Ulan aýdanynda  ult úshin utymdy jumys istelinip jatyr

 Búgingi tańda Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Ulan aýdanynda halyqtyń ál-aýqatyn, óńirdiń ekonomıkalyq jaǵdaıyn jaqsartý maqsatynda úlken jumystar júrgizilip jatyr. Aıta ketý kerek, Ulan aýdanynyń jergilikti atqarýshy organdarynyń qyzmeti Elbasynyń «100 naqty qadam» Ult josparyn, Prezıdent Toqaevtyń «Syndarly qoǵamdyq dıalog – Qazaqstannyń turaqtylyǵy men órkendeýiniń negizi» atty Joldaýyn júzege asyrýǵa baǵyttalyp otyr. Sondaı-aq memlekettik jáne salalyq baǵdarlamalar men óńir basshysy Danıal Kenjetaıuly Ahmetovtyń tapsyrmalary da búgingi tańda oıdaǵydaı oryndalýda.

Árıne, halyqtyń jaǵdaıy da aımaqtyń damýyna baılanysty ekenin sózsiz. Bul oraıda ekonomıkanyń negizgi kórsetkishteri oń ósim berip jatyr. Nátıje bar. О́ndiristik ónim kólemi ótken jyldyń osy merzimimen salystyrǵanda 9,3%-ǵa artqan. 20,6 mlrd. teńgeni qurady. Negizgi kapıtalǵa tartylǵan ınvestısııa kólemi de 76,2 paıyzǵa ósti.

Aımaqta kásipkerlik salasynda da jaǵymdy nátıje bar. Shaǵyn jáne orta bıznestiń sany 7,8 paıyzǵa artyp, 2253 danaǵa jetti. Kásipkerliktiń damýy bul salaǵa da oń serpin bere bastady. Nátıjesinde jergilikti bıýdjetke 1,2 mlrd teńge salyq tústi.

–Aýdanda shaǵyn jáne orta bızneske qolaıly jaǵdaı jasalǵan. Aǵymdaǵy jyldyń 9 aıynyń qorytyndysy boıynsha bıznes júrgizýdi jeńildetý reıtıngisinde bizdiń aýdan birinshi oryndy ıelendi. Aýdan ekonomıkasyn damytýdaǵy negizgi draıveri – aýylsharýashylyǵy salasy bolyp otyr. Negizgi mindet – oblys ortalyǵynyń óndiristik qaýipsizdigin qamtamasyz etip, azyq-túlik beldeýin qurý. Ol úshin, biz aýylsharýashylyq jerleri men sý resýrstaryn tıimdi paıdalaný, básekege qabiletti aýylsharýashylyq ónimderin óndirý, agrosektorǵa jańa tehnologııalardy engizý syndy maqsatty jumystardy atqarýdamyz. Aýylsharýashylyǵy óniminiń kólemi 34,6 mlrd teńgeni qurap otyr. Onyń ishinde ósimdik sharýashylyǵy ónimi 13,3 paıyzǵa, mal sharýashylyǵy ónimi 13,4 paıyzǵa artty,–deıdi Ulan aýdanynyń ákimi Nurymbet Amanuly Saqtaǵanov.

Rasynda da aýdanda qaı salada bolsyn, alǵa jyljý bar. Iri qara men jylqynyń sany artty. Qus ta kóbeıip keledi. Sońǵy 9 aıdyń kórsetkishterine nazar aýdarar bolsaq, 36,5 myń tonna et, 59,2 myń tonna sút, 21,1 mln dana jumyrtqa  óndirildi.

Aýdanda 39 asyl tuqymdy mal sharýashylyǵy tirkelgen, onyń ishinde et baǵytynda – 9, sút baǵytynda – 4, qoı sharýashylyǵynda – 6, jylqy sharýashylyǵynda – 8, ara sharýashylyǵynda – 10, maral sharýashylyǵynda – 1 ekenin aıta ketý qajet.

Iri qara mal basyn asyl tuqymdandyrý salasynda 56 sharýashylyq jumys isteıdi. Onda 4356 bas sıyr, 208 bas asyl tuqymdy buqa bar. Qoı túligin asyldandyrýǵa qatysty 15 sharýashylyqtyń ál-aýqaty táýir. Aýdanda 6 mal soıý pýnkti jáne 13 mal soıý alańy, 1 qus soıý zaýyty qyzmet atqarýda. Sońǵy 3 jylda aýdan aýmaǵynda 5 sút taýarly fermasy (STF) salynyp, qoldanysqa berildi. Aýdanda 11 sút qabyldaý pýnkti bar. 2018 jyly jınalǵan sút kólemi 5,7 myń tonnaǵa jetti.
2019 jyly sút tapsyrýshylar sanyn 300-ge, saýyndy sıyr basyn 833 basqa arttyrý arqyly jeke qosalqy sharýashylyqtardan satyp alynǵan sút kólemi 7,2 myń tonnaǵa jetti. Ulan aýdanynyń agroóndiristik keshenin damytý tujyrymdamasyna sáıkes 2020 jyly turǵyndardan satyp alynatyn sút kólemin 10,2 myń tonnaǵa jetkizý josparlanyp otyr.

Aýdandaǵy aýyl sharýashylyq taýaryn óndirýshiler mashına-traktor parkiniń tehnıkalyq jabdyqtalý deńgeıiniń sapasyn arttyrýǵa baǵyttalǵan jumystar atqarýda. Barlyǵy 2622 aýyl sharýashylyq tehnıkalary, onyń ishinde 1551 traktor, 253 kombaın, 807 tirkemeler, 6 keptirgish tehnıkasy bar. 

Sharýashylyqtarda  aýyl sharýashylyq tehnıkalary jańaryp turady. Sharýa qojalyqtary jalpy somasy 2,3 mlrd teńgeni quraıtyn 43 tehnıka satyp aldy.

–Aýdanda sý qory mol. Sý qoryn tıimdi paıdalaný – bizdiń basty mindetterimizdiń biri. 2020 jyly «Alebastr» sý qoımasyn qaıta qurý arqyly Almasaı jáne Aıyrtaý aýyldyq okrýgterine sýarý júıesin tartý josparlanyp otyr. Sonyń nátıjesinde sýarmaly jerdiń kólemi 1050 gektarǵa ulǵaıady. Sondaı-aq, Azovoe aýyldyq okrýgindegi Qaıyńdy sý bógetin qalpyna keltirý qaralǵan, osylaısha, sýarmaly jer kólemi 1,0 myń gektarǵa artady. 2023 jylǵa deıin sýarmaly jer kólemin ulǵaıtý jospary jasalyndy. «Qazaqstan sý sharýashylyǵy» RMK fılıalymen birlesip, Lebıaje tarmaǵynyń arnasyn tazalap, Ertis ózenindegi Saratovka, Tavrııa sý bógetterinen, Dresvıanka ózenindegi Kamenka sý qoımasynan, Kamenka aýyldyq okrýgindegi Maımeken ózenindegi jáne Tavrııa aýyldyq okrýgindegi Jartas ózenindegi sý aıdyndarynan, Ulan, Peschanka ózenderindegi sý qoımalarynan sýarý júıelerin salýdy josparlap otyrmyz. Nátıjesinde, sýarmaly jer kólemi 6,5 myń gektardan 11,5 myń gektarǵa artady, – deıdi Ulan aýdanynyń ákimi Nurymbet Amanuly.

Prezıdent tapsyrmasyna oraı paıdalanylmaıtyn jer telimderin aýylsharýashylyq aınalymǵa tartýǵa baǵyttalǵan josparly jumystar júrgizilýde. Búgingi tańda 100 myń gektardan astam aýyl sharýashylyq jerleri baqylaýǵa alyndy. 64 jer telimi boıynsha (11,3 myń ga) komıssııalyq tekserý júrgizilip, tekserý aktileri jasaldy, bul jerlerge qatysty tekseris jumystary bastaldy. Jalpy kólemi 22,2 myń ga bolatyn 13 jer telimi ıesiz dep tanylyp, 1 jyldan keıin sot sheshimderiniń negizinde memlekettik qorǵa qaıtarylady. 4,8 myń ga bolatyn 25 jer telimine qatysty kelisim sharttar buzylyp, atalmysh jer telimderi memlekettik qorǵa qaıtaryldy. Josparly jáne júıeli jumystyń nátıjesinde búgingi tańda 24 jer telimi (3,1 myń ga) baıqaý ótkizý arqyly jańa sharýashylyqtarǵa úlestirildi.

–Atqarylyp jatqan jumystardyń qorytyndysy boıynsha aýdandaǵy barlyq aýylsharýashylyq jerleri maqsatyna saı jumys atqaratyn bolady, al qoldanylmaıtyn jerler memlekettik qorǵa qaıtarylady,–deıdi aýdan ákimi.

Aýdan kóleminde «bıznesin bastaımyn» degen azamattarǵa da zor múmkindik berilip otyr. Mysaly, nátıjeli jumyspen qamtý jáne buqaralyq kásipkerlikti damytý baǵdarlamasy boıynsha aǵymdaǵy jyldyń 1 jeltoqsanyna 119 adam bilim aldy.

Atalmysh baǵdarlama arqyly 14 adam 100 AEK kóleminde grant ıegeri atandy, «Bastaý bıznes» baǵdarlamasy boıynsha 68 adam, 79 adam 200 AEK kóleminde grant aldy, Jyl sońyna deıin 21 adamnyń grant alýǵa múmkindigi bar.

Nesıeni paıdalanyp, sharýashylyǵyn órkendetip jatqandar da jeterlik. Mysaly,  «Aýylsharýashylyǵyn qarjylaı qoldaý qory» AQ arqyly 59 adam (167,3 mln. teńge), «Agrarlyq nesıe korporasııasy» arqyly 12 adam (82,3 mln. teńge) nesıe alǵan. Onyń ishinde iri qara mal sharýashylyǵyna 199,7 mln teńge, usaq mal sharýashylyǵyna – 25,2 mln teńge, jylqy sharýashylyǵyna – 24,8 mln teńge jumsaldy. Sondaı-aq qazirgi tańda aýdanda 8 iri jáne orta qaıta óńdeý kásiporyndary jumys isteıdi.

Elbasy, sondaı-aq prezıdent Toqaev týrızm salasyn damytýǵa qatysty tapsyrma bergeni málim. Rasy kerek, bul oraıda aımaq basshysy Danıal Ahmetov óńirde týrızmdi damytýǵa kóp kóńil bólip otyr. О́ıtkeni týrızm aýdan ekonomıkasyn damytýdaǵy qosymsha sala bolyp otyrǵany jasyryn emes. Atalǵan salany damytýǵa qatysty aımaqqa kelýshilerdiń sany da keıingi kezde kúrt akóbeıdi. 2018 jyly saıahatshylar sany 32,0 myń adamdy qurap, 74,5 paıyzǵa  artty.  

Aýdanda qazirgi tańda 18 týrıstik nysan jumys isteıdi. Jańa demalys bazalary men qonaqtardy qabyldaý oryndaryn ashý jumystary jalǵasyp jatyr.

О́ńirlerdiń ekonomıkalyq damý kórsetkishteriniń biri – turǵyndardy baspanamen qamtamasyz etý. «Nurly jer» baǵdarlamasy boıynsha aýdan ortalyǵynda eki 40 páterli jaldamaly úıdiń qurylysy bastaldy. 80 páterli nesıeli turǵyn úıdiń qurylysy boıynsha baıqaý aıaqtalyp, qurylysy qolǵa alynýda. Sonymen qatar, taǵy eki 40 páterli turǵyn úılerdiń qurylysy boıynsha jobalyq-smetalyq qujattamalary jasalýda, qurylys jumystary 2020 jylǵa josparlanǵan.

Osylaısha, ótken jyldyń osy kezeńimen salystyrǵanda qurylys jumystarynyń kólemi 3,2 esege artqan.

Aýyldy sapaly aýyz sýmen qamtamasyz etý – negizgi mindetterdiń qatarynda. Bul baǵytta turǵyndardy sapaly aýyz sýmen qamtamasyz etýge baǵyttalǵan úsh jyldyq jospar jasaldy. Bıylǵy jyly ortalyqtandyrylǵan aýyz sýmen qamtamasyz etilgen eldi mekender úlesi 34 paıyzǵa jetti, 2020 jyly bul kórsetkishti 55 paıyzǵa artyryp,  2021 jyly ony  – 81 paıyzǵa jetkizý josparlanýda.

Adamdar az turatyn aýyldardyń turǵyndaryn sapaly aýyzsýmen qamtamasyz etý maqsatynda ol aýyldarǵa blokty-modýldi stansııalar ornatý týraly oblys ákiminiń sheshimi qabyldandy. Bıylǵy jyly
10 aýylǵa atalmysh stansııalar ornatyldy. 2020 jyly bul jumys jalǵasatyn bolady.

Oblys ákimi Danıal Kenjetaıulynyń tapsyrmasyn oryndaý maqsatynda Eýrazııalyq damý jáne qaıta jańǵyrtý bankimen aýyldyq okrýg ortalyqtaryn zamanaýı jaryq quraldarymen jabdyqtaý týraly kelisim bar.

Jalpy Ulan aýdanynda memlekettik jáne aımaqtyq baǵdarlamalar turaqty oryndalýda. Barlyq salada nátıje bar. Turǵandardy sapaly jolmen qamtamasyz etý – jumystaǵy basty baǵyttardyń biri. Joldardy kútýge jáne jóndeýge qomaqty qarjy bólinýde. Ataýly áleýmettik kómek alatyndar men kóp balaly analardyń tizimi jasalynyp, olarǵa barlyq qajetti jaǵdaı jasalynyp jatyr. Keler jyly da aldymyzda qomaqty josparlar tur. Volonter jylynyń tujyrymdamasyn júzege asyrý, Abaı Qunanbaıulynyń 175 jyldyǵyn, Ábý Nasyr Ál-Farabıdiń 1150 jyldyǵyn, Uly Otan soǵysyndaǵy Jeńistiń 75 jyldyǵyn, Qazaqstan halqy Assambleıasynyń jáne Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsııasynyń 25 jyldyǵyn, Keńes Odaǵynyń batyry Tólegen Tohtarovtyń 100 jyldyǵyn merekeleý kún tártibinde tur. Aldaǵy 3-5 jylda biz turǵyn úı qurylysy, sýarmaly jer kólemin ulǵaıtý, aýylsharýashylyq jerlerin tıimdi paıdalaný, avtokólik joldary, sapaly aýyzsý jáne elektr jelisimen qamtamasyz etý syndy mańyzdy máselelerdi sheshýge baǵyttalǵan maqsatty jumystar jasaımyz.

Prezıdent Qasym-Jomart Kemeluly Toqaevtyń «Syndarly qoǵamdyq dıalog – Qazaqstannyń turaqtylyǵy men órkendeýiniń negizi» atty Joldaýynda turǵyndardyń turmys-tirshilik deńgeıin arttyrý boıynsha naqty mindetter anyqtalǵan. О́z kezeginde biz beıbitshilik, yntymaqtastyq jáne kelisim syndy qasıetti ulttyq qundylyqtarymyzdy saqtaı otyryp, aýdan turǵyndarynyń ıgiligi úshin birlesken jumysymyzdy jalǵastyramyz,– deıdi Ulan aýdanynyń ákimi Ulan aýdanynyń ákimi Nurymbet Amanuly Saqtaǵanov.

...Biz Ulanda utymdy jumys istep jatqan ákimniń jumysyna sáttilik tiledik.

Erkin Qaldan