Qazaq etnosyn áıelder qalyptastyrdy - tarıhshy Radık Temirǵalıev

Belgili tarıhshy Radık Temirǵalıev qazaq etnosy ózge rý ókiline turmysqa shyǵyp, salt-dástúr men tildi taratqan áıelder arqyly qalyptasqan dep sanaıdy. Osylaısha, birtutas mádenıet pen ortaq tili bar qoǵam paıda bolǵan.

Bul týraly Radık Temirǵalıev Qalam Global kóptuǵyrly ǵylymı-aǵartýshylyq jobasy Semeı qalasynda uıymdastyrǵan «Qazaq rýlarynyń tarıhy» atty dáris barysynda aıtyp berdi.

Tarıhshy ekzogamııanyń (belgili bir áleýmettik top (mysaly, týysqandar toby) ókiliniń sol toptan tys turǵan adammen otbasy qurýy – Qalam.global) mańyzdy ereje bolǵanyn atap ótedi.

– Qazaqtarda jeti atadan aspaı týysatyn qyzǵa úılenýge bolmaıdy degen pikir bar. Iаǵnı týystyq baılanys budan ary, máselen, segizinshi atada bolsa, turmys qurýǵa ruqsat deıdi. Shyn máninde, bul – sońǵy kezderi paıda bolǵan eń jumsaq talap. Áýelide erejeler áldeqaıda qatal bolǵan: geneologııalyq turǵydan jubaılardyń arasy neǵurlym qashyq bolsa, soǵurlym jaqsy dep sanalǵan. Birinshiden, osynyń arqasynda rýlar arasynda baılanys paıda bolady. Ekinshiden, genetıkalyq aýrýlardyń paıda bolý qaýpi azaıdy, – deıdi Radık Temirǵalıev.

Onyń pikirinshe, bul – qazaq etnosynyń qalyptasýynda úlken ról atqarǵan mańyzdy aspekt.

– Ekzogamııa qazaq halqynyń birigýine jáne qalyptasýyna yqpal etti. Kóptegen lıngvıst pen fılolog qazaq tilinde dıalektilerdiń joq ekenin aıtady. Ras, dıalektızm bar shyǵar, biraq qazaq tili – tolyqtaı birtutas til. Bul ár eldi mekeni óz dıalektinde sóıleıtin Eýropadaǵy tilderdiń san alýandyǵyna úırengen saıahatshylardy árqashan tań qaldyratyn, – dep atap ótti ol.

Radık Temirǵalıev qazaq tiliniń mundaı ereksheligin ekzogamııamen, ıaǵnı, mysaly, ońtústik óńirden shyqqan áıeldiń batys nemese shyǵys rýlaryndaǵy erkekpen otbasy qurýymen baılanystyrady.

– Qazaqtaǵy ekzogamııa halyqtyń birige túsýine, ulttyq sana-sezim men tildiń damýyna yqpal etti. El arasyndaǵy dúnıeler qosylyp-aralasyp otyrdy: áıelder salt-dástúr men tildi taratty, saldarynan aýqymdy jerdi alyp jatqan qazaq halqy ózine tán ortaq keıipke ıe boldy. Sondyqtan men qazaq etnosy basqa rýlardyń erlerine turmysqa shyqqan osy áıelder arqyly qalyptasty dep árqashan aıtyp júremin, – deıdi Qalam Global sarapshysy.