Qazaq matreshkalaryn kórdińiz be?!

Almaty turǵyny Marına Nabıýlına páterin sheberhanaǵa aınaldyryp jibergen. Onyń súıikti isi – aǵashqa órnek salý. Buryn da bireý oǵan bir qap daıyn matreshkany  syıǵa tartady. Sosyn Marına olardan «qazaq qyzyn» «jasap shyǵarýǵa» tyrysady. Búginde sýretshi tek ulttyq qana emes, zamanaýı beınelerdi de dúnıege ákelýde. "Baıqaǵan adamǵa aınala toly shabyt",-  deıdi sýretshi. Arly-berli ótken jandardyń júzine muqııat qarap, sosyn olardy qýyrshaq betine beıneleıdi.

Marınanyń páteri óte jaıly. Páterge kirgen boıda órnektelgen aǵash ydystar, áınekke salynǵan sýretter, qazaqı naqyshtaǵy zattar birden kózge túsedi. Anasy men qyzy – qolóner sheberleri. Sondyqtan, páterdi óz qalaýynsha bezendirýdi jón sanaıdy. Sýretshi úshin búl tek kásip qana emes, sonymen qatar, óner.

1993 jyly Almatydaǵy Abaı atyndaǵy Joǵary oqý ornynda sýret-keskin fakýltetin bitirgen Marına «Aǵashqa órnek salý» atty taqyrypta dıplom jumysyn qorǵaıdy. Stýdent kezinde týystaryna erekshe syılyq retinde as bólmeniń taqtaılaryna sýret salyp, syılaı bastaǵan eken. "Keıinirek keıbireýler ony satyp ala bastaǵannan-aq erekshe shabytym oıandy",- deıdi sýretshi.

Stýdent kezinde-aq Marına kúlli Qazaqstanǵa ekspedısııa kezinde jınalǵan etnografııalyq materıaldar negizinde ulttyq naqyshtaǵy kádesyılarǵa órnek salýmen aınalysatyn «Zerger» zaýytynda jumys istegen. Ol jerde sýretshiler qazaq ertegileri men ańyzdar keıipkerleriniń shap-shaǵyn músinderin jasaıtyn.

"Bireýdiń qolastynda jumys istep júrgende óziniń jeke, avtorlyq úlgidegi týyndylarymdy jasasam" dep armandaǵan. Sóıtip, zaýyty tarap ketken soń, Marına erkin sýretshige aınalyp, qyrnaýshyǵa neshe túrli qalyptarǵa tapsyrys berip, olardy óz qalaýynsha  órnektep, ártúrli qolóner dúkenderine ótkizip otyrǵan. «Bir kúni qazaqstandyq murajaı qyzmetkerleriniń biri – Borıs Sharıkov maǵan bir qap daıyn matreshkalardy berip, bireýin qazaqı naqyshta órnekteýin surady. Borıske daıyn músinderdi dosy sonaý Máskeýden ákelgen eken. Ol kezderdi ondaı materıalǵa qol jetkizý óte qıyn edi. 25 dana matreshkany kórgende qýanyshymda shek bolmady. Biraq meni Borıstiń "bireýin qazaqı naqyshta órnektep bershi" degeni qatty tań qaldyrdy. Jumysqa qyzyǵyp kirisip ketkenim sonsha bireý emes, birneshe «qazaq matreshkalaryn» «dúnıege ákeldim. Bári bir mezette satylyp ketti. Sebebi, bazarda tek orys matreshkalar tanymal edi ǵoı. Al qazaq matreshkalary – óte erekshe edi. Sol sátten bastap osyndaı qazaq matreshkalardy órnekteıtin boldym» - deıdi sýretshi Marına.

"Búginde Otanymyzda qazaq matreshkalaryn jasaý óte kúrdeli. Sebebi, mundaı áýresi kóp jumysty kez kelgen qyrnaýshy istegisi kelmeıdi. Sondyqtan, Reseıge tapsyrys berýime týra keledi" - deıdi sýretshi.

«Men matreshkalarǵa tek sýret salamyn. Al aǵash negizdi qyrnaýshy arnaıy qurylǵymen jasaıdy. Reseıde bul óte jaqsy óndiris kózi. Ol jaqta matreshkanyń sirińkeniń qorabynan bastap, 20 tipti, 50 sm bıiktikke deıin kólemdisin daıyndaıdy. Ádette, ony jóke aǵashynan jasaıdy. Onyń súregi óte birtegis ári túsi ádemi, ıisi de jaǵymdy. Bir ret Aqtaýdan dep bir matreshka alyp kelgen. Ol anaǵurlym qymbat boldy. Matreshkalardyń negizin jasaıtyn arnaıy qurylǵy men ony ıgere alatyn arnaıy mamandar qajet. Eger bizdiń eldiń qyrnaýshylaryna tapsyrys bersem, bir matreshkany jasaýǵa bir kúni ketedi. Bul óte kúrdeli jumys» - deıdi sheber.

Satyp alýshylar qazaq matreshkalaryn qalaı qabyldaıdy degenge: «Jaqsy. Qazaqı materashkalar óte súıkimdi shyǵady ári elimizdiń mádenıetin ádemi jetkizedi» - dep jaýap berdi almatylyq qolóner sheberi.

Avtordyń árbir matreshkasy bir-birine uqsamaıdy. Mysaly, jasyna baılanysty jasalǵan áıel-matreshkalar. Qazaqtarda ádette kıimderine qarap jasyn anyqtaıdy: egde jastaǵy áıel kımeshek pen shapan kıedi, sál jastaýy ulttyq taqııa, qamzol, órnekti kóılekter kıedi.

Matreshkanyń negizi qolyna tıgennen bastap sheber muqııat oılanady. Sosyn baryp jumysty bastaıdy. Boıaý aǵyp ketpes úshin negizge jelim jaǵyp, tegisteıdi. Sosyn baryp qaryndashpen sýretin salady. Kelesi kezeńde akrıl nemese gýash boıaýymen órnekti boıaıdy. Bul jumys ózgesine uqsamas úshin sheber bar ynta-jigerimen muqııat isteıdi. Ol úshin «tarıhty zerttep, ertegi kórip, kitap oqımyn» deıdi sýretshi. Aldymen matreshkanyń betin salady. Munda aǵashtyń túsi adam terisiniń túsine uqsas bolady. Sosyn kıimi ashyq-jarqyn tústermen boıalady. Keıinnen jińishke qylqalammen kıimniń órnekteri salynady. «Ulttyq óner – ártúrli kompozısııalardyń dúnıege kelýine kóp septigin tıgizetin qaınar kóz. Buryn kostıýmderin salý úshin arnaıy  murjaılarǵa baratynmyn. Qazir qajettiligimdi kóbinese ǵalamtordan tabamyn» - deıdi Marına Nabıýlına.

Jumystarynyń ishindegi eń súıikti shyǵarmasy – juldyzdy beıneler. Úsh jyl buryn sýretshi matreshkalaryna tanymal adamdardyń beınesin qoıa bastaǵan. Bul bestikte: Batyrhan Shúkenov jáne «A’Studio» tobynyń burynǵy-qazirgi músheleri: Ketı Topýrııa, Baıǵalı Serkebaev, Vladımır Mıkloshıch pen Bolat Syzdykov bar.

«Keskindi matreshka jasaǵym keldi. Portretterin ózim salmaımyn. Oǵan kóp ýaqyt ketedi jáne men úshin qymbatqa túsedi. Sondyqtan, fotografııa tehnıkasyn paıdalanýdy jón sanadym. Juldyzdy toptama barshylyq. Menińshe, bul tanymal jandar maǵan renjýi de múmkin, múmkin qýanyp ta qalar. Bul toptama áli satylymǵa shyqpady» - deıdi sýretshi.

«Qazaq matreshkalardy kóbinese, sheteldikter, ásirese, germanııalyqtar kóp satyp alady. Kóbinese, syılyqqa alady. Qyzdardy jáne otbasylyq toptama jaqsy ótedi. Balalar ortalyǵy damytýshy oıynshyq retinde alǵan. Sebebi, matreshkalar kóz janaryn, maıda matorıkany damytýǵa taptyrmas oıynshyq. Kez kelgen matreshkany órnekteı berýge bolady. Meıli, qyz, ul, dostar, ustaz, jetekshi bolsyn báribir. Qııalym sheksiz» - deıdi Marına.

Orta eseppen 5-7 qýyrshaqty órnekteý úshin bir apta ýaqyt ketedi eken. Bul negizi óte kúrdeli jumys.

"Men úshin eń qıyny - bárin bir ózim jasaýyma týra keldi. Daıyn negizderdi satyp alyp, oǵan laıyqty keıipkerdi oılastyrý, órnekteý, dúkenderge ótkizý, ol qashan satylady dep kútý. Satýshylar ústine aqsha qosyp satatyndyqtan, uzaq ýaqyt kútýime týra keletin. Al búginde ǵalamtordyń arqasynda sharýam biraz jeńildedi. decormaster.kz dep atalatyn óz saıtymdy ashtym. Búginde satyp alýshylarmen ózim tikeleı sóılese alamyn", - deıdi sýretshi Marına Nabıýlına.

Avtor: Sahıbam Sadyrova

Derekkóz: mix.tn.kz

Aýdaryp, usynǵan: Maqpal Sembaı