Osy jazda Jambyl fermerlerine sýarmaly sý jetkilikti bola ma?

Tabıǵattyń bıligi sonshalyq, Qazaqstan tek transshekaralyq ózenderge ıe bola otyryp, osy sý resýrstary qalyptasatyn aýmaqtyń baqytty ıesi bolyp tabylatyn kórshi Qyrǵyzstannan sýarmaly sýdyń 40% alady. Jambyl agrarshylary ózderiniń sý qoımalarynyń tolyq kólemde toltyrylatynyna ǵana emes, sonymen qatar kórshiler Shý jáne Talas ózenderiniń basseınin sý bólý jónindegi ýaǵdalastyqtardy saqtaıtynyna da tolyq táýeldi. О́tken jyly Jambyl oblysyndaǵy agragııalar sýarmaly sý tapshylyǵyna, qurǵaqshylyqqa jáne eginniń bir bóliginiń ólimine tap boldy. Aldaǵy sýarý kezeńi jáne oǵan daıyndyq týraly Kazinform agenttiginiń tilshisine "Qazsýshar" RMK Jambyl fılıaly dırektorynyń orynbasary Ǵalııa Zarýbaeva aıtyp berdi.

- Ǵalııa Ǵabbasqyzy, sý bólý jónindegi sharttardy jasaý kezinde Qazaqstan men Qyrǵyzstan qandaı qujatty basshylyqqa alady?

— Sý bólý ótken ǵasyrda qabyldanǵan qujattar boıynsha 1983 jylǵy "Shý ózeni aǵynynyń bólinýi týraly" jáne "Talas ózeni aǵynynyń bólinýi týraly" erejeler negizinde, sondaı-aq 1948 jylǵy Kýrkýreý-sý jáne Aspara ózenderiniń sý bólinýi týraly Ýaqytsha Ereje negizinde júzege asyrylatynyn atap ótkim keledi. Osy qujattar boıynsha sý resýrstary paıyzdyq araqatynasta bólinedi — 50-den 50-ge deıin Talas ózeni bólinedi, al Shý ózenine keletin bolsaq, munda 42% Qazaqstan alady jáne 58% kórshilerimizde qalady.

Budan basqa, 2000 jyly Qyrǵyz Respýblıkasynyń Úkimeti men Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimeti arasynda Shý jáne Talas ózenderinde memleketaralyq paıdalanýdaǵy sý sharýashylyǵy qurylystaryn paıdalaný týraly kelisimge qol qoıyldy. Bul rette Qazaqstan Qazaqstan men Qyrǵyzstandy sýmen qamtamasyz etetin gıdroqurylystardy kútip-ustaýǵa arnalǵan shyǵystardy qamtamasyz etýge mindettendi.

Ústimizdegi jyldyń sáýir aıynda Shý men Talas transshekaralyq ózenderin paıdalaný jolyndaǵy bes Ortalyq Azııa memleketteri ókilderiniń kezdesýi barysynda sý bólý tártibi týraly belgili bir ýaǵdalastyqqa qol jetkizildi. Qazaqstan jáne Qyrǵyzstan taraptary 2024 jylǵy vegetasııalyq kezeńge arnalǵan kestelerdi bekitti. Osy kestege sáıkes, Qazaqstan Shý ózeni boıynsha 180 mln tekshe metr sýarmaly sý, al Talas ózeni boıynsha — 380 mln tekshe metr sý alýy tıis.

- Jambyl oblysynda jańa vegetasııalyq maýsymnyń bolashaǵy qandaı?

— Jambyl oblysy Qyrǵyzstan aýmaǵynda qalyptasatyny belgili transshekaralyq Shý jáne Talas ózenderinen sýarmaly sýdyń 80% alady. Shý jáne Talas ózenderiniń basseınindegi sý resýrstarynyń edáýir bóligi sýarý úshin paıdalanylady. Vegetasııa bastalǵanǵa deıin de jyl saıyn komıssııa jınalyp, transshekaralyq ózenderden sý alý kestesin, Kırov sý qoımasynyń, memleketaralyq kózder men obektilerdiń jumys rejımin kelisedi jáne bekitedi.

Bizdiń oblystaǵy transshekaralyq ózenderdiń sý resýrstarynyń negizgi tutynýshysy aýyl sharýashylyǵy, sondaı-aq sýarmaly eginshilik bolyp tabylady. Sýarmaly jerlerdiń aýdany 182 myń gektardy quraıdy, onyń ishinde bıylǵy vegetasııalyq kezeńde 90 myń gektar sýarmaly jerdi sýmen qamtamasyz etý josparlanǵan, bul ótken jylǵy kórsetkishterden 30 myń gektarǵa az.

- Jambyl obektileri, gıdrotehnıkalyq qurylystar aldaǵy vegetasııalyq maýsymǵa qanshalyqty daıyn? Qarjylandyrý jetkilikti me?

— "Qazsýshar" RMK Jambyl fılıalynyń balansynda qazirgi ýaqytta 496 Gıdrotehnıkalyq qurylys bar. Bul sý jınaýdyń jalpy kólemi 841 mln. tekshe metr ylǵaldy quraıtyn 7 sý qoımasy, eki bóget, 11 sý toraby, uzyndyǵy 2 177,6 km 349 sýarý kanaly, jalpy uzyndyǵy 407 km 81 kollektor jáne 46 artezıan uńǵymasy.

- Jambyl oblysynyń túrli aýdandaryndaǵy egistikter qandaı kózderden sýarylady?

- Jambyl fılıaly barlyq on aýdan boıynsha sýarmaly sý beredi. Ishki kózderden bes aýdan — Jýaly, Sarysý, Rysqulov, Shý, Moıynqum jáne Merki sýarylady. Qalǵan bes aýdan transshekaralyq Shý jáne Talas ózenderine táýeldi. Qordaı jáne Merki aýdandary Shý ózeninen (Batys Úlken Shý kanaly arqyly) sý alady, al Baızaq, Jambyl jáne Talas aýdandary Talas ózeninen ylǵaldyń túsýine baılanysty. Bul bes aýdanda buryn kórshilerdiń kesteni saqtamaýyna baılanysty sýmen qamtamasyz etý problemalary jıi bolatyn.

- Jambyl sý qoımalary qanshalyqty toly? Sharýa qojalyqtary sýmen qamtamasyz ete ala ma?

— Sýarý kezeńine daıyndyq barysynda aýa raıy boljamy eskerilip, fılıal balansyndaǵy barlyq jeti sý qoımasynyń jumys kestesi ázirlendi. Osy maýsymda bizdiń sý qoımalarymyzda qajetti sý kólemi jınaqtalǵan. Tasótkel sý qoımasy tolyǵymen toltyrylǵan, jaqyn mańdaǵy aýdandarda sý tapshylyǵy kútilmeıdi. Jýaly aýdanyndaǵy Ters-Ashybulaq sý qoımasy 93% - ǵa toldy, qazir sý tasqynynyń aldyn alý úshin sý qoımasy tranzıttik rejımde jumys isteıdi, al sý Alı ózeni arqyly Bılikól jáne Aqkól kólderine aǵyzylady. Aqkól ázirge tek 34% - ǵa toldy.