Azamathan Ámirtaı: Tabıǵı ónimderimizdi elge emes, shetelge satý tıimdi

– Siz «ózimizdiń otandyq ónimderdi eksportqa shyǵaryp, qytaıdyń hımıkat qosylǵan taǵamdaryn tutynamyz» degen bastamany kóterdińiz. Shynynda da, biz otandyq ónimderdi eksportqa shyǵarǵanymyzben, odan túsetin qarjy ekonomıkamyzǵa úlesin qosa alady ma?

• О́zimizdiń tabıǵı ónimderimiz kóbine Reseıge, О́zbekstanǵa ketedi. Sebebi, sharýashylyqtarǵa qymbatqa satatyn bolǵandyqtan, ózimizdiń naryǵymyzdan góri shetelge satqan tıimdi. Al ishki naryqqa kelsek, biz Qytaıdan keletin ónimderdi kóp tutynamyz. Baǵasy da tómen. Sebebi, onda hımıkat qospalar óte kóp. Al eksportqa shyǵyp jatqan taýarlardan memleketke túsip jatqan paıda óte zor. Kemshiligi de bar. Iаǵnı, halyq taza tabıǵı ónimderdi kóp tutynbaǵandyqtan, túrli aýrýlarǵa beıimdelgish bolyp ketti. Sol sebepten, bul másele aýqymdy bolyp tur. Parlament otyrysynda «Baıtaq» partııasy taza ónimderge qatysty bastamany kóterip, «Ekologııalyq taza ónimder» degen standartty engizýge qatysty usynys tastady.

Ekinshi máselegen kelsek, bizdiń sharýa qojalyqtary úlken ónimderdi óndirmeıdi. О́ndirgende de az mólsherde óndiredi. Ol ózindik qunynyń kóterilýine ákeledi. Odan keıin Reseıden, О́zbekstandaǵylar sharýa qojalyqtarymyzdyń egistikterinen tike fýralaryna tıep alyp ketedi. Onyń tıimdiligi de sol, sharýaqojalyqtarymyz eshqaıda tasyp áýre bolmaıdy. Al ishki naryqta qalaaralyq logıstıkalar da baǵanyń ósýine áser etedi.

• Sondaı-aq aldaǵy ýaqytta «sý tapshylyǵy bolady» degen boljamdar aıtylyp júr. Bul da bir kúni aýyl sharýashylyǵynyń damýyna, taza ónimderdiń azaıýyna sebep bolmaıdy ma?
• Árıne, sý tapshylyǵy týarly boljamdar qazirgi tańda kóp aıtylyp júr. Ol másele qazir de bar. Mysalyǵa, Túrkistan oblysy Keles aýdany, Yntymaq aýyly bar. Onda 3 myńdaı adam turady. Kezinde olar 1000 gektarǵa egin egip júrgen. Qazir sý kólemi 350-400 gektarǵa ǵana jetetindikten, 400 ga, ary ketse 500 ga jerge ǵana egin egedi. Jambyl oblysynda da qurǵaqshylyq bolyp jatyr. Sondyqtan bul másele júıeli túrde sheshilýi kerek. «Baıtaq» jasyldar partııasy sý mınıstrligi týraly bastama kóterip, Sý mınıstrligi quryldy. Sol boıynsha sý dıplomatııasyn quryp, sý mólsherin egistikterge bólý jumystary júrgizilip jatyr. Sý tapshylyǵy sheshilý úshin bul jumystar az dese de bolady. Iаǵnı, kóp qarjy bólip, sý dıplomatııasyn quryp, qar sýlaryn jınaqtap, durys paıdalana bilsek, kárizderdi tazartyp, ondaǵy sýdy qaıta paıdalaný sý tapshylyǵynyń aldyn alýǵa áser etetin edi. Bul máselelermen qazirden bastap aınalyspasaq, erteń bári kesh bolady.
• Qazirgi tańda aýyl sharýashylyǵymen aınalysatyn kásipkerlerdiń basty máselesi ne dep oılaısyz?
• Aýyl sharýashylyǵymen aınalysatyn kásipkerlerdiń eń basty máselesi – sý tapshylyǵy. Negizi sý bar. Biraq sýdy sharýashylyqtarǵa bólip beretin arnaıy kanaldar qalyptaspaǵan. Sonymen qatar aýyl sharýashylyǵyna qarjylandyrý máselesi jetispeıdi. Iаǵnı, paıyzsyz qarjy bólý, sharýashylyqtardyń ónimderin durys tutynýshyǵa jetkizý júıesin qalyptastyrý kerek. Oǵan logıstıka, monopolısterdi kirgizbeı ár sharýa óz ónimderin bazarǵa qoıyp, sata alatyndaı jaǵdaılar jasalynýy kerek.
• Saıasatker retinde azyq-túlik ónimderiniń qymbatshylyǵyna qatysty ne aıta alasyz?
• Bul jerde kóp máseleni aıtýǵa boldy. Eń bastysy, bizdiń memleketimiz ishki naryqta suranystaǵy azyq-túlikpen óz-ózimizdi qamtı almaı otyrmyz. Sondaı-aq eń úlken qatelik – statıstıka. Mysaly, aýyl sharýashylǵy boıynsha ónimderdi óndirý statıstıkasy boıynsha árýaqytta defısıt bar. Soǵan baılanysty azyq-túliktiń qymbattaýy naryqta ashyq básekelestiń joqtyǵynan. Iаǵnı, tek qana monopolısterdiń syrttan satyp alyp keletin taýarlarǵa múmkindik bar. Sol úshin azyq-túlik máselesin memlekettiń ózi baqylaýǵa alýy kerek. Bul memlekettiń qaýipsizdigi. Sol sebepten, memleket azyq-túlik pozısııasyn ózgerpeýi kerek. Ári taza tabıǵı taǵamdarmen qamtamasyz ete otyryp, ishki naryqtyń osy ýaqytta damýyn qalysptastyrý qajet. Ol úshin ınfraqurylym, logıstıka, ishki kásipkerlik, sharýashylyqtardyń damýy qarastylylýy mańyzdy. Odan bólek, halyqtyń áleýmettik jaǵdaıyn kóterse, halyq ta taza, tabıǵı taǵamdardy satyp alýǵa múmkindigi bolady. Sonymen qatar tamaqty durys tańdaý mádenıeti de qalyptasady. О́ıtkeni taǵamnyń taza bolýy adamnyń densaýlyǵynyń jaqsy bolýyna áser etedi. Osy oraıda, sanıtarlyq mekemelerdiń de jumysy naqty bolýy kerek.

Suqbatyńyzǵa raqmet!