Qazaqstan qundy murasynyń kózin qurtpaq

Qoǵam belsendisi Muhtar Taıjan Taldyqorǵandaǵy petroglıfter men balbal tastardy joıýǵa qarsy shyǵyp, dabyl qaqty.

Sóıtsek, «Temirbeton» óndiristik kásiporny Taldyqorǵanda petroglıfterdi buzý jumystaryn bastap ketken eken. Olar arheologııalyq qundylyǵy bar tastardy úgitip, qurylysqa qajetti qıyrshyq tas qylmaq. Petroglıfterdi buzýǵa ruqsat bergen «Qazarheologııa» JShS-i jáne onyń basshysy, arheolog Juman Smaıylov desedi.

Bul aqparatty petroglıfterdi zerttep júrgen tarıhshy Olga Gýmırova jetkizgen. Sodan bul másele qoǵam talqysyna túsip, belsendiler petroglıfterdi buzýǵa jol bermeıik dep shyqty. Muhtar Taıjan Taldyqorǵanda qoparyla bastaǵan tastar shynymen petroglıfter me, álde jaı tastar ma degendi anyqtaý úshin arnaıy barǵanyn aıtty:

– Maǵan Taldyqorǵannyń jergilikti ekobelsendileri habarlasyp, shaqyrdy. Sony anyqtaý úshin sol óńirge arnaıy bardym. Shynymen de petroglıfterimiz joıylyp jatyr eken. Buzý jumystaryn «Temirbeton» óndiristik kásiporny júrgizýde. Ol “ASPMK-519” holdınginiń quramyna kiredi. Olardyń petroglıfterdi buzýǵa arnaıy ruqsat qaǵazdary da bar bolyp shyqty. Sóıtsek, keıbir ǵalymdar deımiz be, sarapshylar deımiz be, petroglıfterdi tarıhı quny joq beton dep esepteıdi eken. Zaýyt petroglıfteri bar tastardy eshteńege qaramaı shaǵyp jatyr. Onyń dáleli, foto, vıdeolary bar mende. Myńdaǵan jyl jatqan petroglıfterdi joıý mıǵa syımaıdy. «Qazarheologııa» bolsa, «eshqandaı qundylyǵy joq petroglıfter» degen túsinikteme bere salǵan, deıdi ol.

Belsendi buzý jumystarynyń basynda «Qazarheologııa» JShS basshysy Juman Smaıylovpen kezdeskenin aıtady. Juman Smaıylov arheologııa salasynda 45 jyl júrgenin alǵa tartyp, petroglıfterdiń qundylyǵy joq degen paıym shyǵarǵan. Biraq Taıjannyń sózinshe, petroglıfterdiń qundylyǵyna jekemenshik JShS emes, memlekettik ınstıtýttar, arheologııalyq ınstıtýttar baǵa berýi kerek dep esepteıdi.

– Meniń bir tań qalǵanym, «Qazarheologııanyń» baǵa berýge quqyly deıtin lısenzııasy bar eken. Elde tarıhı qundylyqtardy baǵalaý quqyǵy berilgen 200-deı fırma bar ekenin anyqtadym. Bul degen jalpy, júıeli másele. Qaraǵandydaǵy úlken apattyń saldary da osyndaı salǵyrttyq kesirinen boldy. Iаǵnı, olardyń jumys sapasyna memleket emes, jeke fırmalar baǵa beredi. Turǵyn úıler de dál solaı. Biz osyndaı mańyzdy dúnıelerdi jeke mekemelerge tapsyrýymyzdyń kesirinen, elimizde qanshama apat bolyp jatyr. Taldyqorǵandaǵy jaǵdaıǵa baılanysty aıtarym, «Qazarheologııa» JShS-i jaýapqa tartylýy kerek. О́ıtkeni ár petroglıf biz úshin sózsiz qundy mura, deıdi ol.

Qazir mádenıet jáne aqparat mınıstri Aıda Balaevaǵa, Jetisý oblysynyń ákimi Ernat Dúısenbekulyna “Temirbetonnyń” jumysy toqtatylsyn degen shuǵyl hat joldaǵandy.

Buǵan deıin osy máselege qatysty qala ákimi Ernat Dúısenbekuly jýrnalısterge: «Men ol jerde boldym. Ol jerdi kórdim. О́te kúrdeli másele. «Temirbeton» zaýytynda 700 adam jumys isteıdi. Biz ony jaýyp tastaı almaımyz. Biz ony jaýyp tastap jumysshylardy jumyssyz qaldyra almaımyz», dep aqtalǵan.

Jýrnalıster men qoǵam belsendileriniń úndeýinen keıin mádenıet mınıstrligi janynan arnaıy komıssııa qurylyp, olar Taldyqorǵanǵa barǵan. Biraq oǵan belsendiler shaqyrylmaǵan.

«Qazarheologııa» JShS-i kezinde IýNESKO-nyń mádenı muralary tizimine engen Talhız qalashyǵynyń ústine avtojol salýǵa ruqsat bergen. Tarıhshylarymyz sol kezde de kóne tarıhı muralardy joıýǵa bolmaıtynyn eskertken.

Sondaı-aq, ǵalymdar Taldyqorǵandaǵy Qyzyl tas saıajaıynyń mańynda ornalasqan «Tasbaqa tasty» zertteı kele, 80 sharshy shaqyrymdy alyp jatqan bul aımaqtyń arheologııalyq quny zor jer ekenin anyqtaǵan.