Prezıdentińiz arystan ba, túlki me?

Bılik taǵyna jaıǵasqandar nege odan ketkisi kelmeıdi? Olar sol otyrǵannan mol otyrady... Bul suraqqa jaýap tappaı dal bolyp júrsek, júz jyl buryn ıtalıandyq áleýmettanýshy Vılfedro Pareto bárin jiliktep aıtyp ketken eken.

Vılfedro Pareto óz ıdeıalaryn áleýmettanýshy elıta sırkýlıasııasy teorııasyna saldy. Teorııaǵa saı, adamdar elıta jáne jalpy bolyp bólinedi. Ol elıtaǵa álbette erekshe qabileti bar adamdardy jatqyzdy. Sonymen qosa Pareto basqarýshy, ıaǵnı saıasattaǵy elıtaǵa asa kóńil bóldi.

Ondaı adamdardy áleýmettanýshy eki tıpke jatqyzdy: arystandar jáne túlkiler. Arystandar kúsh qoldanýdan qoryqpaıdy, turaqtylyq pen dástúr negizinde eldi adal bıleıdi ári halqyna asa bedeldi. Al túlkiler artyq sózden qashyp, qýlyǵyn iske basyp otyryp bıleıdi. Ondaılar ózgeristerge, túrli reformalarǵa qumar keledi.

Arystandar «rante» dep atalatyn ekonomıkalyq elıtaǵa sáıkes keledi. Iаǵnı olar kapıtaldan túsken tabyspen kún kóretin tulǵalar. Pareto olardy «kıeli» dep ataıdy. Al túlkiler – alypsatar saýdagerler jáne skeptık, ıaǵnı kúdikshil, ózgelerge senbeıtin tulǵalar.

Bılik basynda arystandar barda halqy jaıbaraqat, alańsyz ómir súredi. О́zderin qorǵaıtyn bir tireýishtiń baryn sezetin bolady. Alaıda arystandardyń bılikte uzaq otyrýy túbi jaqsylyqqa aparmaıdy. Ondaıda el damymaı artta qalyp qalady.

Al bılikte túlkiler bolsa, qoǵam reformadan reformaǵa aýysyp otyratyn, synalatyn ortaǵa aınalady. Eshteńe birqalypty emes, bári jıi ózgeriske ushyrap turady. Túlkilerdiń bılikte uzaq bógelýi – el ishindegi dúrlikpege ákep soǵady. Memleket aqshasynyń qaıda jumsalyp jatqanynan bılik túgili halqy da habarsyz bolady. Aqshasyn únemdeı almaıtyn jurt qaryzdan-qaryzǵa batady.

Sol sebepti, elıta sırkýlıasııasynyń zańdylyǵyna sáıkes, arystandar men túlkiler oryndaryn aýystyryp otyrýy tıis. Sonda ǵana el de birqalypty damıdy, bir dáýir reformalardyń ózgerýine arnalsa, kelesi dáýir halyqtyń alańsyz, jaıbaraqat ómirine aýysady. Bılik únemi aýysyp otyrǵan jerde bereke de, birlik te, norma da saqtalady.