Kópbalaly otbasy... Zeınolla Kákimjanov Úkimetke aýyr turmysty jaqsartýdyń jolyn usyndy

Men kópbalaly otbasynda óstim. Otbasynda jeti bala edik. Biz Semeı oblysyndaǵy Shar qalashyǵynyń (beket) mańyndaǵy aýylda turdyq (búginde ShQO Shar qalasy).

Baqshamyzdan ári qaraı jazyq dala bolatyn. Ákem úı salýǵa laıyqty bir jerdi tańdady. Sebebi, baqshamen aınalysýǵa jetkilikti jer bar edi. Ol jerge qora salyp, mal baǵyp, ony jaıylymǵa jaıýǵa bolatyn. Úıimizge kóshkende eki jasar balaqaı edim. Biraq sol úıimizdegi árbir sát jadymda.

Ákem temirjolda ınjener bolyp qyzmet atqaratyn. Anamyz býhgalter edi ári úı sharýasymen aınalysatyn. Úlken balalar kishkentaılaryna bas-kóz bolatyn. Barlyq balalar úshin eń úlken jumys – maldy baǵyp, baqshany baptaý edi. Nan, un, qant, shaıdan basqa eshnárse satyp almaıtynbyz. Et, sút ónimderi, kókónister, tuzdalǵan ónimder, kartop... bári de úıdiki bolatyn. Ata-anamyzdyń keńes ókimetinen alatyn jalaqysy kıimge áreń jetetin, úıde jıhaz ataýly biren-saran boldy. Jáne oǵan qosa, maldyń jemin, shóptiń aqysyn berip, sharýashylyqqa qajetti qural-saıman satyp alý kerek bolatyn.

Otbasymyzdaǵy eki úlken ápkemiz Almatydaǵy joǵary oqý ornyna oqýǵa tústi. Sosyn inim dúnıege keldi. Sóıtip, úıde bir qyz ben tórt ul qaldyq. Ákem "uldarym jaqsy bilim alsyn" dep, Semeı qalasyna kóshýge bel býdy.  Ol jumysyn temir joldyń Semeıdegi bólimshesine aýystyrýyn jáne jer telimi bar qazynalyq úı berýin surady. Ákem Shardaǵy burynǵy úıdi turmystyq qyzmet kórsetý memlekettik uıymynyń jergilikti keńesiniń buıryǵy boıynsha satyp jiberip, sol aqshaǵa qalaǵa arnalǵan "Moskvıch 412" satyp aldy.

Semeıdegi jeti adamǵa arnalǵan Qazynalyq úı 49 sharshymetr bolatyn. Stýdent ápkelerimiz demalys kezinde úıge keletin.  Onda peshi bar as bólme, shamamen, 6 sharshymetrdeı dáliz, pesh pen tıtany bar jýynatyn bólme, ýnıtazsyz, shamamen,  4 sharshymetr (dárethana syrtta bolatyn) jáne úsh bólme bar edi. Iаǵnı, turǵyn alańy, shamamen, 33 sharshymetr boldy. Biraq eń bastysy baqsha edi. Ol shamamen, 2 sotyq jer. Ol jerge kólikturaq jáne taýyqtar men qoılarǵa qora saldyq, qysta kókónister men tuzdalǵan  ónimderdi saqtaý úshin jertóle qazdyq. 

Úıimiz dál temir joldyń boıynda (Túrksib), manevrlik tóbeshikke jaqyn mańda bolatyn. Teplovozdan únemi kózdi ashytatyn tútin keletin. Teplosozdar kúni-túni gýildep, relster tynymsyz tarsyldap jatatyn. Relstiń dirilinen tósegimizdiń temir tory dirildep ketetin tipti. Kúndiz-túni dabyldaǵyshpen aınaladaǵy jolaýshylarǵa «myna vagon myna jolda» degendeı habarlama taratyp turatyn manevrlik dıspetcherdiń daýysy eshqashan qulaǵymnan ketpeıdi. Bul jerde buryn Shardaǵydaı keń jazyq dala, taza aýa, ádemi tabıǵat joq edi.

Baqsha men qora otbasymyzdyń negizgi azyq-túlik kózi bolatyn. Otbasyndaǵy barlyq balalar erte kóktemnen kúzdiń sońyna deıin ýaqyttarynyń kóp bóligin úı sharýasymen ótkizetin: kóshet otyrǵyzady, ony sýarady, aram shóbin otaıdy, kókónisterdi jınaıdy, jańa kóshetter otyrǵyzady, kókónisterdi tuzdaıdy, aınalany kezip, maldarǵa shóp jınaıdy, "Moskvıchpen" aýyl-aýyldy aralap, jem-shóp alyp keledi, taǵysyn taǵy... Úıdiń, qoranyń, qorshaýdyń, jóndeý jumystaryn, otyn-kómir tasý, pesh jaǵý – osynyń bárin biz, balalar, isteıtinbiz. Ata-anamyz qyzmette júretin. Ata-anamyzdyń jalaqysy tek qarapaıym kıimge, janar maıǵa, keıde jıhaz, teledıdar, qural-saımandar, shege, sham jáne negizgi azyq-túlikter: un, kespe, qalada sıyr baǵý múmkin bolmaǵan soń, endi tipti sút ónimderin alýǵa, 2-3 qoıdan artyq ustaýǵa bolmaıtyndyqtan, bazardan et alýǵa ázer jetetin.

Qolymnan keletin istiń bárin úıde qosalqy sharýashylyqpen aınalysyp júrgende úırendim. Negizi qolymnan kóp nárse keledi. Bala kezde úı sharýasyna aralasyp úırengenderim negizgi eńbek daǵdylarymdy qalyptastyrǵanyn óte jaqsy bilemin. Aqyl turǵysynan da úırengen daǵdym ómirimniń negizgi irgetasyna aınaldy. Árıne, mektepte alǵan bilimim ómirimniń eń mańyzdy bóliginiń biri ekeni aıdan anyq. Biraq sol ýaqytta barlyq bala birdeı bilim aldyq. Degenmen, sol alǵan jaqsy bilimdi óz ómirinde paıdalanyp, iske asyrý kez kelgenniń qolynan kelgen emes. "Meniń qolymnan keldi" dep oılaımyn. Ápkelerim men aǵalarymnyń da qolynan kelgenine bek senimdimin. Olardyń ekeýi áldeqashan o dúnıege sapar shekken...

О́mirimniń tarıhyna dál bulaı qysqasha sholý jasaǵanym beker emes. Aıtpaǵym: kópbalaly otbasy degenniń qandaı bolatynyn bilemin. Iá, ol kezde keńestik dáýir bolatyn. Kópbalaly otbasylarǵa  sol kezde qıyn ba edi, álde qazir me? Keı qyrynan qarasaq, sol bir kezeńderde qıyn boldy, keı qyrynan qarasaq, dál qazir qıyn.

Ol kezdegi jaǵdaıdyń qazirgiden aıyrmashylyǵy – ol zamanda bári birdeı kedeı bolatyn. Al, búgingi zamanda adamdar túrli topqa bólingen. Qazirgi qoǵamda ásirese, kópbalaly otbasynyń jaǵdaıy qıyn. Ol kezde ár aýdannyń óz mektebi bolatyn. Qazir olaı emes. Ol zamanda qarapaıym jumysshy bolsań da, áıteýir, jumysqa ornalasýǵa múmkindik bar edi.  Búginde qandaı mamandyq ıesi bolsań da, jumys tabý qıyn. Bizdiń qoǵamda mamandyqtyń qundylyǵy tómendegen. Fermada jumysshy bolǵansha, azyn-aýlaq aqshaǵa qalada ańshy bolǵanyń artyq. Ol zamanda turǵylyqty mekenińdi aýystyrý qıyn edi. Tirkelý júıesi bar bolatyn. Turǵyn úıdi jalǵa berý «bazary» joq edi. 70-80 jyldary jańadan úı salý múmkin emes-tuǵyn. Qazirgi zamanda qaladan qymbat, aýyldy jerlerde ortasha baǵadaǵy turǵyn úıler qoljetimdi.

Degenmen, qazirgi zamanda kópbalaly otbasylarǵa jaqsy ómir súrýge jaǵdaı qarastyrylǵan. Biraq tek úlken qalalarda emes. Aýyl sharýashylyǵynan habary bar adam retinde aıtarym: búgingi tańda kópbalaly otbasylarǵa aýyl sharýashylyǵy jaqsy damyǵan, negizgi áleýmettik jaǵdaıy qarastyrylǵan aýyldy jerlerde jaqsy ómir súrýge múmkindik bar.  

Álbette, árbir otbasynyń ózi turatyn jerdi tańdaý quqy bar. Biraq ekonomıka men qalalar men eldimekenderdegi ekonomıkanyń bolashaqta qalaı damıtynyn biletin adam retinde aıtarym: Almaty, О́skemen, Qaraǵandy, Taraz sekildi iri qalalarda jáne batysta, ońtústik batysta kópbalaly, kedeı otbasylardyń jaqsy ómir súrýine esh múmkindik joq.  

Ekonomıkamyz damýdyń ınnovasııalyq jolyna túspeıinshe, qalalardaǵy «dástúrli» óndiristiń kólemi tómendeıdi, ómir súrý qymbattaıdy, qalalarda jeke baspana salý qymbat bolady, mekteptegi bilim sapasy tómendeıdi, jalpy iri qalalarda ómir súrý deńgeıi nasharlaıdy. Eger ekologııany, sý men azyq-túlik sapasyn, kólik máselesin nazarǵa alar bolsaq, onda qalaǵa kóshýdi oıǵa alǵan, ásirese, kópbalaly otbasylar jaqsylap oılanýy kerek.

Sońǵy on jylda qala halqynyń sany aýyldy jerden qalaǵa kóshken turǵyndardyń esebinen ósip jatyr. Ekonomıkalyq postýlatqa sensek, aýyldy jerdegi otbasynyń sany qaladaǵy otbasylardan kóp eken. Aýyldy jerdegi kedeı otbasylardyń kóbi iri qalalarǵa kóship jatyr. Bul - iri qalalar mańynda «Shańyraqtyń» kóbeıýiniń eń basty sebebiniń biri.

Dál osyndaı qala mańyndaǵy eldimekenderge qajetti áleýmettik ınfraqurylym keshigip jetedi.Kásiporyndar týraly aıtpasaq ta túsinikti. Demek, ondaı aýyl turǵyndary úıinen alys jerden jumys izdeýine, balalary úıinen alys jerdegi mektepke barýyna týra keledi.

О́mir jaǵdaıy men ómirge qanaǵattaný degendi bildiretin ómir sapasy degen túsinik bar. О́mirdiń sapaly jaǵdaıy  - sapaly azyq-túlik, taza sý, eńbek pen bilimniń qoljetimdiligi, qajetti áleýmettik ınfraqurylymnyń bar bolýy, balalarmen aınalysýǵa, damýyna kómektesýge múmkindik beretin ata-anasyna jaqsy jumys usyný. Dál osyndaı sapaly ómir tabýǵa nemese sony óziń quraýyńa bolady, ásirese, kópbalaly otbasylar úshin. Biraq tek iri qalalarda emes.

Endigiden bastap «kedeı» uǵymyn paıdalanǵym kelmeıdi. Sebebi, elimizde «ómir sapasy» degen túsinik atymen joq. Eger balalar qunarly tamaqtanyp, ekologııasy jaqsy, mektebi jaqsy bolyp, sporttyq úıirmeler, shyǵarmashylyqpen aınalysýǵa  jaǵdaı jasalǵan bolsa, al, ata-analardyń kıim, kitap, sporttyq jabdyqtar alýǵa jeterlik turaqty jalaqysy bolsa, osynyń ózi jaqsy. Sapaly ómirge bir qadam qaldy deýge bolady. Sebebi, qazirgi zamandaǵy eń basty nárse ol – deni saý balalar. 

Bala kezimde sportpen aınalysýǵa múmkindik bolmady, úıge jaqyn úıirmeler joq edi. Qatty barǵym keletin dzıýdo úıirmesi, úıimizden on aıaldamadaı qashyqtyqta bolatyn. Qoljetimsiz deýge bolady.  Sóıtip, aýyr atletıkaǵa bardym. Oǵan túk qabiletim joq edi. Aǵam mýzykaǵa áýes boldy. Ata-anamyz oǵan gıtara satyp alyp berdi. Biraq jaqyn mańda gıtara úıretetin úıirme bolmady.

Biraq bala kezimde qunarly tamaq jedik. О́z baqshamyzdyń kókónisteri, óz sıyrymyzdyń súti. Búgingi kúngi denimniń saýlyǵy - sonyń arqasy.

Kóbinese, úı sharýasyn atqardym. Ol ómirlik eńbek jolymnyń negizi boldy. Al uldarym menen de jaqsy bilim aldy. Álemniń eń úzdik joǵary oqý oryndarynda oqydy. Olardy dene eńbegine salǵanymnyń nátıjesin kórip júrmin. Dene eńbegi adamzat damýyn júzege asyrǵan! Áli kúnge deıin dene eńbegi zamanaýı adamnyń  ómirinde mańyzdy ról atqarady.

Qazirgi zaman jaǵdaıynda kirisi óte tómen kópbalaly otbasylar úı sharýashylyǵynsyz, baqsha baptap, mal baqpaı balalaryna qunarly azyq-túlik bere almaıdy. О́mirlik tájirbıemnen beker mysal keltirgen joqpyn. Bul óte kerek tájirıbe. Bizge dál osyndaı ómir súrý jaǵdaıyn jasap, jermen jumys isteýdi úıretip, dene eńbegine daǵdylandyryp, qunarly tamaq berip, salaýatty ómir bergen ata-anamyzǵa alǵysym sheksiz. Bul dál búginde elimizdiń kóptegen qalalarynda turatyn ata-analardyń armany.

Úı sharýashylyǵymen tek aýyldy jerde ǵana aınalysýǵa  múmkindik bar.

Búginde aýyldy jerdegi mektepte bilim alýǵa, áleýmettik ınfraqurylymǵa jaǵdaı jasalǵan ba? О́kinishke qaraı, barlyq jerde olaı emes. Tek iri aýyldarda ǵana. Mysaly, ShQO-ndaǵy Shalabaı, Almaty oblysyndaǵy Úsharal, Qarakemer aýyldarynda jaqsy mektepter bar. Biraq ózge de aýyldyq jerlerde tolyqqandy mektep pen mádenıet oshaqtarynyń bolýyn qarastyrý kerek. Mysaly, "Shalabaı aýylynda kezinde dúrkirep turǵan mádenıet oshaǵyn qalypqa keltirińder" dep jergilikti bılikten surap júrgenimizge bes jyl boldy. Ony jóndeýge bizde qarajat joq. Biz egindi alqapty keńeıtip, jańa qoralar salyp, tehnıkalar satyp alyp, melıorasııa jasap, jumys oryndaryn arttyrýymyz kerek. Qazir de sonymen shuǵyldanyp jatyrmyz.  

Daǵdarys kezinde typ-tıpyl etilgen úlken ári baı aýyly bolǵan kásiporyn búginde qaıta jandanýda. Onymen birge aýylǵa da jan bitýde. Búginde Shalabaıda bir de bir jumyssyz adam joq.

Naqty jumysymyzben tanystyraıyn: tastap ketken úılerdi satyp alamyz da, ony jóndeımiz. Tozyp ketken kórshi aýyldan kópbalaly otbasyn shaqyramyz. Olarǵa sol úılerdi berip, sharýashylyǵymyzǵa jumysqa ornalastyramyz, sharýashylyqpen aınalysýy úshin mal bólemiz, jeńildikpen jem-shóp, otyn-kómir beremiz. Balalary jergilikti, jaqsy mektepke barady.

Sońǵy 4 jylda shamamen, 30 otbasyn kóshirip ákeldik. 10 otbasynda 3 jáne odan kóp balasy bar. Memlekettik baǵdarlamamen ózge aýdandardan kóshirilip ákelingen 4 otbasy memleketten kómek alǵan soń, kóship ketti. О́zgeleri jap-jaqsy ómir súrip jatyr.

Eger ol otbasylar Shalabaıǵa kelmegende, baqyt izdep, Semeı, О́skemen, Almatyǵa keter edi. Al ol qalalarda aýyldan kóship kelgen otbasylarǵa ekonomıkalyq ta, ekologııalyq ta turǵyda jaǵdaı qarastyrylmaǵan. Al bizdiń aýylda qunarly tamaq, taza aýa, ata-anasy balalarynyń janynda, balalary ata-anasyna úı sharýasyna kómektesedi, jazda jazdyq lagerde bolady, taýǵa shyǵady, sportpen aınalysady. Sharýashylyǵymyzben birge aýyl da jandanýda.

Eger memleket klýbtyń eski ǵımaratyn jóndep berse, sporttyq, mýzykalyq, ustalyq ónerge baýlıtyn úıirmeler  ashar edik. Sonda baryp bizdiń aýyl sapaly ómir kepili, ásirese, kópbalaly otbasy úshin dep aıtar edik.

О́z aýylymdy maqtan úshin mysalǵa keltirgen joqpyn. Negizinde memleketimizdiń ekonomıkasynyń kóterilýi úshin kópbalaly otbasyn qalaı da qoldaýymyz kerek, memlekettiń áleýmettik saıasaty qandaı bolýy kerek degenge mysal keltirip otyrmyn.

Biraz ýaqyt buryn oryn alǵan qaıǵyly jaǵdaıdan keıin kirisi tómen kópbalaly otbasy úshin jaqsy ómir qalyptastyrýdyń jolyn qalaı túsinemiz degen úrdis aıqyndala bastady. Menińshe, aǵymdaǵy ekonomıkalyq jaǵdaı men elimizdiń ekonomıkalyq damý keleshegin bárimiz derlik jete túsine bermeımiz.

Keı mekemelerdiń qatań synǵa ushyraǵan keıbir jaýapty tulǵalarynyń der kezinde ún qatýynan keıin bılik tizginen ustaǵandar qalalardaǵy kópbalaly kedeı otbasyn qoldaý úshin jasalyp jatqan is-sharalardy jarııalaı bastady.

Kópbalaly otbasyna «bir bólmeli páter» beretin ózge de jekelegen tulǵalar paıda boldy. Kópbalaly otbasynyń turǵyn-úı máselesin kásippen sheshýge shaqyrady. Endi bireý máseleni mańyzdy baı sheneýnik sheshsin dedi. Bireý azyn-aýlaq aqsha bólýmen qutyla salǵysy keldi. Biraq kópbalaly otbasy bir bólmeli páterde tura almaıdy. Kópbalaly kedeı otbasy iri qalada múldem  tura almaıdy.

Mundaı usynystar ýaqytsha ǵana. Biraz ýaqyttan soń qıyndyq máselesi basylady, biraq qıyndyq sheshilmegen kúıde qalady.

«Baıaǵy jartas sol jartas» degendeı, bizdiń túsinik boıynsha bar máseleni tek memleket sheshý kerek. Memlekettiń «qamqorshylyq» júıesi eń áýeli áleýmettik qarym-qatynas turǵysynda, sosyn ekonomıkalyq jaǵynan kúıreıdi. Aldymen Keńes Úkimetiniń eli quldyrady. Ile-shala áleýmettik qurylymdaǵy barlyq elder kúıredi. Qazirgi tańda «áleýmettik baǵyttaǵy» barlyq kapıtalıstik Eýropa elderi kúrdeli daǵdarys kezeńinde ómir súrip jatyr. Men turǵyndary memleket sheship bergen áleýmettik máselelerge kóńili tolǵan bir de bir eldi bilmeımin.

Álemdegi elderdiń áleýmettik jaǵynan salystyrǵanda eń «kóńili toq, kıimi bútinderi» - Norvegııa, Shvesııa, Fınlıandııa. Bul elder óz halqynyń sanynyń óskenin kózben kórip otyr. Sol sebepti, memlekettiń áleýmettik qoldaý máselesiniń baǵyt-baǵdaryn ózgertýdi oılastyryp jatyr.

Áleýmettik máselelerdi basqarýdyń eń utymdy, tıimdi basqarý ádisi ol  - ekonomıka sýbektilerine durys jaǵdaı jasaý.

Eń jaqsysy memleket «úı sharýashylyǵy» dep atalatyn «dúnıeniń» qalyptasýyna, damýyna barynsha jaǵdaı jasaýy kerek. Árbir kópbalaly otbasynda óz sharýashylyǵy bolýy tıis! Áıtpese, ondaı otbasynyń balalarynyń ómirin eshqandaı jolmen jaqsarta almaımyz.

Eger memleket jumys istep turǵan kásiporyndary bar aýyldyq jerlerdegi kópbalaly otbasylarǵa úı salýǵa qarajat bóletin bolsa, JShS «Plemzaýyt Shalabaı» sekildi kásiporyn basshylary kem degende otaǵasyna jumys taýyp beredi. Qosalqy sharýashylyq úshin mal beredi, jeńildikpen jem-shóp te qarastyrady, otbasyna baý-baqshamen aınalysýǵa jer bólip beredi. Balalary jaqyn mańdaǵy mektepke barady, qunarly tamaq jeıdi, áleýmettik ahýal jaqsarady. Sóıtip, sapaly ómir súrýge barlyq jaǵdaı qarastyrylady deýge de bolady.

Biz jyl saıyn 3-4 otbasyn shaqyra alar edik. Biz sııaqtylar elimizde myńdap kezdesedi. Iаǵnı, jylyna  6-8 myń otbasy kóshiriler edi. Aldaǵy ýaqytta mundaı agrarly kásiporyndar 5 000 bolsa, olar 5-10 kópbalaly otbasynyń qıyndyǵyn sheship berer edi. Demek, bul, shamamen, 400 000 adam.

Barlyq ekonomıkanyń eń úlken qıyndyǵynyń biri – adamdardyń aýyldyq jerden qashýy. Bálkim, bireý muny álemdik deńgeıdegi úrdis deýi múmkin. Biraq olaı emes. Eýropada iri megapolısterdiń qysqaryp jatqany anyq baıqalyp jatyr. Jumyssyzdyqtan kóptegen jastar qalashyqtar men aýyldy jerlerge kóship jatyr. Megapolısterdegi qymbatshylyq turǵyndardyń ol jerden qashýyna ıteremeleıdi. Biraq eń bastysy – adamdar sapaly ómirdiń basqa jolyn izdeý kerektigin túsinip jatyr.

Iri qalalardy ómir súrý kúrdeli, ári qıyn bolyp bara jatqanyn eshkim joqqa shyǵara almaıdy. Baǵalardyń jıi ósýi, ekologııanyń buzylýy, óndiristiń qaladan aýyldy jerge kóshý... Munyń bári jańa ǵalamdyq úrdis.

Bul úrdisti biz de tezirek túsinip, turǵyndarymyzǵa sýrettiń ekinshi jaǵyn kórsetýimiz kerek.

Ekonomıkamyzdyń keleshektegi, 30-50 jyldan keıingi ahýaly bul – aýyl sharýashylyǵy.  Qalasaq ta, qalamasaq ta, jaǵdaı solaı bolǵaly tur. 40 jyldan keıin elimizdegi negizgi sala – aýyl sharýashylyǵy, kólik logıstıkasy, týrızm, ınnovasııalyq kásip bolýy tıis. Eger solaı bolsa, demek, biz sapaly ómirdi qamtamasyz etetin óte baı memleket qalyptastyrdyq degen sóz. Biraq ony dál búginnen qolǵa alýymyz kerek.

Aýylǵa dál qazir bet burýymyz tıis! Aldymen, barlyq iri qalalardan 200 shaqyrym jerdegi barlyq agrarlyq ınfraqurylymdy qaıta qalypqa keltirip, jergilikti aýyldarda jaqsy áleýmettik ınfraqurylymdy qurýymyz kerek.

Eń bastysy – eshnárseni oıdan quramaýymyz kerek. Aýyl sharýashylyǵynyń barlyq ınfraqurylymy sonaý Keńes dáýirinde táptishtep oılastyrylyp qoıǵan. Ol saýatty, jan-jaqty oılastyrylǵan, ǵylymı dáleldengen. Búginde onyń jurnaqtary áli bar. Tek sonyń izimen aýyldy jerlerdegi joldy jóndep, elektr jelilerdi qaıta qalypqa keltirip, keler urpaqqa saı áleýmettik ınfarqurylym salý arqyly iri aýyldardy jandandyrý kerek.

Odan ári aýyldaǵy kásiporyndar burynǵy keńes sharýashylyǵyndaǵy óndiristi qaıta qalypqa keltiredi. Búginde kóptegen jer ıgerilmeı, bos jatyr. Sebebi, oǵan arnalǵan áleýmettik ınfraqurylym joq. Ony aýyldy jerdegi kásiporynnyń kúshimen iske asyrýǵa tyrysqanymyzben, ol óndiristi túk mardymsyz etedi.

Ondaı baǵdarlamany iske asyrýǵa ary ketse 10 jyl kerek. Odan keıingi kezeń iri qalalardan 200-den bastap, 400 shaqyrym, aýdan ortalyǵynan 50-70 shaqyrym jerdegi aýyldardy qolǵa alý.

Bul elimizdegi aýyl sharýashylyǵynyń damýyna úlken sebep bolady. Aýyldy jerlerdiń ómir súrý jaǵdaıy jaqsarady. Sonda aýyldan qalaǵa údere kóshý azaıady, tipti qaladaǵylar aýylǵa kóshýge nıet bildirýi de yqtımal.

Jer resýstarymyzdyń tolyqtaı ıgere alǵan jaǵdaıda, agrarlyq óndiristi qoldaý úshin aýyldyq jerlerde azyq-túlik óndirisi qalyptasa bastaıdy. Sonda aýylda jumyssyzdyq máselesi týyndamaıdy.

Avstralııany mysalǵa ala otyryp, biz de alys eldimekenderdegi qashyqtyqtan oqý men medısınalyq qyzmet júıesin qalyptyrsaq bolady.

Dostarym men tanystarymnyń arasynda myna zańdylyq kózge aıqyn kórinedi: kásibı, shyǵarmashylyqta, materıaldyq, rýhanı deńgeıde úlken jetistikke jetkenderdiń kóbisi derlik aýyldy jerden shyqqandar, sonyń ishinde, kópbalaly otbasynyń balalary.

Olardyń ómirbaıandary uqsas. Úı sharýasynda dene eńbegine kóp jegilgen, mektepte jaqsy oqyǵan, sonymen qatar, ózderin damytýǵa den qoıǵan, ómirlik maqsattaryn iske asyrýǵa erekshe qulshynys tanytqan. Osynyń bári olardyń ómiriniń ózegine aınalǵan.

Solardyń kópshiligi aýyl sharýashylyǵyna ınvestısııa bólip jatqany meni qýantady. Bul tek meniń ǵana júrek bulqynysym emes, bul halqymyzdyń ómirin qalaı jaqsartsaq degen tilek.

Taǵy bir qosarym: olardyń mundaı myqty bolý sebebi, olar tabıǵattyń ortasynda ósti, saıyn dalanyń saf aýasymen tynystady, túngi juldyzdy aspanda óz kózderimen tamashalady, dene eńbeginiń keremet daǵdysyn ıgerdi. Biraq eń mańyzdysy  - olar ata-babadan qalǵan jer degenniń ne ekenin jete uǵyndy. Olar halqymyzdyń myńjyldyq mádenıeti men salt-dástúrin boılaryn sińirip ósti.

Búginde jeke tulǵa bolyp qalyptasý úshin qajetti tabıǵattyń, taza aýanyń, jerdiń qýatyn, kók aspannyń mańyzdylyǵyn jete uǵynbaımyz. Tabıǵattyń kúshine teń keler eshnárse joq. Eger osy kúsh pen balamyzdyń arasyn úzsek, demek, olardyń bolashaǵyna balta shaptyq degen sóz.  

Elimizdegi kópbalaly otbasynyń bolashaǵy týraly kózqarasymdy qanshalyqty jetkize alǵanymdy bilmeımin. Kópbalaly otbasy –elimizdiń bolashaǵy. Bizge kópbalaly otbasy kerek. Bala týý úshin qanshalyqty sanaly, bilimdi bolý qajettiligin talqylaýdyń keregi joq. Eger otbasy kópbalaly bolsa, demek, ol otbasynyń jaqsy, sapaly ómir súrýine jaǵdaı jasaýymyz kerek.

О́mir sapasy degende ashyp túsindirýge tyrystym. Ol memleket bóletin ártúrli járdemaqy túrindegi shyǵynymen ólshenbeıdi.

Bar bolǵany durys, uzaqmerzimdi ekonomıkalyq jaǵdaıdy qalyptastyratyn shart jasaý kerek. Olardyń eń negizgileri:

- aýyldy jerdegi óndiristik jáne áleýmetik ınfraqurylymdy qaıta qalypqa keltirý;

- aýylǵa qaıtqysy keletinderge aýyldy jerde úı salýǵa jetkilikti qarajat bólý, aldymen, kópbalaly otbasylarǵa;

- aýyl sharýashylyǵyndaǵy jerlerdi ıgerýde jáne olardy qaıta qalypqa keltirýge qajetti ınfraqurylymda agrarlyq kásiporyndar men memlekettiń tıimdi árekettesýi.

Osy atalǵan úsh pýnkt elimizdegi kóptegen áleýmettik jáne ekonomıkalyq máselelerdi shesher edi.

Jalpy mundaı túsinik ortalyq jáne jergilikti bılik basyndaǵy jaýapty tulǵalardyń, depýtattardyń, kásipkerlerdiń, elimizdiń azamattarynyń, kópbalaly otaǵalardyń sanasynda týyndaǵany aıdan anyq. Endi tek iske kirisý kerek.

Osynyń bárin iske asyrýda esh qıyndyq joq.

Zeınolla  Kákimjanov, kásipker

Aýdarǵan: Maqpal Sembaı