bıliktiń jańa partııalardy tirkemeýiniń birden bir sebebi – olarǵa báseke qajet emes. Parlament saılaýynda bireń-sarań ózgerister bolýy múmkin, biraq ol saıası ómirge áser etpeıdi. Saılaý kezinde zańbuzýshylyqtar bolyp jatsa, halqymyz eshqandaı narazylyqqa shyqpaıtyny belgili. О́zderińiz kórip otyrsyzdar, tipti adamdar ruqsat etilgen mıtıngterge de shyqpaıdy. Biz saılaý onlaın bolmaýy kerek dep talap qoıyp otyrmyz. Eger de onlaın ótetin bolsa, baqylaý múmkindigi bolmaı, zańbuzýshylyqtar tirkeledi. Karantındi syltaýratar bolsa, onda saılaýdy karantınnen keıin ótkizýge bolady dep oılaımyn, – deıdi ol.