Almatyda Ál-Farabıdiń 1150 jyldyǵyna oraı kezdesý ótti

Álemdik órkenıetter, álemdegi tańǵajaıyp jetistikter qandaı da bir memleketter men qoǵamdarǵa tán bolǵanymen, sol  álemdik órkenıetke qoltańbasyn qaldyrǵan jekelegen tulǵalar kóp emes. Qazaq halqy úshin sondaı erek tulǵanyń biri  týǵanyna  bıylǵy    jyly  1150 jyl bolǵan  Ábý Nasyr ál Farabı.

Qańtar aıynda elimizde Shyǵystyń ǵulama oıshyly, matematık, astrolog, mýzyka teoretıgi,  Arıstotelden keıingi ekinshi ustaz atanǵan Ábý Nasyr ál-Farabıdiń  1150 jyldyq mereıtoıyn,  memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev arnaıy qaýly qabyldap,  mereıtoıdy daıyndaý  jáne ótkizý jónindegi arnaıy memlekettik komıssııa qurylǵan  edi.  IýNESKO, TÚRKSOI  men  ISESKO aıasynda Ál-Farabı jáne álemdik órkenıet» atty halyqaralyq ǵylymı sımpozıým ótkiziledi dep josparlanǵan.. 

Álemdi sharpyǵan epıdemııalyq ahýal  barlyq jaǵdaıdy  basqasha kúrdelendirip jiberdi. Tek onlaın kezdesý ǵana ruqsat etilgendikten, derekti fılmdermen onlaın jınalystarmen shektelip jatyr.  Almaty qalasyndaǵy aýdandar arasynda,  Qoǵamdyq damý basqarmasy qoldaýmen "Máńgilik Qazaqstan" qoǵamdyq qory uıymdastyrýmen "Ál Farabı ge 1150 jyl" atty ǵylymı kezdesý ótkizdi.

Birinshi kezdesýi Alataý aýdandyq ákimshiliginiń qoldaýymen 3- qyrkúıekte, ákimshiliktiń áleýmettik jelisinde, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor, shyǵystanýshy ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ «Iran-Turan» zertteý ortalyǵynyń dırektory Islam Jemeneımen ótti. Bostandyq aýdanynda 7-qyrkúıek kúni, tarıh ǵylymdarynyń doktory, professor Hangeldi Ábjanovpen, 8-qyrkúıek kúni Áýezov aýdanynda, Farabıtanýshy, professor Jaqypbek Altaevpen kezdesý ótkizdi. Kezdesýdiń barlyǵy onlaında, tikeleı efırde ınıstagram paraqshalarda bolǵan edi.

 
Álemdegi Arıstotelden keıingi ekinshi ustaz bolyp tanylǵan oıshyl, matematık, fızık, astronom, botanık, lıngvıst, logık, sazger, jalpy san salany zertteýshi ámbebap ǵalym qazaq topyraǵynda dúnıege kelgeni bárimiz úshin maqtanysh.  Tek qazaq halqy  ǵana emes, kúlli túrki halqy maqtanysh sanap ár ult  Farabıdi ózderine  telıdi,  tarıhı derekterge kóz júgirtsek Ál Farabı babamyz,   Shyńǵys han kúlin kókke ushyrǵan áıgili Otyrar qalasynda 870 jyly dúnıege keledi.  Otyrar qalasyn Barba Farab dep atap ketken osydan Ábý Nasyrdy Farabtan shyqqan Ábý Nasyr Ál Farabı dep atap ketken. Kezinde toǵyz joldyń torabyna aınalǵan, tarıhı qatynastar men saýdanyń oshaǵy bolǵan Otyrar qalasy qazaq jerindegi asa iri mádenı ortalyqtyń  biri boldy.  О́z elindegi óner bilimdi oqyp taýysqan soń  Ábý ǵylym men bilimniń ordasy sanalǵan Damask, Haleb, Kaır, Shash, Samarqan, Buhara, Merv, Nıshapýr, Reı, Hamadan qalalarynda da bolyp, bilimin únemi jetildirýmen boldy. Ál-Farabıdiń shyǵarmashylyq murasy orasan zor (150-ge jýyq fılosofııalyq jáne ǵylymı traktattar), al onyń aınalysqan ǵylymı salalary ol – fılosofııa men logıka, saıasat pen etıka, mýzyka men astronomııa. Ǵylymı eńbekteriniń eń áıgilisi "Qaıyrymdy qala turǵyndarynyń kózqarastary jaıly traktat" dep atalady. Onyń ataqty “Mýzyka týraly úlken traktat” degen shyǵarmasy álemniń kóptegen tilderine aýdarylǵan. Árıne, ókinishistisi, oıshyl-ǵulamanyń 200-den artyq ǵylymı traktattarynyń, bizge kelip jetkeni tek jetpister shamasynda. Al bizge jetpeı, áli de qazaq tiline aýdarylmaı jatqany da bar, bolashaq enshisinde..

  Ábý Nasr Ál-Farabı óziniń fılosofııa kózqarastarynda basty úsh baǵyt anyq ańǵarylady: ol dúnıeniń máńgiligin moıyndady, tanymnyń bolmysqa táýeldiligin rastady, aqyl-parasat týraly ilimdi saralady. Máńgilik pen táýeldilik bastaýlaryn qudiretti Alladan, aspan álemindegi qubylystardyń máninen, aqyl-parasattan, adamnyń jan-dúnıesinen, túr men materııa araqatynasynan izdedi. Ǵulamanyń ǵylymı-fılosofııalyq eńbekterin baıyptap qaıta qaraý barysynda onyń pedagogıka tarıhyndaǵy uly tulǵalardyń biri bolǵandyǵyn kóremiz. Ol — shyǵys elderinde tuńǵysh syndarly pedagogıkalyq júıe jasaǵan aǵartýshy oqymysty. Uly ǵalymnyń 1150 jyldyǵy qarsańynda  Qazaqstannyń Qyrǵyz Respýblıkasyndaǵy elshiligi men Ulttyq kitaphanasy ál-Farabıdiń 1 150 jyldyǵyna arnalǵan onlaın-konferensııa da Ál-Farabı ıdeıasyn tek JOO larda ǵana emes, mektep, balabaqshalarǵa da  engizýdi  usyndy. Bolashaqta Ábý Nasyrdyń eńbekterin bala-baqsha tárbıesinen bastaý alatynyn kóretin kún de alys emes...

Aıda Kojmambetova