"Qarmetkombınat" qazaqtiki bola ma?

Mıttal kelgeli Qaraǵandyda jylda jarylys, jylda qaza. Koks naryǵyndaǵy monopolııa, sottardy satyp alý, salyqtan jaltarý sekildi bylyqtardyń barlyǵy  «ArselorMıttal Temirtaýda» ashyqtan ashyq júrgizilip keldi. Keshe taǵy bir jarylys bolyp, qanshama adam qyrylyp qaldy.

Osy ýaqytqa deıin Mıttalǵa eshkimniń dáti jetpegen eken. Tireýishi Nazarbaev bolǵan.

«Burynǵy prezıdent Lakshmı Mıttaldy ne istese de qoldaıtyn. Mıttalǵa eshkim eshteńe deı almaıtyn. Onyń erkelikterine bári kóz jumyp, oǵan eshqandaı jaza qoldanylmaı keldi», dep aǵynan jarylypty Qazaqstannyń buryńǵy premeri Serik Ahmetov.

Lakshmı Mıttal degen kim? Qazaqstanǵa qalaı keldi?

Úndistannyń týmasy, búgingi London turǵyny Lakshmı álemdegi alpaýyt, Mittal Steel Company N.V metallýrgııalyq kompanııasynyń ıesi.

1995 jyly ol Temirtaýdaǵy «Qarmetkombınatty», quny 2 mlrd dollardan bastalatyn kásiporyndy bylaısha aıtqanda sý teginge, tórt jylǵa bólip tóleımin dep nebári 225 mln dollarǵa satyp alǵan. Marqum Rahat Álıevtiń tuspalynsha, Nursultan Nazarbaev Mıttaldan osy úshin aksııalardyń jartysy men 50 mln dollar alǵan-mys.

«Qarmetkombınatty» 2 apta basqarǵan Bolat Ábilov bylaı deıdi:

– Mıttal myrza Qazaqstanǵa Mashkevıchtiń arqasynda 1995 jyly kúzde keldi. Nazarbaev sol jyly Muhtar Jákishev ekeýmizdi aýstrııalyq Voestalpine («Fest Alpıne») kompanııasymen birge «Qarmetkombınattan» qýyp shyqty. Sosyn «Qarmetkombınatty» kim basqara alady degen suraq týyndady. Bıliktegiler áýeli aqsha salyp, keıin jekeshelendirip alýǵa yńǵaıly adam izdedi. Qylyshyn súıretip qys kele jatqan. Mundaı alyp kombınatty qysqa daıyndamasa, taǵy bolmaıdy. Kenet, sol sátte Mıttal paıda boldy. Ony Qazaqstanǵa Aleksandr Mashkevıch ertip kelip, joǵarydaǵylarmen jeke tanystyrǵany týraly aıtylyp jatty, – deıdi ol.

Ras, Lakshmı Mıttal VVS-ge bergen bir suhbatynda Qazaqstanǵa qalaı tap bolǵanyn táptishteı kele, ózin Mashkevıch shaqyrǵanyn moıyndaǵan. «Qazaqstanǵa «kirý» úshin aqsha berdińiz be?» degen tikeleı saýalǵa Mıttal «ıá, «komıssııalyq» negizde 100 mln dollar berip jiberdim» dep jaýap beripti. Joǵaryda aıtylǵandaı, «Qarmetkombınattyń quny kemi 2 mlrd dollarǵa baǵalanǵanymen, Mıttal ony bar-joǵy 225 mln dollarǵa satyp aldy. Salystyrý úshin, 2005 jyly Mıttal Ýkraınadaǵy dál osyndaı kombınatty 5 mlrd dollarǵa jýyq baǵaǵa satyp aldy.

Mıttaldyń Qazaqstanǵa kelgenine 17 jyl boldy. Bul 17 jylda Qaraǵandy kenishinde 100-den asa kisi ólimi tirkeldi. Jyldaǵy apattar jumysshylardy ábden qajytty. Qaıǵy jamylǵandar burynǵydaı kómek pen syıaqyǵa aldanbaıdy. Kenshiler tragedııasy kóbeıgen saıyn kompanııa tarapynan óteıtin kómekter de kóbeıip, shyǵyndar eselendi.
Endi kásiporynnyń ary qaraı jaǵdaıy qalaı bolmaq? Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Mıttal kásiporyndy memleket menshigine qaıtarady degen málimdeme jasap úlgerdi.

– "ArselorMıttal Temirtaý" ózin aqtaıtyn kásiporyn. Buryn da aqtaıtyn. Tek ondaǵy prosesterdi ózderi uıymdastyrýy kerek. Iаǵnı, ony ulttyq kompanııaǵa aınaldyrýǵa bolady. Máselen, «Qazmetallstal» dep ózgertsek, ol da «Samuryq-Qazyna», «QazAtomprom», «QazMunaıGaz» sekildi ulttyq kompanııa bolady. Odan keıin ár uıymǵa qarap, ulttyq qordan, zeınetaqy qorynan ınvestısııa alýyna da bolady. Biraq óziniń qaıtarymyn berip, keıin aksııalaryn halyqqa satatyndaı IPO-ǵa berse, kásiporyn bir jaǵynan halyqqa da, memleketke de ortaq kompanııa bolyp shyǵa keledi. Col arqyly jaqsy jumys istep ketýge bolady. Jalpy, óz ornyn alyp ketýge tolyq múmkindik bar. Báribir naryqta úlken stremasııa bolmaıdy. Metall báribir de kerek. Sondyqtan Temirtaý metallýrgııasyn damytýymyz qajet, – dedi Qamshy.kz-ke ekonomıst Aıbar Oljaı.

Qoryta aıtqanda, elimizdegi barlyq iri kompanııalar sheteldik ınvestorlardyń qolynda. Eldegi munaı zaýyttary, alıýmınıı, ferroqorytpa, kómir óndirisi de sheteldik kompanııalardyń ıeleginde. Sheteldikterdiń paıdasynan zııany asyp jatqanyn kórip otyrmyz. «Temirdi qyzǵan kezde bas» demekshi, dál qazirgi kezde Temirtaýdaǵy metallýrgııalyq kombınat pen onyń ken oryndaryn óz paıdamyzǵa jaratqanymyz durys shyǵar.