Qazaqstannyń jahandyq bastamalary álem nazarynda

Halyqaralyq qaýymdastyqtyń jaýapty múshesi retinde Qazaqstannyń belsendi ustanymdary álem nazarynan tys qalǵan emes. Bitimgershilik bastamalar, damýdyń tıimdi ishki baǵdarlamalary – osynyń barlyǵy respýblıkamyzǵa Ortalyq Azııa aımaǵynda kóshbasshylyq oryn alýǵa múmkindik berdi.

Máselen, ótken jyly Tramp ákimshiligi sońǵy birneshe onjyldyqta Aýǵanstannyń bolashaǵyna aıtarlyqtaı áser etken Ortalyq Azııadaǵy Amerıkanyń múddeleri úshin Qazaqstan men О́zbekstannyń rólin aıryqsha atap kórsetti.

Sırııadaǵy azamattyq qaqtyǵystardy sheshý úshin Qazaqstan beıbit kelissózderge, onyń ishinde Taıaý Shyǵysta mańyzdy ról atqarýda. Qazaqstannyń Sırııadaǵy azamattaryn elge qaıtarý maqsatynda qolǵa alǵan «Jýsan» operasııasyn da ózge elder joǵary baǵalap otyr.

Budan bólek elimizde MAGATE-niń qoldaýymen tómen baıytylǵan ýran bankin (BNOU) qurý bastamasy da álemniń nazaryn aýdardy.

Qazaqstannyń óńirlik jáne jahandyq máselelerdegi jetekshi róline, BUU-da oń baǵa berip otyr. Bul rette halyqaralyq sarapshylardyń ózi qazirde:

«Radıkaldy ıslamnyń qaýip-qateriniń barlyq ýaqyttaǵy tabıǵatyn eskere otyryp, Qazaqstan osy máseleni sheshýge belsene kiristi. Qazaqstan aqparattyq jáne bilim berý arqyly dinı ekstremızmniń ishki qaýipine qarsy turýda» dep baǵa bergen bolatyn.

Onyń ústine, Qazaqstan Birikken Ulttar Uıymynan keıingi ekinshi iri úkimetaralyq uıym bolyp tabylatyn Islam Yntymaqtastyq Uıymynyń (IYU) múshesi retinde Qazaqstan musylman áleminde ekstremızmge qarsy kúreste bedelge ıe.

Buǵan qosa Qazaqstan «Bir beldeý, bir jol» bastamasynyń mańyzdy bóligi bolyp otyr. El kólemi boıynsha álemde 9-shy orynda jáne Eýrazııa qurlyǵynyń qaq ortasynda ornalasqan Qazaqstannyń Saýda men kólik qatynasy týraly bolashaǵyna qatysty da mamandardyń aıtar oıy kóńil qýantady.

«Bul joba qosymsha saýda múmkindikterin ashady. Mysaly, 2019 jyly AQSh-tyń Qazaqstanǵa eksporty 1 mıllıardtan astam dollardy qurady. Qazaqstannyń  Qytaımen jumys jasaýy AQSh-ty qyzyqtyrýy kerek. «Bir beldeý, bir jol» bastamasyn, ásirese Ortalyq Azııadaǵy bir maqsatty oıyn retinde qarastyrýǵa bolmaıdy. Amerıka Qurama Shtattary baǵdarlamaǵa pragmatıkalyq turǵydan qaraý kerek. Qazaqstan sııaqty elderge Qytaı baǵdarlamasymen keń kózben qaraý qajet. Amerıka Qurama Shtattary tym uzaq ýaqyt boıy Ortalyq Azııany nazardan tys qaldyrdy. Al qazir Amerıkanyń Orta Azııadaǵy eń jaqsy seriktesi – Qazaqstan. Vashıngtondaǵy saıasatkerler muny qazir jaqsy túsinedi» deıdi saıasatker Dosym Sátbaev.

Jalpy, Qazaqstannyń jahandyq bastamalary ekonomıka turǵysynan da kóńilge qonymdy. Qazaqstan ekonomıkasynyń basym sektorlaryna sheteldik ınvestısııalar men ınnovasııalyq tehnologııalardy tartýdy yntalandyrý qazirde mańyzdy bolyp otyr. Sondaı-aq qazaqstandyq kásiporyndardyń ónimderin syrtqy naryqqa shyǵarý bizdiń memleketimizdiń basty basymdyqtarynyń biri bolyp qala berdi.

Osy rette bıylǵy jyly maýsym aıynda elimizde dúnıejúzilik saýda uıymyna múshe elder mınıstrleriniń 12-shi konferensııasyn ótkizý josparlanyp otyr.

«Bul konferensııaǵa 164 eldiń jáne DSU 20 baqylaýshy eliniń saýda mınıstrleri qatysady dep kútilýde. Al is-sharaǵa qatysýshylardyń jalpy sany tórt myń adamnan asady. Bir eskeretini bul shara 1995 jyly qurylǵannan keıin Dúnıejúzilik saýda uıymyna múshe elderdiń mınıstrleriniń konferensııasy Ortalyq Azııa aımaǵynda alǵash ret ótkiziledi» deıdi ekonomıst-ǵalym Saǵyndyq Satybaldın.

Sondaı-aq qazir jańa tehnologııalardyń transfertine, sondaı-aq Qazaqstan ekonomıkasynyń salalaryn sıfrlandyrýǵa erekshe kóńil bólinip keledi.

Shet elderdiń ekonomıkany sıfrlandyrý salasyndaǵy tájirıbesin zerdeleý, Indýstrııa 4.0 elementterin, blokcheın tehnologııasyn engizý, elektrondy memlekettik qyzmetterdi damytý, sonymen qatar jetekshi sheteldik IT kompanııalardy Qazaqstanda jumys isteýge tartý, atap aıtqanda Halyqaralyq qyzmetke qatysý boıynsha jumys júrgizildi.

Qazirgi ýaqytta iri ınvestısııalyq kompanııalarmen birge ekonomıkanyń basym sektorlarynda birqatar ınvestısııalyq jobalar sátti júzege asyrylýda. Sonymen birge jańa tehnologııalar transferi júzege asyryldy. Mysaly, «Djeneral Elektrık» pen birge magıstraldyq júk lokomotıvterin shyǵarý, «Aýa lıkvıdteri» – munaı óńdeý zaýyttaryna tehnıkalyq gazdar shyǵarý, «Alstom Transport» – elektrovozdar shyǵarý, «Talgo Patentes» – jeńil avtomobılder shyǵarý, «Heidelberg Cement» – ınvestısııalar Qazaqstandaǵy 3 sement jáne 6 beton zaýyttaryn modernızasııalaý, «Tales» – Qazaqstan Respýblıkasynyń qorǵanys qajettilikteri úshin radıolokasııalyq jabdyqtar shyǵarý, «Polfarma» – dári-dármekter óndirisi jáne basqalary. Mine, osynyń barlyǵy elimizdiń tyń bastamalary ekeni daýsyz.

Mınıstrlik sonymen birge álemdik naryqta tranzıttik jáne kóliktik áleýetti jyljytý, bizdiń elimizdiń jáne aımaqtyń álemmen baılanysyn qamtamasyz etý úshin jumys isteıdi. Oǵan memlekettik organdar men osy saladaǵy ulttyq kompanııalarǵa shetelde Qazaqstannyń múddelerin ilgeriletýge, balamaly baǵyttardy qalyptastyrýǵa, quqyqtyq bazany nyǵaıtýǵa jáne t.b. sheteldik seriktesterge elimizdiń áleýeti týraly únemi aqparat berip otyrady.

Qazaqstannyń Tuńǵysh prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń «Qazaqstannyń qaýipsiz, ádiletti jáne gúldengen álem qurý úshin jahandyq seriktestikti nyǵaıtý jónindegi tujyrymdamalyq kózqarasy» atty Joldaýynda kórsetilgen jeti basymdyqqa sáıkes jumystar da júzege asyryp jatyr. Bul basymdyqtarǵa jappaı qyryp-joıatyn qarýdy taratpaý, halyqaralyq qaqtyǵystardy retteý, Ortalyq Azııa men Aýǵanstandaǵy qaýipsizdikti nyǵaıtý, halyqaralyq terrorızmmen kúres, Afrıka qurlyǵynda beıbitshilik pen qaýipsizdikke qol jetkizý, turaqty damý maqsattaryna jetý jáne BUU-ny reformalaý sııaqty ózekti máseleler kiredi.

Qazaqstannyń bastamasy boıynsha jeti jyl ishinde alǵash ret BUU Qaýipsizdik Keńesi delegasııasynyń Kabýlǵa sapary uıymdastyryldy. Onyń barysynda 120-dan astam ókilderimen 15 kezdesý ótkizildi. BUU Bas assambleıasynyń 73-shi sessııasynyń aıasynda BUU qamqorlyǵymen memleketterdiń jahandyq antıterrorıstik koalısııasyn qurýdy maqsat tutqan Prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń bastamasymen terrorızmnen azat álem úshin minez-qulyq kodeksi qabyldandy. Búgingi tańda Kodekske qosylǵan elderdiń sany – 76-ǵa jetti.

«Bizdiń BUU Qaýipsizdik Keńesine múshe bolýymyzdyń arqasynda oryn alǵan jarqyn isterdiń biri – Qazaqstan Qarýly Kúshteri tarıhynda tuńǵysh ret bizdiń elden 120 adamnan turatyn bitimgershilik kontıngenti BUU-nyń Lıvandaǵy ýaqytsha kúshteriniń qataryna BUU bitimgershilik mıssııasyna jiberildi (IýNIFIL). Biz BUU Qaýipsizdik Keńesine músheligimizdi, eń aldymen, álemdik qoǵamdastyq aldyndaǵy úlken jaýapkershilik dep sanaımyz. Bizdiń memleket kún tártibindegi barlyq máseleler boıynsha tolyǵymen táýelsiz saıasat júrgizdi jáne BUU Qaýipsizdik Keńesi sheńberindegi qyzmetimizdiń negizgi basymdyqtaryna sáıkes Keńes jumysyna syndarly úles qosýǵa umtyldy» degen bolatyn Qazaqstannyń Tuńǵysh prezıdenti Nursultan Nazarbaev.

Taǵy bir mańyzdy oqıǵa – Sırııadaǵy jaǵdaıdy retteý boıynsha Nur-Sultan prosesi. Búgingi tańda Nur-Sultan formatynda Sırııa úkimeti men Sırııanyń qarýly oppozısııasy arasyndaǵy kelissózder prosesinde aıtarlyqtaı kedergilerdi jeńgen 11 raýnd ótkizildi. Sırııadaǵy qaqtyǵysty sheshýdegi Nur-Sultan prosesiniń mańyzyn baǵalamaýǵa bolmaıdy. Keıbir qıyndyqtarǵa qaramastan, kelissózder tıimdiligin dáleldedi. Sırııadaǵy adamdarǵa gýmanıtarlyq kómek kórsetý áreketteri jalǵasyp kele jatqany belgili boldy.

Bizdiń elimiz birqatar mańyzdy halyqaralyq forýmdardyń, sonyń ishinde Nur-Sultanda Ortalyq Azııa elderi basshylarynyń konsýltatıvtik kezdesýin ótkizýdiń uıymdastyrýshysy boldy. Bul aımaqtaǵy ıntegrasııalyq prosesterdi kúsheıtýge jáne ózara is-qımyldyń barlyq salalarynda yntymaqtastyqqa jańa serpin berdi.

Buǵan qosa sheteldik kóshbasshylardyń Qazaqstanǵa saparlary da jalǵasyn tapty. Osylaısha, 20 memleket basshysy, 16 úkimet basshysy, 24 syrtqy ister mınıstri, sondaı-aq halyqaralyq uıymdardyń 2 basshysy Qazaqstanǵa joǵary deńgeıdegi sheteldik saparlarmen keldi. Túrli halyqaralyq ıntegrasııalyq birlestikter jaǵdaıynda Qazaqstannyń nyǵaıýy jalǵasýda. TMD-daǵy memleketaralyq ıntegrasııalyq uıymdar arqyly Táýelsiz Memleketter Dostastyǵy, Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq jáne Ujymdyq qaýipsizdik týraly shart uıymymen yntymaqtastyq jalǵasýda. Eýropalyq baǵyttaǵy yntymaqtastyqty odan ári damytýǵa baǵyttalǵan Qazaqstan men Eýropalyq Odaq arasyndaǵy yntymaqtastyq arqyly birqatar mańyzdy sharalar júzege asyryldy.

Sondaı-aq «Rýhanı Jańǵyrý» baǵdarlamasyn jáne memleket basshysynyń «Uly dalanyń jeti qyry» maqalasyn halyqaralyq qaýymdastyq arasynda nasıhattaý boıynsha da belsendi jumys júrgizildi.

Buǵan qatysty «Biz tarıhı sanany jańǵyrtý jobalaryn júzege asyrýǵa tikeleı qatysamyz, óıtkeni olardyń barlyǵy halyqaralyq ólshemge ıe»degen bolatyn Nursultan Nazarbaev.

Osylaısha Qazaqstannyń jahandyq bastamalary álemniń nazaryn aýdaryp, damý jolyndaǵy elimizge halyqaralyq sarapshylar oń baǵa berýde.