Mal sharýashylyǵyna qandaı ózgerister engizildi?

QR Aýyl sharýashylyǵy Mınıstrligi agrarlyq salany memlekettik qoldaýdyń jańa júıesin engizgen 2023 jylǵa jaqyndap qaldy. Reformany Antıkor bastady, ol tekserýden keıin qoldanystaǵy shemada kóptegen táýekelderdi tapty. QR AShM aldyna sýbsıdııalar tóleýdiń ashyqtyǵyn arttyrý jáne naqty ákimshilendirýdi qamtamasyz etý mindeti qoıyldy.

Aıta keteıik, el fermerleri kezekti reformaǵa qýanǵan joq. Sońǵy jeti jylda Qazaqstanda aýyl sharýashylyǵynyń bes mınıstri ózgerdi. Árkim memlekettik qoldaýdyń ekpinin óz qalaýy boıynsha ózgertti. Bıznes úshin mundaı átkenshek óte jaman, óıtkeni ol uzaq merzimdi josparlaýǵa jáne progressıvti damýǵa múmkindik bermeıdi. Sonymen, fermerler qoldanystaǵy júıeni saqtaýdy usyndy. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi bul ótinishterdi estigen sııaqty. Qalaı bolǵanda da, 7 qarashada óńirlerdiń ákimdikterine usynylǵan sońǵy nusqada qoldanystaǵy júıeniń negizgi parametrleri saqtalǵan.

Degenmen, árıne, ózgerister bolady.

Jańa júıeniń mańyzdy jańalyqtarynyń biri sýbsıdııa alýshylar úshin qarsy mindettemelerdi engizý bolady. Bul-óndirýshilerge jáne qaıta óńdeýshilerge mıllıardtaǵan dollarlyq tólemder eldiń azyq-túlik qaýipsizdigin arttyrý úshin jumys istemeıtinine birneshe ret nazar aýdarǵan Úkimettiń talaby.

Ras, salalyq qaýymdastyqtarmen talqylaý barysynda qarsy talaptar bastapqy usynystarmen salystyrǵanda edáýir jeńildedi. Endi aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi memlekettik qoldaýdy paıdalanatyn fermerlerdi birinshiden, óndiris kóleminiń tómendeýine jol bermeýge, ekinshiden, eńbek ónimdiliginiń tómendeýine jol bermeýge, úshinshiden, negizgi kapıtalǵa keminde bes jylda bir ret ınvestısııa salýǵa mindetteýdi usynady.

Esterińizge sala keteıik, bastapqyda sýbsıdııa alýshylardy jyl saıyn óndiris kólemin 5-10% - ǵa ulǵaıtýǵa, sondaı-aq eńbek ónimdiliginiń ósýin qamtamasyz etýge mindetteý josparlanǵan bolatyn.

Taza áleýmettik baǵyttaǵy usynystar da boldy: ishki naryqta ónimniń bir bóligin belgilengen baǵamen satý mindettemelerin engizý jáne jyl saıyn kásiporyn qyzmetkerleriniń sanyn kóbeıtý. Endi, shamasy, olar naryq zańdaryna sáıkes kelmegendikten bas tartyldy.

Memlekettik qoldaý baǵyttaryna keletin bolsaq, ósimdik sharýashylyǵynda ózgerister az bolady. Tuqymdardy (70% - elıta, 50% - birinshi reprodýksııa), tyńaıtqyshtar men pestısıdterdi (qunynyń 50% - po) sýbsıdııalaý áli de kózdelýde. Sýarmaly sý berý qyzmetterin sýbsıdııalaý da ózgerissiz qalady.

Biraq qant qyzylshasyn óndirýshiler tipti eldiń óziniń tátti shıkizatymen qamtamasyz etilýin arttyrý úshin gektarlyq tólem normatıvin 15 – ten 25 myń teńgege deıin ulǵaıtady. Qazir eldiń qant zaýyttary ımporttalǵan shıki qantqa 90% - dan astam táýeldi.

Biraq mal sharýashylyǵyn aıtarlyqtaı ózgerister kútip tur. Eń bastysy-otandyq jáne sheteldik asyl tuqymdy ónimnen satyp alynatyn asyl tuqymdy maldy sýbsıdııalaýdy teńestirý kózdelip otyr. Memleketten ótemaqy qunnyń 50% -. quraıdy, biraq belgilengen somadan aspaıdy: sút tuqymdarynyń qasharlary úshin 300 myń teńge, et tuqymdarynyń qasharlary úshin 200 myń teńge, óndirýshi buqalar úshin 150 myń teńge, eginder, óndirýshi aıǵyrlar jáne óndirýshi túıeler úshin-100 myń teńgeden.

Importtyq mal basymdyǵy tek óndirýshi qoshqarlar úshin ǵana qalady, óıtkeni qazaqstandyq qoı sharýashylyǵyna perspektıvaly tuqymdardyń jańa qan aǵymy qajet. Sheteldik óndirýshi qoshqarǵa Sýbsıdııa 150 myń teńgeni, al otandyq qoshqarǵa-20 myń teńgeni quraıdy.

Seleksııalyq-asyl tuqymdyq jumystarǵa, onyń ishinde qoldan uryqtandyrý kezinde jáne erkin juptastyrý kezinde memlekettik qoldaýǵa beriletin sýbsıdııalar da kúshinde qalady. Tuqym men embrıondardy satyp alýǵa sýbsıdııalar áli de tólenedi.

Alaıda, jalǵa berilgen asyl tuqymdy buqalar men qoshqarlardy ustaýǵa memlekettik qoldaý joıylady. Sondaı-aq, QR AShM sýda júzetin qustar men kúrketaýyqtardy ósiretin qus fabrıkalaryn memlekettik qoldaýdan aıyrady. Negizi-bul et túrleri áleýmettik mańyzy bar tizimge kirmeıdi.

Taýarly-spesıfıkalyq sýbsıdııalarǵa keletin bolsaq, olardyń sút óndirýshiler úshin mólsheri fermanyń mal basyna qaramastan, 1 lıtrge 20 teńgeni quraıdy. Qazir ol shaǵyn jáne iri fermalar úshin 20-dan 45 teńgege deıin ózgeredi. Ras, ınvestısııalyq jobany iske asyratyn kásiporyndar úshin alǵashqy 7 jylda tólem somasy 1 lıtrge 45 teńgeni quraıdy.

Dál osyndaı shema qus proızvod óndirýshiler úshin usynylǵan: 1 kg – ǵa barlyq 50 teńge, biraq ınvestısııalyq jobany iske asyrý kezinde-7 jyl ishinde 80 teńge.

Bordaqylaý alańdaryna nemese et kombınattaryna tapsyrylatyn jumyrtqaǵa (3 teńge) jáne malǵa sýbsıdııalar ózgerissiz qalady – 1 kg tiri salmaqqa 200 teńge.

Sondaı-aq, óndirilgen sıyr etiniń 1 kg-na 150 teńge et kombınattaryna salyndy. Ras, bul múmkindik táýligine 1500 iri qara mal soıý qýaty bar et óńdeý kásiporyndary úshin ǵana ashyq. Ázirge Qazaqstanda ondaılar joq-shamasy, normatıv ınvestorlardy tartýǵa kómektesýi tıis.

Sútti tereń óńdeý de qoldaý tabady-1 kg maıǵa 40 teńge, 1 kg qatty irimshikke 24 teńge, 1 kg qurǵaq sútke 21 teńge.

Sonymen qatar, bıoetanol men glıýtendi alý úshin bıdaıdy tereń óńdeýdi sýbsıdııalaý tolyǵymen alynyp tastalady: Antıkor bul ónimderdi óndirýge qabiletti eldegi jalǵyz kásiporynnyń múddelerin qoldaýdy qarastyrdy.

Bıýdjet úshin eń qymbat memlekettik qoldaý, ınvestısııalyq sýbsıdııalar sanatyna keletin bolsaq, munda da ózgerister bar. Atap aıtqanda, otandyq qurastyrýdyń aýyl sharýashylyǵy tehnıkasy úshin (30%); Qazaqstanda oqshaýlanbaǵan ımporttyq (25%) jáne analogtary Qazaqstanda lokalızasııalanǵan ımporttyq (15%) tólemderdi saralaý engiziledi.

Bul rette mamandandyrylǵan tuqym sharýashylyǵy Aýyl sharýashylyǵy tehnıkasy men jabdyqtaryn 80% sýbsıdııalaý jáne qyzylsha sharýashylyǵyna arnalǵan tehnıkany 50% sýbsıdııalaý engiziledi.

Sondaı-aq, Memleket iri ınvestısııalyq jobalardy iske asyrý kezinde – sút keshenderin, et kombınattaryn, qus fabrıkalaryn jáne t.b. qurý kezinde qurylys-montajdaý jumystaryn jáne jabdyqtardy satyp alýdy sýbsıdııalaýdy jalǵastyrady. Tólemder mólsheri ár joba boıynsha jeke anyqtalady.