"Aıka tiziminiń" astarynda ne jatyr?

Qazaqstan qoǵamyn osy aptada shýlatqan oqıǵanyń biri "Aıka tizimi" nemese VIP jeńgetaıdyń klıentteri boldy. Jap-jas, qyzmeti qymbat qyzdarǵa barǵyshtar arasynda jeke bas málimetterimen qosa iri sheneýnikter, tanymal kásipkerler, ánshiler, sportshylar, JOO, qarjy jáne ózge de sala qyzmetkerleri órip júr. Uzyn-qysqasy 100-den astam adam.

Bul "Aıka degen kim, bul tizim qaıdan shyqty" degenge qatysty qoǵamda eki túrli tuspal bar:

Birinshisi – tizimdi bopsalaý maqsatynda jarııalaǵan. Bul nusqaǵa quqyq qorǵaý organdary súıenedi. Tizim jarııalanǵanda eń birinshi bolyp osy quzyrly salaǵa kúdik keltirilgen. О́ıtkeni bıyl jazda polısııa aqysy qymbat jeńiltek bıkeshterdiń qyzmetin áleýmettik jeli arqyly usynatyn bloger qyzdy ustaǵanyn súıinshilep, aqparat taratqan bolatyn.

100 myńnan asa jazylýshysy bar blogerdiń páterin tintý kezinde "bıznes kitapsha" tárkilengeni aıtylǵan edi. Sondyqtan keıbireýler "Aıka tizimi" degenimiz polısııa bazasynan alynǵan" dep ózinshe topshylaıdy. Alaıda, bul rette polısııa ózine shań jýytar emes. "Aıka isi" degen atymen joq" dep azar da bezer...

Ekinshiden, bul tizim – eldiń kóńilin basqa arnaǵa burý maqsatynda uıymdastyrylǵan shoý, qııańqy saıası tehnologııa.

Saıasatker Sanjar Boqaev basynda bul tizimde 300 adam bolǵanyn aıtady:

"Aqparat agenttigi aqparatty eń birinshi osylaı berdi. Al jalpyǵa jarııalanǵan tizimdegiler 100-den asady. Demek, tizimdi ishinara tazartqan. Odan mınıstrler, depýtattar, ákim-qara syndy iri shendiler "óshirilgen". Endi aıtyńyzdar, bireý jezóksheni paıdalanǵan eken, ony búkil elge jarııa etýdiń ne qajeti bar? Halyqqa bireýdiń jeke ómiriniń keregi bar ma? Mysaly, men úshin jeke ómirinen góri sol sheneýnikterdiń tıimdi jumys isteıtin-istemeıtindigi mańyzdy. Bul arada maqsat qandaı? Jurt saýsaǵyn shoshaıtyp kúlsiń, bir-birine ósek aıtsyn, sóıtip qoǵamdaǵy ózekti máselelerdi nazardan tys qaldyrsyn deı me, sonda?".

Boqaev bul osyndaı shoýdyń bir túri ekenine senimdi.

"О́kinishke qaraı, bizdiń qoǵam sondaı "qarmaqqa" jıi túsip qalady. Onyń ornyna halyq jemqorlardyń tizimin jarııalaýdy talap etse ǵoı. Bar ǵoı, ondaı tizim bizde. Jarııalasyn, bar ónerleri etek astyndaǵy jaǵdaıǵa jete me? Munysy ne mazaq? Jylyna emes, toqsan saıyn jarııalasyn. Sonda sheneýnikterimiz aıaqtaryn tartatyn bolady, jemqorlar tizimine ilinip, bala-shaǵasyn el aldynda uıatty qylmaýǵa tyrysady", deıdi ol.

Ras, "Aıka tizimi" Almatyda aıdyń amanynda, kúnniń jaryǵynda hosteldegi 13 adamnyń ólimine qatysty aqparattar tolqynyn "tizgendeı" qoıdy. Jýrnalıst Gúlnar Bajkenova Facebook-tegi paraqshasynda osylaı dep jazdy.

"Munysy adamdyqqa jatpaıdy, árıne. Biraq bul saıası tehnologııa ǵoı. Al saıası tehnologııaǵa adamgershilik degen jat. Eń bastysy, maqsat pen múdde", delingen jazbada.

Bulaı deýge negiz bar. 46 kenshiniń ómiri qıylǵan Qaraǵandydaǵy qaıǵyly jaǵdaıdan keıin alpaýyt ınvestordy ornynan julyp aldy. Batpandaı bıznestiń qojaıyny ózgerdi. Úkimettik komıssııa damylsyz jumys istedi. Qaraly kún jarııalandy.

Al Almatydaǵy tragedııada nege munyń bir de bireýi joq? Bir emes, bul arada da kóp adam ketip otyr ǵoı. Álde marqumdardyń aıyby zańsyz hostelde kóz jumǵany ma?

Iá, qalanyń ortasynda dańǵaradaı ǵımarattyń zańsyz jumys istep kelgenin ákimniń ózi moıyndady. TJM "bizdiń bazamyzda bolmaǵan, sodan tekserýge barmadyq" dep aqtaldy. Bul arada bilim salasy da "ilinip" ketip tur. О́ıtkeni jan tapsyrǵandar arasynda jataqhanamen qamtylmaǵan soń hostel jaǵalaýǵa májbúr bir-bir úıdiń aıaly stýdent balalary da bar.

Stýdentter ólimine qatysty buryn bilim salasynda basshy bolǵan Májilis depýtaty Murat Ábenov te únsiz qala almady.

Ol Qazaqstandaǵy JOO-lar qaýymdastyǵynyń prezıdenti Alshan Rahmanov jarııalaǵan sumdyq statıstıkany alǵa tartty. Sóıtsek, Nazarbaev ýnıversıtetinde bir stýdentke 240 myń dollar bólinedi eken. Al álemniń keremet deıtin bilim ordasy Garvardta bul san nebári 40 myń dollardy quraıdy. Osyndaı sıfrlardy jarııalaǵan ǵalym "Bul qalaı bolǵany? Nátıje qaıda?", dep ústel toqpaqtap qalǵan.

"Suraq óte durys qoıylyp otyr. Bir ýnıversıtettiń bıýdjeti Qazaqstandaǵy qalǵan barlyq JOO-ny qarjylandyrýǵa jumsalatyn somadan asyp túsedi. Kórdińizder me? Bile bilseńizder, jekemenshik Nazarbaev ýnıversıteti óziniń jeke tabysy emes, barlyq el azamattarynyń salyǵy esebinen qamsyzdandyrylady. Sonda áleýmettik ádilettilik degen qaıda qalady? Almatydaǵy tragedııany alyp qarańyzdar, stýdentter kúmándi hostelde turýǵa májbúr, óıtkeni memleket jataqhana salyp bermeı otyr, onyń ornyna bar aqshany bir ýnıversıtetke úıip-tógip bere salady. Bir sózben aıtqanda, dóıge baryn, qaldyǵy qalǵanyna degendeı", dep jazypty Ábenov.