Foto:Ashyq derekkóz
Ujymdyq qaýipsizdik shart uıymy (UQShU) - birneshepostkeńestik memleketterdi biriktiretin halyqaralyqáskerı jáne saıası birlestik. Onyń negizgi mıssııasy – qatysýshy elderdiń aýmaǵynda ujymdyq qaýipsizdik penturaqtylyqty qamtamasyz etý, sondaı-aq terrorızm,ekstremızm, esirtki trafıgi jáne kıberqaýipter sııaqtyzamanaýı qaýipterge qarsy turý. Geosaıası shıelenistińkúsheıýi jáne halyqaralyq qaýipsizdiktiń jańasyn-qaterleriniń ósýi jaǵdaıynda UQShU jumysy erekshemańyzǵa ıe bolady. UQShU-nyń 2024 jylǵy maýsymaıynyń basynda ótken negizgi organdarynyń otyrystaryqatysýshy elderdiń Ujymdyq qaýipsizdik qaǵıdattarynabeıildiligin jáne qazirgi zamanǵy syn-tegeýrinderge jaýapretinde birlesken is-qımyldarǵa daıyndyǵyn kórsetti.
Jalpy tarıhı jáne mádenı baılanystary bar postkeńestik elder úshin UQShU-ǵa qatysý óńirlik turaqtylyqty ujymdyq qorǵaý men nyǵaıtýdyń mańyzdy quraly bolyp tabylady. Birlesken qaýipsizdik kúshteri shekarany moıyndamaıtyn qaýip-qaterlerge tıimdi qarsy turýǵa jáne mıllıondaǵan azamattar úshin beıbitshilik pen turaqtylyqqa kepildik beretindigin kórsetýde. Biz úshin jáne basqa da kórshiles memleketterdiń azamattary úshin UQShU-nyń tıimdi jumys isteýiniń nátıjesi retinde Qazaqstandaǵy qańtar oqıǵasy kezindegi áreketterdi kórýimizge bolady. Bul kezeńde UQShU qorǵaý, kúzetý qyzmetterin atqardy, al ózimizdiń qazaqstandyq kúshter máseleni sheshý men jaǵdaıdy qalpyna keltirý úshin áreket etti.
Statıstıkalyq derekter kórsetkendeı, UQShU-ǵa qatysýshy elder birqatar kúrdeli syn-qaterlerge tap bolady. 2023 jyly Ortalyq Azııadaǵy terrorıstik aktilerdiń sany ótken jylmen salystyrǵanda 15%- ǵa ósti . Sondaı-aq, aımaqta ekstremıstik belsendiliktiń ósýi jáne halyqaralyq terrorıstik uıymdarǵa jaldanýshylar sanynyń artýy baıqalady . Esirtkiniń zańsyz aınalymyna baılanysty qylmys deńgeıi joǵary bolyp qala beredi, al etnosaralyq qaqtyǵystar men saıası turaqsyzdyq jaǵdaılary jedel jáne úılestirilgen jaýaptardy talap etedi.
Osy qaýip-qaterlerge jaýap retinde Ortalyq Azııa elderi ózderiniń qorǵanys bıýdjetterin edáýir ulǵaıtty. 2021 jyly Qazaqstannyń áskerı shyǵyndary 1,618 mıllıard AQSh dollaryn, Qyrǵyzstan 125 mıllıon dollardy, Tájikstan 82 mıllıon dollardy qurady. 2003-2018 jyldar aralyǵynda О́zbekstannyń áskerı shyǵyndary 2560,79% - ǵa ósip, 54 mıllıon AQSh dollarynan 1,44 mıllıard dollarǵa deıin ósti . Alaıda, osy ósimge qaramastan, aımaq elderinde qorǵanys áleýetin damytý úshin áli de tehnologııalyq bilim jetispeıdi.
Reseıdiń Ortalyq Azııadaǵy qaýipsizdik seriktesi retindegi róli mańyzdy. Máskeý aımaqtaǵy turaqtylyq pen qaýipsizdikti ekijaqty jáne ınstıtýsıonaldyq deńgeıde qoldaýǵa yqpal etedi. Reseıdiń Ortalyq Azııa elderimen yntymaqtastyǵy terrorıstik toptar men transulttyq qylmystyq uıymdardan týyndaıtyn dástúrli emes qaýipterge qarsy turýda sheshýshi ról atqarady. Reseı men aımaq elderi problemalardy jalpy túsinetin jáne osy qaýiptermen kúresýdiń qajetti quraldaryna ıememleketterdiń biri bolyp keledi. Mysaly, Reseı Qyrǵyzstanda birneshe aımaqtyq áskerı bazalar men stansııalardy, sonyń ishinde «Kant» áýe bazasyn, 338-shi áskerı-teńiz baılanys ortalyǵyn, 954-shi sýastyǵa qarsy qarý-jaraq synaq bazasyn jáne seısmografııalyq stansııany qurdy. Tájikstanda sonymen qatar Reseıdiń 201-shi áskerı bazasy jáne «Tereze» ǵarysh keńistigin baqylaý kesheni ornalasqan.
UQShU óńirlik qaýipsizdikti, turaqtylyqty, sondaı-aq óz múshe memleketteriniń aýmaqtyq tutastyǵy men egemendigin qamtamasyz etýde asa mańyzdy ról atqarady. Buǵan qosa, uıym terrorızm men ekstremızmge, esirtki men qarý-jaraqtyń zańsyz aınalymyna qarsy is-qımyl sııaqty máselelerdi sheshýge baǵyttalǵan. 2022 jyldyń basynda Qazaqstandaǵy tártipsizdikter kezinde UQShU zardap shekken elge 2500-ge jýyq áskerı qyzmetshini jiberip, sol arqyly óńirde beıbitshilik pen turaqtylyqty saqtaýǵa óziniń adaldyǵyn rastaı otyryp, buryn-sońdy bolmaǵan yntymaqtastyqty kórsetti.
UQShU-nyń Qazaqstandaǵy bitimgershilik mıssııasy onyń saıası platforma retinde áreket etýge daıyndyǵyn jáne birlesken operasııalarǵa áskerı jáne quqyq qorǵaý resýrstaryn tartý qabiletin kórsete otyryp, uıym úshin betburys boldy. 2022 jyldyń 6 qańtarynan 19 qańtaryna deıin sozylǵan mıssııa tártipsizdikter aıaqtalǵannan keıin birden aıaqtaldy, bul uıymnyń tıimdiligi men senimdiligin kórsetti. Múshe memleketter jáne basqa da múddeli taraptar UQShU maqsatqa qol jetkizilgennen keıin batyl áreket etýge jáne aýmaqtan ketýge daıyn senimdi seriktes ekenine kóz jetkizdi.
Qaýip-qaterge qarsy is-qımyldyń qoldanystaǵy júıesine qaramastan, Ortalyq Azııa elderiniń qaýipsizdik salasyndaǵy naqty qajettilikteri men tilekterin túsiný mańyzdy. Bul osy saladaǵy yntymaqtastyqty maqsatty jáne tıimdi keńeıtýge múmkindik beredi. Tarıhı turǵydan alǵanda, Reseı aımaq elderiniń qaýipsizdigin qamtamasyz etýde mańyzdy ról atqardy. Radıkaldy kúshtermen kúresý úshin osy dástúrli róldi jandandyrý jáne Ortalyq Azııa elderine olardyń qorǵanys júıelerin damytýda qoldaý kórsetý qajet. Bul Reseıge júktemeni azaıtyp qana qoımaı, aımaqtaǵy basqa syrtqy kúshterdiń áserin álsiretedi. Bizdiń elderimizdiń qaýipsizdik áleýetin nyǵaıta otyryp, biz bárimiz úshin qaýipsiz jáne turaqty ortany birlesip jasaı alamyz.
UQShU jumysynyń aımaqtaǵy máselelerdi sheshý kezindegi mańyzdylyǵyn eskere kelip, bul maqalada 2024 jyldyń mamyr aıynyń sońy men maýsym aıynda UQShU ótkizgen sharalar men kezdesýlerge, jıyndardyń jumysyna sholý jasalynyp, atalǵan sharalardyń mańyzdylyǵy qozǵalatyn bolady.
1. UQShU Qorǵanys mınıstrleri keńesiniń otyrysy (2024 jylǵy 31 mamyr)
2024 jylǵy 31 Mamyrda UQShU múshe elderdiń Qorǵanys mınıstrleri keńesiniń otyrysy ótti, onda ujymdyq qaýipsizdikti kúsheıtýge baılanysty mańyzdy máseleler talqylandy. Sonymen, otyrysta UQShU Ujymdyq qaýipsizdik aımaqtaryndaǵy áskerı qaýipsizdikke qaterler men tolqýlar týraly uıymnyń Bas hatshysy Imanǵalı Tasmaǵambetov baıandama jasady. Taraptar pikir almasyp, áskerı qaýipsizdik salasyndaǵy yntymaqtastyqty damytýdyń basym baǵyttary týraly óz kózqarastaryn bildirdi. Qatysýshy elderdiń qorǵanys mınıstrleri qarýly kúshterdiń jedel úılesimdiligin arttyrý jáne qaýip-qaterlerge jedel den qoıý tetikterin jetildirý qajettiligi atap óttildi. Áskerı úılestirýdi nyǵaıtý, birlesken jattyǵýlar ótkizý jáne barlaý aqparatymen almasýdy keńeıtý jóninde sheshimder qabyldandy.
Qazaqstan Qorǵanys Mınıstri Rýslan Jaqsylyqov: «Búgingi otyrys barysynda biz UQShU Ujymdyq qaýipsizdik aımaqtaryndaǵy syn-qaterler men qaterlerge jan-jaqty taldaý júrgizdik. Memleketterimizdiń qorǵanys vedomstvolarynyń ózara is-qımylyn odan ári tereńdetýge jáne Uıymnyń áskerı quramdas bóligin damytýǵa baǵyttalǵan qujattardy qarady jáne qol qoıdy», - degen bolatyn.
1.1. Reseı Federasııasynyń Qorǵanys mınıstri Andreı Beloýsovtyń baıandamasyna sholý
UQShU Qorǵanys mınıstrleri keńesiniń otyrysynda Andreı Beloýsov Reseıdiń jahandyq qaýip-qaterlerge qatysty ustanymyn naqty kórsetti. Mınıstr Reseıge strategııalyq jeńilis jasaý áreketteri perspektıvasyz ekenin atap ótti. Ol AQSh óziniń ústemdigin saqtaýǵa tyrysyp, álemdik qaýipsizdik arhıtektýrasyn belsendi túrde buzyp jatqanyn atap ótti. Beloýsov Ýkraınada júrgizilip jatqan arnaıy operasııaǵa nazar aýdaryp, Reseıdiń týyndaıtyn qaýip-qaterlerge sáıkes áreket etetindigin atap ótti.
Mınıstr sondaı-aq jaýyngerlik is-qımyldardy ońtaılandyrý, qorǵanys-ónerkásip keshenin damytý jáne Reseı áskerleriniń daǵdylaryn jetildirý júrip jatqanyn atap ótti. Bul, Beloýsovtyń aıtýynsha, Batystyń Reseıdi álsiretý áreketterin tıimsiz etedi. Onyń aıtýynsha, Batys qaqtyǵysty keshiktirip, Ýkraınaǵa 278 mıllıard dollardan astam kómek kórsetip, qarý-jaraq, barlaý jáne ýkraınalyq áskerı qyzmetshilerdi oqytady.
Ýkraınanyń shyǵyndary jáne Reseı áskerleriniń jetistikteri
Beloýsov Ýkraına Qarýly Kúshteriniń aıtarlyqtaı shyǵyndaryna nazar aýdardy. Onyı aıtýynsha, mamyr aıynda ǵana Ýkraına armııasy 35000-nan astam áskerıden jáne 2700 qarý-jaraqtan, sonyń ishinde Leopard tankterinen, tórt Abrams jáne on eki Bradley jaýyngerlik mashınalarynan aıyryldy. Reseı áskerleri óz kezeginde ýkraın kúshterin Harkov oblysynda sheginýge májbúr etip, 28 eldi mekendi baqylaýǵa alyp, aıtarlyqtaı jetistikterge jetti.
Ýkraın shabýyldaryna qarsy turý jaıly aıtqany
Reseı Qorǵanys mınıstri sonymen qatar Reseı áskerleriniń Reseı aýmaǵyna jasalǵan shabýyldardy toıtarýdaǵy aıtarlyqtaı jetistikteri týraly aıtty. Mamyr aıynda 1000-nan astam pılotsyz ushý apparaty, 250 HIMARS jáne Vampire snarıadtary, 50 ATACMS zymyrandary jáne 80 basqarylatyn Hammer áýe bombalary ustaldy. Mınıstrdiń aıtýynsha, Reseı Federasııasynyń Qarýly Kúshteri Áýe kúshteri atqan 10 ATACMS zymyranyn joıǵan kezde Qyrym kópirine jasalǵan shabýyldy toıtarýǵa erekshe nazar aýdaryldy.
AQSh-tyń áseri jáne UQShU-daǵy jaǵdaı
Beloýsov sonymen qatar AQSh-tyń álemdik qaýipsizdik arhıtektýrasyna teris áserine nazar aýdardy. Ol AQSh-ty sanaly túrde daǵdarystar týdyrdy jáne terrorıstik jáne ekstremıstik qurylymdardy qoldady dep aıyptady. Onyń aıtýynsha, UQShU-nyń Ujymdyq qaýipsizdik aımaqtaryndaǵy jaǵdaı shıelenisti bolyp qala beredi, ásirese NATO-nyń jaýyngerlik áleýetiniń artýyna baılanysty Shyǵys Eýropa qaptalynda.
Reseı Qorǵanys mınıstri tájik-aýǵan shekarasyn turaqty baqylaý men nyǵaıtý qajettigin atap ótip, Ortalyq Azııa men Aýǵanstandaǵy jaǵdaıǵa erekshe nazar aýdardy. Osyǵan baılanysty Beloýsov UQShU-nyń Ujymdyq qaýipsizdik kúshterin qoldaný jáne áskerı quramalardy jedel ornalastyrý jáne tasymaldaý úshin uıymnyń normatıvtik quqyqtyq bazasyna ózgerister engizý týraly sheshimder qabyldaý jáne iske asyrý algorıtmderin pysyqtaýdy usyndy.
Qorytyndylaı kelgende, Andreı Beloýsovtyń Almatydaǵy UQShU Qorǵanys mınıstrleri keńesiniń otyrysynda sóılegen sózi aımaqtyq jáne jahandyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý úshin Uıym sheńberindegi yntymaqtastyqtyń mańyzdylyǵyn kórsetedi. Qatysýshy elderdiń aldynda turǵan eleýli syn-qaterlerge qaramastan, UQShU turaqtylyqty saqtaýda jáne qazirgi qaýip-qaterlerge qarsy turýda sheshýshi ról atqarýdy jalǵastyrýda.
1.2. Belarýs Respýblıkasynyń Qorǵanys mınıstri Vıktor Hrenınnyń baıandamasyna sholý
UQShU-ǵa múshe memleketterdiń Qorǵanys mınıstrleri keńesiniń 2024 jylǵy 31 mamyrda Almatyda ótken otyrysy uıymǵa qatysýshy elder arasyndaǵy óńirlik qaýipsizdik pen yntymaqtastyqty nyǵaıtý úshin mańyzdy oqıǵa boldy. Belarýs delegasııasyn osy mańyzdy is-sharada Belarýs Respýblıkasynyń Qorǵanys mınıstri general-leıtenant Vıktor Hrenın basqardy, ol áskerı qaýipsizdiktiń ózekti syn-qaterleri men qaýipterin talqylaýǵa eleýli úles qosty.
Vıktor Hrenınniń baıandamasyna sholý
Vıktor Hrenın óz sózinde UQShU Ujymdyq qaýipsizdik aımaqtaryndaǵy ekonomıkalyq jáne saıası jaǵdaıdy turaqsyzdandyrýǵa baǵyttalǵan AQSh basshylyǵymen Batys elderiniń qyzmetin atap ótti. General-leıtenant osy turaqsyzdandyratyn qyzmettiń birneshe negizgi baǵyttaryn anyqtady:
Vıktor Hrenınniń UQShU Qorǵanys mınıstrleri keńesiniń otyrysynda sóılegen sózi qatysýshy elderdiń aldynda turǵan syn-qaterler men qaýip-qaterlerge ujymdyq jaýap berýdiń mańyzdylyǵyn kórsetedi. Belarýs Qorǵanys mınıstri aımaqtaǵy qaýipsizdik pen turaqtylyqty qamtamasyz etý úshin kúsh-jiger men belsendi yntymaqtastyqty biriktirý qajettiligine nazar aýdardy. Otyrysta qabyldanǵan sheshimder áskerı úılestirýdi nyǵaıtýǵa jáne UQShU áleýetin damytýǵa yqpal etetin bolady, bul qazirgi zamanǵy qaýip-qaterlerge sátti qarsy turýdyń kepili bolyp tabylady.
2024 jylǵy 31 mamyrda ótken UQShU Qorǵanys mınıstrleri keńesiniń otyrysy óńirdegi ujymdyq qaýipsizdikti nyǵaıtý jolyndaǵy mańyzdy qadam boldy. Qatysýshy elderdiń qorǵanys mınıstrleri qarýly kúshterdiń jedel úılesimdiligin arttyrý jáne týyndaıtyn qaýip-qaterlerge jedel den qoıý tetikterin jetildirý qajettigine nazar aýdardy. Qabyldanǵan sheshimderge áskerı úılestirýdi nyǵaıtý, birlesken jattyǵýlar ótkizý jáne barlaý aqparatymen almasýdy keńeıtý kiredi. Bul sharalar UQShU-ǵa múshe memleketterdiń turaqtylyǵy men qaýipsizdigin qamtamasyz etýge baǵyttalǵan, qazirgi zamanǵy syn-tegeýrinderge qarsy is-qımyldaǵy birlesken kúsh-jigerdiń mańyzdylyǵyn atap kórsetedi.
2. UQShU Parlamenttik Assambleıasy Keńesiniń otyrysynda aıtylǵan mańyzdy máselelerge sholý (2024 jylǵy 3 maýsym)
2024 jylǵy 3 maýsymda UQShU Parlamenttik Assambleıasy Keńesiniń otyrysy ótti. Osy is-shara aıasynda uıymnyń qyzmetin zańnamalyq qamtamasyz etý, qatysýshy elderdiń quqyqtyq normalaryn úılestirý jáne parlamentaralyq yntymaqtastyqty damytý máseleleri talqylandy. Halyqaralyq terrorızm men ekstremızmge qarsy kúres, sondaı-aq esirtkiniń zańsyz aınalymyna qarsy is-qımyl máselelerine erekshe nazar aýdaryldy. Otyrys barysynda «UQShU UQK sessııasynyń sheshimderin iske asyrý (2023 j.qarasha) jáne ujymdyq qaýipsizdikke qaýip-qaterlerge qarsy is-qımyl boıynsha qabyldanatyn sharalar týraly»taqyrybynda Uıymnyń Bas hatshysy Imanǵalı Tasmaǵambetov sóz sóıledi.
Ulttyq parlamentterdiń ókilderi UQShU-nyń jaýapkershilik aımaǵyndaǵy áskerı- saıası jaǵdaıdy egjeı-tegjeıli talqylady, múshe memleketterdiń ujymdyq qaýipsizdikke qaýip-qaterlerge qarsy is-qımyl máselelerin retteıtin zańnamalaryn birizdendirý máselelerin qarady. Sondaı-aq, UQShU PA Keńesiniń jasandy ıntellekt tehnologııalarynyń damýyna baılanysty málimdemesi qabyldandy. Buǵan qatysty mańyzdy máselelerge sholý jasaıtyn bolsaq.
2.1. UQShU Parlamenttik Assambleıa Keńesiniń otyrysynda UQShU Bas hatshysynyń baıandamasyna sholý
UQShU Bas hatshysynyń tóraǵalyǵymen qurylǵan parlamenttik UQShU Keńesiniń otyrysy kóp uzamaı odan ári damý úshin aldyńǵy jáne parlamenttik dáıekti uıym arasyndaǵy júıeli ózara is-qımyldyń damýyna ákeldi. Bas hatshy óz sózinde áskerı-saıası saıasattyń mańyzdy aspektilerin jáne qaýipsizdikke tónetin qaýipterdi qozǵap, osy syn-qaterlerge jaýap retinde ujymdyq sharalardyń mańyzdylyǵyna nazar aýdardy.
Álemdegi áskerı-saıası jaǵdaı ózgerýde, UQShU eýrazııalyq keńistiktegi turaqtylyqty qamtamasyz etýde ortalyq ról atqarady. Bas hatshy Shyǵys Eýropa men Shyǵystaǵy jaǵdaı úlken alańdaýshylyq týǵyzatynyn, al Aýǵanstandaǵy ishki saıası prosester men Ońtústik Kavkazdaǵy táýekelder kúrdeli bolyp qala beretinin jáne únemi nazar aýdarýdy qajet etetinin atap ótti. Osyǵan baılanysty UQShU óńirlik saıasatqa beıildiligin saqtaıdy jáne daǵdarystyq jaǵdaılardy tek saıası-dıplomatııalyq quraldarmen sheshýge umtylady.
2024 jyly UQShU-nyń negizgi mindetterin qalyptastyrýdaǵy sabaqtastyq pen dáıektilikke baǵyttalǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń tóraǵalyǵyna erekshe nazar aýdarylatyn bolady. Qazaqstandyq tóraǵalyqtyń basymdyqtary áskerı saladaǵy ujymdyq qozǵalystardy ulǵaıtýdy, syn-tegeýrinder men qaýip-qaterlerge qarsy is-qımyldy, UQShU-nyń halyqaralyq arenada tıimdi ornalasýyn jáne parlamenttik saladaǵy ózara is-qımyldy keńeıtýdi qamtıdy. Osydan keıin UQShU jahandyq jáne óńirlik qaýipsizdik máseleleri boıynsha osy ustanymdardy úılestirý jónindegi halyqaralyq konferensııanyń kóp deńgeıli tetigin paıdalana otyryp, basymdyqtardy iske asyrý boıynsha belsendi jumys isteıdi.
Bas hatshy sózdiń mańyzdy bóligi retinde jahandyq jáne óńirlik qaýipsizdiktiń ózekti máseleleri boıynsha málimdelgen jobalardy qabyldaý boıynsha josparlar qura bastady. Bul jobalar Aýǵanstanǵa, keńistikti álemdik maqsatta paıdalanýǵa, Halyqaralyq aqparattyq qaýipsizdikke jáne Shyǵystaǵy jáne soltústik baǵyttaǵy jaǵdaıdaǵy saýyqtyrý týraly ujymdyq kózqarastarǵa qatysty. Bas hatshy BUU-men, ásirese jıyrma bitimgershilik jáne terrorızmge qarsy is-qımyldarda ózara is-qımyldyń bastamashylyǵyn atap ótip, BUU men UQShU arasyndaǵy qylmystyq is-qımyldarǵa qatysýǵa múmkindik berdi.
UQShU 2024 jylǵy 31 mamyrda UQShU Qorǵanys mınıstrleri keńesiniń otyrystarynda ótkizilgen Ujymdyq qaýipsizdik kúshteri men quraldaryn basqarý jáne qalyptastyrý organdaryn daıarlaýdyń 2025 jylǵa arnalǵan kelisilgen shemasyn qamtamasyz etetin óziniń kúshtik quramdas bóligi boıynsha maqsatty jumysty jalǵastyrýda. Transshekaralyq syn-tegeýrinder men qaýip-qaterlerge qarsy is-qımyldarda ujymdyq is-qımyldardy is júzinde qoldaný «Kanal» (esirtki trafıginiń jolyn kesý boıynsha), «PROKSI» (aqparattyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý boıynsha) jáne «Zańsyz» (kenetten qylmysqa qarsy is-qımyl boıynsha) sııaqty operasııalar arqyly júzege asyrylady degen bolatyn Bas hatshy.
Ortalyq Azııadaǵy transshekaralyq syn-qaterler kóziniń jaǵdaıyna erekshe nazar aýdaryldy. UQShU Aýǵanstan boıynsha jumys toby arqyly osy qaterlerge qarsy is-qımyl boıynsha kúsh-jigerdi úılestiredi jáne tájik-aýǵan shekarasy jaǵdaıynda maqsatty memleketaralyq baǵdarlamany qabyldaýdy josparlap otyr.
О́z sóziniń sońynda Bas hatshy ulttyq rásimderdiń aıaqtalǵany, UQShU-nyń bitimgershilik qyzmeti týraly kelisimge Hattamanyń ratıfıkasııalanǵany jáne UQShU-nyń bitimgershilik Kúshin BUU-nyń beıbitshilikti saqtaý jónindegi qyzmetine engizý úshin negizgi jaǵdaılardy qalyptastyrýdyń alǵashqysy úshin alǵysyn bildirdi. Ol sondaı-aq terrorızmge, ekstremızmge jáne transshekaralyq qylmysqa qarsy kúreste TMD jáne ShYU-men yntymaqtastyqtyń jalǵasýyn atap ótti.
Osylaısha, UQShU Bas hatshysynyń UQShU AQSh Parlamenttik keńesiniń sessııasynda sóılegen sózi uıymnyń kópjaqty yntymaqtastyqqa jáne sheshimderdi retteýdiń saıası-dıplomatııalyq ádisterine beıildiligin kórsete otyryp, qaýipsizdiktiń aǵymdaǵy jáne bolashaq syn-qaterlerine sheshim qabyldaýǵa keshendi kózqarasty kórsetedi.
2.2. Jasandy ıntellekt máseleleri boıynsha Ujymdyqqaýipsizdik sharty Parlamenttik Uıymy Keńesinińmálimdemesi
UQShU Parlamenttik uıymynyń keńesi jasandy ıntellekt (JI) tehnologııalaryn damytýǵa qatysty málimdeme shyǵardy. Qujat osy saladaǵy progrestiń joǵary qarqynyn jáne olardyń halyqaralyq saıasatqa aıtarlyqtaı áserin kórsetedi. Málimdemeniń negizgi erejeleri:
Keńes bolashaq tehnologııalyq damý kóppolıarlylyq, ózara syılastyq, senim jáne yntymaqtastyq negizinde qurylýy kerek dep sanaıdy. UQShU múddeli memlekettermen jáne birlestiktermen birlesip osyndaı tásildi ilgeriletýge daıyn. Málimdeme qaýipsiz jáne senimdi AI júıelerine qatysty jahandyq konsensýstyń mańyzdylyǵyn kórsetedi jáne osy maqsattarǵa jetý úshin belsendi halyqaralyq yntymaqtastyqqa shaqyrady.
3. UQShU Qaýipsizdik keńesteri hatshylary komıtetiniń otyrysy (2024 jylǵy 6 maýsym)
2024 jylǵy 6 maýsymda UQShU Qaýipsizdik keńesteri hatshylary komıtetiniń otyrysy ótti, onda ulttyq jáne óńirlik qaýipsizdik máseleleri talqylandy. Qatysýshy elderdiń qaýipsizdik keńesteriniń basshylary aqparattyq qaýipsizdikti nyǵaıtý, kıberqaýipterge qarsy kúres jáne jastardyń radıkaldanýyna qarsy is-qımyl jónindegi sharalardy talqylady. Qaýipsizdik jáne jedel aqparat almasý salasyndaǵy yntymaqtastyqty kúsheıtý boıynsha birlesken bastamalar ázirlendi.
3.1. Negizgi máselelerge sholý
Almatyda qazaqstandyq taraptyń tóraǵalyǵymen UQShU Qaýipsizdik keńesteri hatshylary komıtetiniń otyrysy ótti. Is-sharaǵa qatysýshylar halyqaralyq terrorızmge, kıberqylmystarǵa, esirtki men qarýdyń zańsyz aınalymyna erekshe nazar aýdara otyryp, UQShU jaýapkershilik aımaǵyndaǵy ózekti syn-qaterler men qaterlerdi talqylady. Qazaqstan Respýblıkasy Qaýipsizdik Keńesiniń hatshysy Ǵızat Nurdáýletov osy máseleler boıynsha Qazaqstannyń ustanymy men uıymdaǵy qazaqstandyq tóraǵalyqtyń basymdyqtary týraly habarlady. UQShU Bas hatshysy Imanǵalı Tasmaǵambetov UQShU jaýapkershilik aımaǵyndaǵy aǵymdaǵy jaǵdaı týraly baıandama jasap, syn-qaterler men qaterlerdi beıtaraptandyrý sharalaryn usyndy. Ol hatshylyq pen Birikken shtab Ortalyq Azııa óńiriniń jedel áreket etý ujymdyq kúshteri úshin qarý-jaraq pen áskerı tehnıka týraly sheshim jobasyn daıyndaǵanyn, bul jaýyngerlik áleýetti edáýir arttyrýǵa múmkindik beretinin atap ótti.
Sondaı-aq uıymdasqan transulttyq qylmysqa qarsy is-qımyl sharalaryna erekshe nazar aýdaryldy. Kezdesýge qatysýshylar áskerı-saıası jaǵdaıdy jáne UQShU aıasyndaǵy ózara is-qımyldy jetildirý jónindegi sharalardy egjeı-tegjeıli talqylady. Otyrys nátıjesinde tájik-aýǵan shekarasyn nyǵaıtý baǵdarlamasy týraly sheshim jobasy maquldandy, bul UQShU sheńberindegi yntymaqtastyq pen ózara is-qımyldy nyǵaıtýǵa degen umtylysty rastaıdy.
Belarýs delegasııasynyń basshysy Aleksandr Volfovıch óz sózinde Shyǵys Eýropa aımaǵyndaǵy áskerı-saıası jaǵdaıdyń buryn-sońdy bolmaǵan shıeleniskenin atap ótti. Otyrysta Belarýs Qaýipsizdik Keńesiniń Memlekettik hatshysy men reseılik áriptes arasynda eki jaqty kezdesý ótti, onda óńirlik qaýipsizdik jáne áskerı-tehnıkalyq yntymaqtastyq máseleleri talqylandy. Kelissózder Belarýs pen Reseı arasyndaǵy ekijaqty qatynastardyń joǵary deńgeıine basa nazar aýdara otyryp, syndarly ótti.
UQShU Bas hatshysy Imanǵalı Tasmaǵambetov bitimgershilik mıssııalardyń tıimdiligin arttyrýǵa baǵyttalǵan bitimgershilik kontıngentterdi daıyndaý boıynsha ádistemelik usynymdar týraly habarlady. Tıisti sheshim jobasyn UQShU Qorǵanys mınıstrleri keńesi qoldady jáne qol qoıdy. Otyrysta sondaı-aq UQShU Ujymdyq qaýipsizdik júıesiniń kúshteri men quraldaryn basqarý organdary men quralymdaryn birlesip daıarlaýdyń 2025 jylǵa arnalǵan josparyna qol qoıyldy.
Belarýs tarapy TMD men ShYU áleýetin paıdalana otyryp, Eýrazııa sheńberindegi halyqaralyq qaýipsizdiktiń jańa júıesi úshin dıalogty damytý jónindegi bastamalardy usyndy. Beıresmı jaǵdaıda qatysýshylar talqylaýdy jalǵastyrdy, bul UQShU elderi arasyndaǵy áskerı-saıası saladaǵy ortaq til men túsinistikke basa nazar aýdardy. Aleksandr Volfovıch qazirgi zamanǵy qaýip-qaterlerge qarsy turý úshin keń formattyń mańyzdylyǵyn atap ótti, bul ásirese dınamıkalyq ózgeretin jaǵdaıda óte mańyzdy.
UQShU Qaýipsizdik keńesteri hatshylary komıtetiniń kezekti otyrysy Astanada 2024 jyldyń qarasha aıynda ótedi.
Qorytyndy
Ujymdyq qaýipsizdik týraly shart uıymynyń (UQShU) jumysy óńirdegi turaqtylyq pen qaýipsizdikti qamtamasyz etý úshin túbegeıli mańyzdy bolyp tabylady. Halyqaralyq terrorızm, kıberqylmys jáne esirtkiniń zańsyz aınalymy sııaqty qazirgi zamanǵy syn-qaterler jaǵdaıynda UQShU-ǵa múshe memleketterdiń birlesken kúsh-jigeri osy qaýipterge qarsy qýatty qalqan qurýǵa baǵyttalǵan. Birikken kúshter men úılestirilgen áreketter azamattar men memleketterdi qorǵaýdy qamtamasyz ete otyryp, kez kelgen yqtımal qaýipterge tıimdi jaýap berýge múmkindik beredi.
2024 jyly Qazaqstan UQShU-da tóraǵanyń fýnksııalaryn oryndaı otyryp, sheshýshi ról atqarady. Bul eldiń halyqaralyq arenadaǵy joǵary bedelin rastap qana qoımaı, uıym seriktesteriniń senimin de kórsetedi. Qazaqstannyń basshylyǵymen óńirdegi qaýipsizdikti nyǵaıtýǵa, qaýip-qaterlerge qarsy is-qımyl strategııalaryn ázirleýge jáne birlesken kúshterdiń jaýyngerlik áleýetin arttyrýǵa baǵyttalǵan mańyzdy sheshimder qabyldanýda.
Qarapaıym azamattar úshin UQShU qyzmeti tikeleı mańyzǵa ıe. Osy uıymnyń jumysynyń arqasynda adamdar óz elderiniń ártúrli qaýipterdiń aldyn alý jáne beıtaraptandyrý úshin belsendi jumys istep jatqanyn bile otyryp, ózderin qaýipsiz sezinýi múmkin. UQShU shekaralardy qorǵaýdy qamtamasyz etedi, qylmyspen kúresedi jáne aımaqtyń turaqty jáne beıbit damýyna jaǵdaı jasaıdy. Halyqtyń UQShU mıssııasyn túsinýi jáne qoldaýy mańyzdy, óıtkeni ár adamnyń qaýipsizdigi men ál-aýqaty osyǵan baılanysty.
Qorytyndylaı kele, UQShU aımaqtaǵy beıbitshilik pen qaýipsizdikti qamtamasyz etýde sheshýshi ról atqaratynyn atap ótkim keledi. Qazaqstan 2024 jyly uıymnyń tóraǵasy retinde yntymaqtastyqty nyǵaıtýǵa jáne qorǵaýdyń tıimdi strategııalaryn ázirleýge eleýli úles qosýda. UQShU jumysyn azamattar tarapynan qoldaý jáne túsiný ortaq maqsattarǵa qol jetkizýge jáne barlyǵyna qaýipsiz bolashaq qurýǵa yqpal etedi.
Aınur Baqytjanova
Qate tapsańyz, qajetti bólikti tańdap ctrl+enter basyńyz.
Pikir qaldyrý
pikir