Jyly keńsede otyryp alyp, "agrosaıasatpen aınalysam" deý bos áýreshilik

Osy ýaqytqa deıin agrosaıasatta eksporttyń kólemin ulǵaıtyp, odan paıda kórý maqsatynda birqatar sharalar atqaryldy. Agroóndiristi qoldaý úshin birneshe baǵdarlama qabyldanyp, jobalardy jasaldy, «aýyldyń ekonomıkalyq áleýetin arttyramyz» dep «Aýyl jyly» jarııalandy. Aýyl sharýalaryna sýbsıdııa, dotasııa bólý jaǵy halyqaralyq talapqa saı etildi. Ne kerek, úkimet agroónimderdi básekege qabiletti etýdiń túrli sharalaryn qarastyryp-aq jatyr. Biraq sala mamandarynyń baıyptaýynsha, osy baǵytta ustanǵan agrosaıasatta kemshin tustar jetip-artylady. Ekonomıka ǵylymynyń doktory, professor Atamurat Shámenovtyń aıtýynsha, eń negizgisi – elde aýyl turǵyndary túsinetin agrosaıasat ustalynyp otyrǵan joq.

– Bizde ár mınıstr kelgen saıyn bir reforma usynyp aýyldyń halqyn dúbara etti. Mysaly, Asyljan Mamytbekovtyń kezinde «Agro-bıznes – 2020» baǵdarlamasy qolǵa alyndy. Qazir ol baǵdarlamanyń ózi qaıda, nátıjesi qaıda?! Budan soń jaıylymdyq jer máselesi kóterildi. Mal sharýashylyǵyn onyń ishinde mal sýǵarýdy jetildirý úshin 4 myńǵa jýyq qudyq qazý qolǵa alyndy. Nátıjesinde qudyqtar qurdymǵa ketti. Jurt qudyqtar qazǵyzyp, aqyry memleketten onyń qaıtarymdy aqshasyn ala almaı zar boldy. Budan soń mınıstr Asqar Myrzahmetov kelgende aýyl sharýashylyǵy kooperatıvteriniń basyn biriktirý saıasatyn ustandy. Jaqsy ustanym bolatyn. Respýblıka boıynsha 467 kooperatıv qurylyp, olar 220 sút qabyldaý jáne 103 mal soıý pýnktiniń, oǵan qosa 12 myń otbasylyq mal bordaqylaý alańynyń basyn qospaqshy bolǵan. Onyń qorytyndysy boıynsha 135 myń jeke úı sharýashylyǵy men sharýaqojalyǵy jumyspen qamtylatyn bolǵan. Biraq bul da aıaqsyz qaldy. Al О́mirzaq Shókeev myrza bes jyl ishinde eńbek ónimdiligi men óńdelgen ónimder eksportyn 2,5 ese ulǵaıtý kerek degen saıasatty ustandy. Árıne, saıasat jaqsy. Nátıjesi oń bolsa tipten durys. Biraq osyndaı reformalardyń aýysa beretindigi aýyldyń halqyn ári-sári etti. Shyndap kelgende aýyldaǵy jurtshylyq bizdiń agrosaıasatty uqpaı júr, – dedi ekonomıst-ǵalym Atamurat Shámenov.

Ekonomıst-ǵalymnyń paıymdaýynsha, bizge aldymen osy máseleni rettep alý kerek. Aldymen aýyl halqyna uǵynyqty saıasatty ustanyp alyp, ol reforma nátıjesin bergende ǵana kelesi jańashyldyqqa aýysqan jón. «Olaı etpesek, biz aýylǵa arnalǵan reformalar leginen shatasyp kettik» deıdi ǵalym.

Mamandar alǵa tartyp otyrǵandaı, budan keıingi agrosaıasattaǵy basty ustanym – eń sońǵy daıyn ónimge deıin jumys isteý bolýy tıis. Ol úshin biz eksportqa un, et, qus etin, kókenisterdi ǵana shyǵaryp qoımaýymyz kerek. Bul arada buqtyrylǵan et, kepken shujyq, qazy-qarta, konservilengen sıyr eti, qaımaq, aıran, qurt, irimshik tárizdi ónimderdi eksporttaýdy úırenetin kezeń jetti. Bul rette «Analıtık» taldaý ortalyǵynyń sarapshy mamany Dáýren Aryn eń sońǵy daıyn ónim óndirýdi úırengen sátte qazaqtyń paıdasy eselenetinin alǵa tartty.

– Bizdiń dúkenderimizde Reseı men Belarýstiń sút jáne sút ónimderi samsap tur. Qazir qazaqtyń qaımaǵy Reseıdiń aıranyna ókpelep júr. Sebebi Reseıdiń ashyp ketken qoıý aırany dúkenderimizde qaımaq dep satylady. Qazaqtyń kilegeıi men Reseıdiń qaımaǵyn salystyrýǵa da kelmeıdi. Maılylyǵy az, sapasy tómen ónimder qaptap ketti. О́zgeler osyndaı sapasyz ónimderin bizge ótkizý arqyly mol tabys tabady. Al biz eksportqa agroónim túrlerinen un, et, soıýǵa jaramdy mal basyn ǵana shyǵaramyz. Qatyq, qurt, qazy, qarta, qymyz, aıran, shubat degen ónimderdi molynan eksportqa shyǵara almaı júrmiz. Buǵan sebep – memlekettik qoldaý kem. Shaǵyn klasterler qurylyp, jan-jaqty ónim óndirýge bet burylsa, bul asa qıyndyq týǵyzbas edi. Mysaly, jylqy ónimderin óndiretin memlekettik shaǵyn klasterler qurylsa, ol jerde jylqynyń eti men qymyzynan bastap, qazy-qarta, jal-jaıasyna deıin óńdelip, sodan keıin ol ónimder eksportqa jol tartsa jaqsy emes pe?!, – dedi sarapshy.

Sarapshy-maman alǵa tartyp otyrǵandaı, bolashaqta bizge un men ettiń eksportyna súıene berý paıdany eselemeıdi.

– Bolashaqta ózimizdiń ishki naryqty qamtý úshin de un qajet bolady. Nan jáne nan ónimderimen halyqty qamtý úshin eksportqa shekteý qoıýǵa týra keledi. Sondyqtan bizge undy óńdemeı syrtqa shyǵara bergennen, odan ónim óndirip keptirilgen kespeler, makaron ónimderin, salma, jaımalardy syrtqa shyǵaryp úırengen abzal, – deıdi Dáýren Aryn,

Jalpy, mamandardyń paıymynsha, agrosaıasatty jetildirýdi aýyldan bastaý kerek. Keńsede otyryp alyp agrosaıasat usynyp, reforma jasaımyn deý qısynsyz. Mınıstr maldyń jaıyn túsinbese, mal sharýashylyǵy qalaı damıdy? Odan ónim qalaı alynady?

– Sondyqtan jyly keńseden shyǵyp, aýylǵa qaraı baryp, bárin kózben kórmeı reforma jasaý qısynsyz. Eger agrosaıasatta jetistikke jetemiz desek, shıkizattan ónim óndirý formýlasy damýy kerek. Eń sońǵy ónim óndirip, qazaqy brend qalyptasqanda ǵana paıda eselenip, túsim kóbeıetin bolady deıdi maman.

Qarlyǵash Zaryqhanqyzy