Mustafa О́ztúrik

Ol qazaqtyń jylt etip, úkiligen úmiti edi. Qarańǵylyqqa batqan ultyna jaryq berer sáýlesi edi. Tipti, qazaqtyń kópten kóksegen kósemi – el tutqasy da bola alar edi...

О́ıtkeni ol batyr (taekvondodan qara belbeý ıegeri) edi, halqyna jaqyn edi. Tilge de sheshen (mamandyǵy – jýrnalıst) edi. Bilimdi edi, bilikti edi, óte saýatty (alty tildi jetik meńgergen) edi. Eń bastysy, sovettik ıdeologııadan ada, ulttyq bolmysyn saqtaǵan erek tulǵa (Túrkııada týyp ósken) edi. Bárinen, Qudaıyn biletin, Alladan qorqatyn, qazaqsyzdandyrýǵa urynbaǵan damyǵan ortanyń reformator adamy (Túrkııada ol kisiniń basshylyǵyndaǵy taekvondo sporty qatty qaryshtap, damyǵan) edi. Mine, zar qaqsatqan, biraq sol kúıi memlekettik tildi jetik meńgere bilmegen (qazaqty túsinbeıtin), bylyq-shylyqqa qansha malshynsa da esh saspaıtyn, eshkimnen qoryqpaıtyn bizdegi kóp áńgúdik shendi-shekpendiler janynda ol, árıne Altyn adam edi.

Osyndaı bıik tulǵa 1990 jyly kóktemde Atajurtqa oralady ǵoı...

Qaıda barsa da qushaǵyn jaıyp, qarsy alyp topyrlaǵan nópir adam. Bári bir kórsem, al kórsem qolynan bir ustasam dep umtyldy oǵan qaraı. Jurt bolyp, alaqanyna salyp, ardaqtap aıaly ulyn basyna kóterdi. Halyqtyń oǵan degen yqylasy osyndaı erek edi. Al óziniń aıtqan sózderi qarashanyń qulaǵyna maıdaı jaǵýshy edi:

"Keıde oılaısyń: "Barlyǵynyń eli bar, meniń elim qaıda?" dep. Men álemdi kórdim. Endi óz elimdi kórdim. Nesin aıtasyz, úlken aıyrmashylyq bar. Sondyqtan elime óz bilimimmen, kúshimmen kómektesý úshin elde qalýdy sheshtim", dedi ol suqbattarynyń birinde.

Jańa lep, tyń ózgeristi ańsaǵan artyndaǵy eli odan shynymen de kómek kútti. Aıtqandaı-aq, ol Qazaqstanǵa kele salyp sport mektepterin ashýǵa kiristi. Respýblıkalyq federasııa qurdy. Oǵan basshylyq etti. Osylaısha qazaq sportynyń tarıhynda alǵash ret taekvondoshylar halyqaralyq jarystarǵa qatysyp, jeńispen orala bastady. Biraq bul etken eńbek, tókken ter qazaqqa azdyq etti. Ony odan da bıikten kórgisi keldi. Kóp tileýi solaı bolǵan soń, 1994 jyly Mustafa О́ztúrik Qazaqstan Parlamentiniń depýtattyǵyna óz kandıdatýrasyn usynady. Biraq ol saılaýda jetkilikti daýysqa ıe bola almaı qalady. Sol kezdegi gazetter týra osylaı qysqa qaıyrdy. Nonsens deńizshi!

Qalaı daýys jınaı almaıdy, ol qaıda barsa, artynan ilesken qaraqurym halyq. Ondaı bedelge saıasatkerler arasynda ol kezde eshkim jetpegen. Al Mustafanyń jóni bólek, árıne. Bul kúdikti rastaýshy fakti de bar. Nazarbaev bılikten ketkeli biraz shyndyqtardyń beti ashyla bastady. Sonyń biri – osy kisige qatysty.

Jaqynda alty ret Májilis depýtaty bolǵan, saradal saıasatker Serik Ábdirahmanov óz suqbatynda mynany aıtty: «Mıýnhendegi jarysta Mustafany kórip, onymen sóılesip, elge shaqyrǵan adamdardyń biri men edim. Atajurtyna oralǵannan keıin de aǵa-baýyrdaı jaqsy aralastyq. Biraq kóp uzamaı qaltaly bir jigitter ony menen shettetip áketti. Degenmen baılanys úzilgen joq. Habarlasyp turdyq. Ol 1994 jylǵy saılaýda Almaty qalasynan óz kandıdatýrasyn usyndy. Biraq bılik oǵan qysym jasap, joldan taıdyrdy. Ony májbúr etti. Sóıtip Mustafanyń ornyna nomenklatýra adamy - bir áıel saılandy».

Batyr tulǵa emes pe, Mustafa aǵamyz bul jaıtqa bola búgejektep, shala búlinbedi. О́ziniń qolynan keletin isti ary qaraı jalǵastyrýǵa kirise ketti. Biraq kópke barmady, saıasattaǵy umtylysynan keıin bir jyl óter-ótpes ýaqytta halyq uly jumbaq jaǵdaıda kóz jumdy. (1995 jyly 11 naýryzda Almatydaǵy Balýan Sholaq atyndaǵy sport saraıynda ótip jatqan kıkboksıng jarysynda aǵamyz ózin jaısyz sezinedi. Dárigerler birden ony Almaty qalasyndaǵy Qazaqstan prezıdenti is basqarmasy medısınalyq ortalyǵynyń klınıkalyq aýrýhanasyna jatqyzady. Ol 4 kúnnen soń aýrýhanada dúnıe salady). Qapyda úkilegen balasynan aıyrylǵan qazaq halqynyń zor ókinishten keýdesi qaq aıyryldy. Jaǵdaıdyń qalaı bolǵanyn qarapaıym adamdar kópke deıin bile almaı, zar boldy. El arasynda Mustafa qastandyqpen óltirilgen degen sybys ta taraı bastaıdy. Sol kezde dáýreni júrip turǵan reketırlerge kiná taǵyldy. Ne kerek, kóp uzamaı jurt kóz bola almaı, aıyrylyp qalǵan súıikti uldary - Mustafa О́ztúriktiń Túrkııada jerlenetinin biledi. Aıran-asyr jurttyń aptyǵyn: «Bul batyrdyń anasynyń qalaýy» degen bir aýyz sóz sý sepkendeı basady. «Árıne, bizge qapaly ǵoı, mańdaıymyzǵa syıdyra almadyq qoı, qorǵap-qorǵashtaı almaǵanymyz-aı» dep barsha óz-ózin kinálap, bastaryn tómenge saldy. Osylaısha qazaqtyń boıynda jylt etip, almas qylyshtaı janyla bastaǵan sáýle ushqynǵa aınalyp joq boldy...

Serik Ábdirahmanov óz suqbatynda mynandaı taǵy bir shyndyqtyń shetin shyǵarady:

«Men onyń aýrýhanada jatqanyn da bilmeı qaldym. Eshkim aıtpady. Ol kezde «Halyq jaýyna» úmitker bolyp, (jala jabý, kúsálaý, jalań aıyp) bılikpen alysyp júr edim. Sodan meni mazalamaýdy jón kórgen sekildi janyndaǵylar. Tastaqtyń tómengi jaǵyndaǵy paneldi úıde turatyn. Sýyt habardy estı sala, solaı qaraı jol tarttym. Barsam, jalǵyz Halıfa Altaı aǵamyz otyr eken. Kórisip bolǵan soń, ne jaǵdaı dep suradym. «Joǵarydaǵylar aıtty, bılet alynyp qoıdy, tańerteń ushaqpen Túrkııaǵa jiberedi» deıdi aǵam. «Qalaı, osynda nege jerlenbeıdi» dedim men, árıne. Anasy solaı depti degen soń sol arada únimiz óshti. Biraq erteńinde bilemiz ǵoı, sóıtse Mustafanyń anasy bala-shaǵasymen Qazaqstanǵa shyǵýǵa ushaqqa bılet alyp qoıypty, alaıda bizdegiler olardyń bıletin ótkizdirtip, deneni ózderi alyp baratynyn aıtqan eken. Bul jerde Mustafany jerleýge qoryqqan, halyq jınalyp ketedi dep qaýiptengen».

Kórdińizder me, mine, osylaı «Atajurtym» dep kelip, eliniń damýy úshin barymdy-narymdy salamyn degen uly bala, aqyry týǵan jerine syımady, ıaǵnı júıe ony syıdyrtpady. Tipti, óli denesinen de tezirek qutylýǵa tyrysty.  

«Halyqqa habar berilmedi. Barlyǵy tym-tyrys. Ol kezde «Qazaqstan» telearnasynyń basshylyǵynda Áshirbek Kópishev degen aǵamyz boldy. Sol kisige qońyraý shaldym. «Tulǵa dúnıe saldy. Nege únsizbiz» dep. Sodan edel-jedel materıal ázirlendi, sońynda janazasy qaıda shyǵarylatyny aıtyldy. Altaı Halıfa qonaq emes pe, osy sharany óz basshylyǵyma alaıyn dedim. Bári kelisti. Ortalyq meshitten janazasy shyǵarylatyn boldy. Sóıtip deneni áketip bara jatqanda bir adamdary jolymyzdy bógep, aldymyzdan kes-kestedi. Kimder ekeni belgili ǵoı. Qatty-qatty sóıleýge týra keldi. Osylaı aqtyq rásimdi durystap atqara aldyq»,  deıdi Serik Ábdirahmanov.  

Sondaı-aq saıasatker eki jyldan keıin Mustafa О́ztúriktiń anasymen júzdeskenin de aıtady.

«Sýyt habardy estip, jolǵa shyqqaly jatqanda Qazaqstan tarapy olardy toqtatypty. «Endi ne isteımin, kútip qala berdik» dedi Rázııa apaı. Sodan ishime zor ókinish tústi. Sol kezde jeke sheshim qabyldap, Mustafanyń denesin alyp qalyp, elimizde jerletý kerek edi. Amal neshik», deıdi opynyp.

1995 jyly 17 naýryzda Almaty qalasyndaǵy Ortalyq meshitte Mustafa О́ztúriktiń janazasy ótti. Ortalyq meshitten Almaty áýejaıyna deıin qaraly qaýym sportshynyń denesin kótergen kúıi 13 shaqyrym jaıaý júrdi. Kezinde qýanysh, maqtanysh, úmit sezimimen áýejaıdan qarsy alǵan batyr ulyn aqyrynda jurty zor ókinish, uıat aralas sezimimen osylaı qımaı-qımaı keri shyǵaryp saldy...

Aıta ketsek, Mustafa О́ztúrik 1930 jyldary atalary Qytaıdyń Altaı jaǵyna baryp, ol aradan Úndistan men Pákistan arqyly Túrkııaǵa ótken qazaq dıasporasynyń ókili. Ol Ystambuldaǵy qazaqtar kóp turatyn Gúneshli aýdanyndaǵy zıratqa ákesiniń janyna jerlendi.